آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مفاهیم «تعلیم و تربیت» و «انسان» دو مفهوم مقارن با هم هستند؛ هر جا انسانها زندگی کرده‌اند، مسئلۀ تعلیم و تربیت نیز مطرح بوده است. ضرورت و نقش تعلیم و تربیت در زندگی انسان امری بدیهی و غیرقابل انکار است. این نوشتار درصدد است الگوهای تربیتی از نظر دو فیلسوف اسلامی ایرانی، سهروردی و صدرالمتألهین را تبيين و بررسي نمايد. انسان‌شناسی در فلسفۀ سهروردی اهمیت زیادی دارد و تعلیم و تربیت نیز بدون شناخت انسان ممکن نیست، بنابرین او اولین قدم را شناخت نفس معرفی میکند. فاعل شناسا معنابخش معلوماتی است که به ذهن وارد میشود، پس بر اساس شهود درونی، معلومات تعیّن مي‌يابند و شخص از راه قوۀ عقلانی پرورش‌یافته، قالبهای درستی در ذهن میسازد و معلومات را در قالبها میریزد. سهروردی در تلاش است بین عقل و عرفان پیوند برقرار کند تا شخص بدینوسیله تربیت صحیح پیدا کند؛ آنچه او «ربّانی شدن» نام مینهد. اما ملاصدرا شروع فعالیتهای ادراکی نفس را ـ مستقیم یا غیرمستقیم ـ از راه حواس میداند. نفس فطرتاً فاقد معلومات است. انسان با قرار گرفتن در معرض عینیات و محسوسات به شناخت میرسد و از طرف دیگر، ميتواند با استفاده از قوة تخیل به واقعیات امور دست يابد، بشرطی که قوۀ تخیل ابتدا با پرورش اندیشه و عقل، جهت درستی پیدا کرده باشد. ملاصدرا علاوه بر مبانی مشابهی که با سهروردی دارد، به بیان مبحث مهم حرکت جوهری پرداخته که طی آن نفس ميتواند از پایینترین مرتبۀ خود به بالاترین مراتب جوهری خویش ارتقا یابد. شهودگرایی سهروردی و اعتقاد ملاصدرا به حرکت جوهری نفس، از مهمترین تمایزهای آراء این دو فیلسوف بزرگ است.

انسان آنگاه که از خداوند سخن می‌گوید اوصاف دربارهٔ او را بر زبان جاری می‌کند. از این‌رو، برای فهم معنای درست گزاره‌های ناظر به اوصاف الاهی، ناگزیر از تحلیل معناشناختی در این باره هستیم. اسماء و صفات الاهی همگی نشانه‌ای هستند که خودِ خداوند آنها را برای خواندن بندگانش به نحو اشتراک لفظی، و نه معنوی، وضع کرده است. در تمامی این اسماء و صفات، هدف، وصف حق‌تعالی به این صفات نیست، بلکه این است که خداوند را با این صفاتی که می‌شناسیم تنزیه کنیم. زیرا تمامی اسماء و صفات، مخلوق خدا و مباین با ذات او است. از این‌رو، خداوند متعال در بسیاری از آیات قرآن، به معرّفی اسماء و صفات خویش پرداخته است تا از این طریق و در حد مقدور، ما را از معرفت خود بهره‌مند کند.

چکیده: معرفت الهیبالاترین لذت در عالم هستی است به گونه ای که اگر انسانها شیرینی لذت آن را بچشند، لحظه ای از آن غافل نمی گردند،از آنجایی که معرفت الهی رأس تمام علوم است، تمامی اندیشمندان و علمای اسلامی به نحوی در آثارشان از آن سخن گفته و بحث ها کردند. از جمله این علما و اندیشمندان، علامه طباطبایی(رحمه الله علیه) است که مفسر قرآن کریم نیز هستند و در تفسیر گرانقدرشان«المیزان» به تفصیل در این باره سخن گفته اند.درباره معرفت الهی سوالات متعددی وجود دارد؛ از جمله معرفت الهی، از چه سنخی است؟ ارتباط معرفت الهی با عالم ذر چگونه است؟ چه راه هایی برای تذکر به معرفت فطری وجود دارد؟پاسخ هایی که در این زمینه دارد این است:معرفت الهی، معرفتی فطری است و بانظریهعالم ذر گره خوردهو پیوندی ناگسستنی با آن دارد؛ زیرا بر اساس آیات قرآن کریم و احادیث اهل بیت (علیهم السلام)،معرفت ربوبی در عالم ذر بر تمامی انسان ها عرضه شده است و همه آن ها با قول «بلی» به آن معترف شدند و اقرار کردند و در آن عالم، انسان معرفت خدای خویش را درک کرده است.اقوال مختلفی درباره ی ماهیت عالم ذر وجود دارد.از جمله بعضیاز مفسرین معتقد به آن شدند کهوجود عالم ذر، تمثیلی قرآنی است و حکایت از واقع ندارد. علامه طباطبایی مخالف با این نظر است و معتقد به واقعی بودن عالم ذر است ولی ایشان وجود انسانها را در عالم ذر، -بر اساس مبانی فلسفی که دارند- با وجهه ملکوتی تبیین و تفسیر می کنند.همچنین علامه طباطباییقائل به فطری بودن خداشناسی حضوری و شهودی می باشند. و معتقدند که فطرت الهی انسان، موطنی است که وی در آنجا خدا را مشاهده می کند و ملکوت الهی را می یابد و به عبودیت او اقرار می کند.هدف از این رساله، تبیین نظر علامه طباطبایی در بحث معرفت الله و ارتباط آن با عالم ذر است کهتا حد امکان مورد بررسی قرار گرفت که البته روشن گشت نظرات علامه در مواردی جای تامل داشت و قابل قبول نمی باشد همچون حضور انسان ها در عالم ذر با وجهه ملکوتی؛ زیرا وجهه ملکوتی از مختصات امور مجرد است حال آنکه به نص آیات و روایات، انسان ها با ویژگی ذری آنجا حضور داشتند و پرواضح است ذر از مختصات جسمانیت است.روش تحقیق در این رساله، توسعه ای – بنیادی با موضوع قرآنی و روایی، و دارای ماهیت توصیفی و تحلیلی است.کلمات کلیدی: معرفت الله، میثاق، عالم ذر، علامه طباطبایی

اصل ولایت پذیری ائمه معصومین (علیهم السلام ) در جهان بینی شیعی ، مورد تأکید بسیاری می باشد به گونه ای که امامت از اصول پنجگانه امت شیعه به شمار رفته است و احادیث و آیات بسیاری گواه بر اهمیت این موضوع است. اهمیت ولایت از ابعاد مختلفی قابل طرح است که در این رساله به جنبه ی موضوعیت و طریقیت آن اشاره گردیده . اصل ولایت ائمه معصومین (علیهم السلام ) ، در حیطه ی شناخت و معرفت نظری موضوعیت دارد. بدین معنا که باید در حیطه نظر و فکر انسان معتقد به ولایت و شوون آن باشد . شوون ولایت عبارتست از ، معرفت به مقام شامخ ولایت ، اطاعت از ولایت ، محبت به ولایت ، تولّی و تبرّی یا به عبارت دیگر دوست داشتن محبّین ولایت و بیزاری از دشمنان آنها ، رضا و تسلیم در برابر مقام ولایت . مجموعه این شوون ، از حیث موضوعیت داشتن به این معنا هستند که اعتقاد نظری آنها ، در شکل گیری مراتب ایمان و توحید انسان ، مدخلیت دارد اگر چه آثار و نمود خارجی نداشته باشد . و اگر این شوون متلازم با آثار خارجی گردند و کنش های بیرونی را به همراه داشته باشد ، طریقیت آنها نیز به آشکار و به اثبات می رسد . البته موضوعیت و طریقیت مقام ولایت را ، موانعی نیز تهدید و به مخاطره می اندازد . از جمله این موانع ، کفر ، بغض ، انکار ، تردید و شک در مقام ولایت است که باعث می شود اعتقاد به ولایت در حیطه نظر و اعتقاد ، مورد خدشه قرار گیرد. ضمن اینکه در درجات بالا غصب این جایگاه در خارج ، طریقیت ولایت را از بین برده و موجب انحراف مسلمین می گردد. واژگان کلیدی: ولایت، طریقیت، موضوعیت، معصومین (علیهم السلام)

یکی از فروعات مبحث اسماء و صفات الهی، صفات خبری است. صفات خبری از نظر متکلمین، اصطلاحاَ به صفات الهی که از طریق خبر، یعنی قرآن و حدیث رسیده، اطلاق می‌شود. گرچه ذکر صفات خبری لزوماَ به معنای صدور از جانب وحی و یا مفسران معصوم الهی نیست، بلکه این صفات می‌تواند با مفاد فطری بشر و عقل مستقل، مطابقت داشته باشد. بعد از رحلت پیامبراکرم ( ص )، جامعه مسلمین به دلیل تخطی از تفسیرهای معصومین [علیهم السلام ] در فهم و گزارش از صفات خبری، چنددسته شدند: 1- تشبیه‌گرایان: اشاعره، کرامیه و اخباریون؛ که صفات الهی را بدون تأویل می‌پذیرفتند و دخالت عقل را در آن منع می‌کردند؛ 2- تشبیه در عین تنزیه: عرفا و بعضی فلاسفه نظیر "ملاصدرا"؛ معتقد بودند چون خداوند ذاتاَ واحد است، منزه و چون در قالب صفات مخلوقات متجلی می‌شود، مشبه است؛ 3- تأویل‌گرایان شیعه و معتزله؛ که معتقد بودند خداوند از همة شؤون امکانی و نقصانی منزه است و صفات خبری را تأویل می‌کردند. همین معنا صحیح است؛ چون این نظریه از طریق وحی بیانی به پیامبر اکرم (ص) رسیده، و از طریق احادیث ایشان و اوصیاء طاهرین‌اشان به مردم ابلاغ شده است. از آنجاکه نظریه وحدت وجود در تعارض با «تنزیه مطلق حق» است و خود وحدت وجود از نتایج اصالت و تشکیک وجود است، بنابراین ابتدا اصالت وجود، سپس اشتراک معنوی، بعد تشکیک و در آخر وحدت وجود مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد. در پایان پژوهش نیز خاطر نشان خواهیم داد که نظریات وجودی حکمت متعالیه، در تعارض با «تنزیه مطلق حق» است. سپس پیشنهاد داده شد تا به جای نظریات وجودی ذکرشده، نظامی دیگر جایگزین شود تا بهتر بتواند معنای تنزیه مطلق را که برگرفته از معارف اهل بیت است، تبیین نماید.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی نحوه آشنایی مسلمانان با معارف عقلانی یونان و چگونگی راهیابی آن به جهان اسلام است. روش تحقیق در این پژوهش، ر وش کتابخانه ای است. فصل اول اختصاص به یونانی مابی و مدارس فلسفی اسلام و ظهور مدرسه بغداد و بالاخره نوشتارهای فلسفی و زندگی و آثار مترجمان عصر نهضت در فصل سوم مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد: دنیای یونان بوسیله فلاسفه بزرگی نظیر افلاطون، ارسو و دیگر متفکران آن، فرهنگی حیات بخش و پویا به معرض نمایش در مقابل جهانیان نهاد. مجموعه معارف یونان به قسمتهای مختلف جغرافیای عالم انتقال یافت و دراین میان دنیای اسلام نیز سهمی رادارابود. از مظاهر نیرومندیونانی مابی که در این انتقال سهم به سزایی اشتند،مدرسه فلسفی اسکندریه و دانشگاههای فلسفی سریانی بودند. سریانیان به وسیله مدارسی همانند موسسه رهاه، حران، نصیبین و .... توانستند به عنوان حلقه های زنجیر انتقال تمدن یونان عمل نمایند وبعضی از فارغ التحصیلان این مدارس سمت دفاع از عقاید مسیحیت را در درون مرزهای ایران بدست آوردند. سریانیان به ارسطو علاقه مند بوده و منطق وی را از راه آثار نوافلاطونی مدرسه اسکندریه شناختند. سرزمینهای سریانی ماوی و مسکن مترجمان بزرگی چون ثابت بن قره بود. دانشگاه جندی شاپور نیز از مراکز مهم علمی بود که عامل انتقال طب ایرانی و فلسفه یونانی به سرزمینهای اسلامی شد. و نیز برخی از کتب آئینهای مذهبی ایرانیان نیز به عربی ترجمه شد و مسلمانان با عقاید ایرانیان قدیم آشنا شدند. دراین میان عرب جاهلی از تفکرات و رهاوردهای عقلانی بهره نداشت و تنها به لغت و زبان عرب اهمیت می دهد، قرآن کریم و احادیث نبوی به عنوان دو عامل محرک و نیرومند در تشویق عرب به تفکر و تدبر عمل نمودند. خالدبن یزید بن معاویه نخستین اموی بود که شائق به ترجمهه و آشنایی با علوم یونان بود. ولی در این عصر هیچ اثر فلسفی ترجمه نشد. درعصر عباسی، مسلمانان به ترجمه آثار فلسفی بونان شائق شدند، در ابتدا آثار طبی ترجمه شد و سپس آثار منطقی و فلسفی به حوزه اسلامی راه یافتند. بیت الحکمه به عنوان مرکز ترجمه آثار فلسفی و غیر فلسفی یونان تاسیس و گسترش یافت. انگیزه اصلی خلف در حرکت ترجمه، تشدید مناقشات کلامی از سوی فرقه ها و نحله های مختلف و مجهز به فلسفه و منطق می باشد. دراین میان اهل حدیث و سنت از مخالفان سرسخت فلسفه و منطق محسوب می شدند. دنیاز شیعه نیز وضعیتی مشابه داشت. دانشمندان شیعه، بخصوص آنانکه مقید به نصوص کتاب و حدیث بودند، مخالفت خود را آغاز کرده و کتابهایی در رد فلاسفه و مناطقه تدوین کردند. البته دلیل اصلی این مساله، مخالفت با کج فهمی ها و اشتباهاتی است که اشتباها" به فلسفه نسبت داده می شد.

خلقت به معنای آفرینش، یکی از افعال الهی است و از جمله مفاهیم اساسی در جهان بینی اسلامی است که نقشی بسیار برجسته‌ای در همه‌ی ابعاد اندیشه‌ی دینی ایفا می‌کند. در قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام مطالب فراوانی درباره‌ی آن بیان شده‌است. در کلام و فلسفه‌ی اسلامی این مسأله بیشتر به صورت تقابل میان حدوث و قدم بررسی شده و از آنجا که نحوه‌ی تبیین این مسأله، سایر مباحث اعتقادی را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد، مورد اهمیت قرارگرفته‌است. در این میان متکلمان اسلامی نظریات گوناگونی در مورد نحوه‌ی خلقت ارائه داده‌اند. مسأله‌ی خلق از عدم نیز یکی از مسائل مهم در مورد کیفیت خلقت است که از جانب متکلمان مطرح شده‌است. این مسأله در متون روایی بیشتر با عنوان خلق «لامن شیء» مطرح است. در قرآن کریم به صراحت خلقت از عدم، مطرح نیست و بیشتر آیات، ناظر بر خلق از چیزی است، اما در روایات معصومین علیهم السلام، این مسأله به وفور بیان‌شده و مورد تأکید واقع شده‌است. از جمله مباحثی که رابطه‌ی وثیقی با مسأله‌ی خلق از عدم دارد، بحث حدوث عالم است.در این میان، دیدگاه متکلمان شیعه به عنوان روشی برای کشف نظر شریعت، مهم به نظر می‌رسد. متکلمین اسلامی اندیشه‌ی خلق از عدم را به عنوان یک اصل دینی دانسته و آن را برگرفته از متون دینی می-دانند.متکلمان شیعه، خلق عالم را از عدم به معنای لا من شیء می‌دانند و در ضمن مباحث صفات الهی و حدوث عالم بدان پرداخته‌اند. لذا خلق از عدم به معنای این است که همه‌ی مخلوقات خداوند به صورت کاملاً ابداعی و بدون الگوی از پیش موجود، خلق شده‌اند. برخی از مخلوقات نیز از عدم آفریده‌شده‌اند، بدین صورت که ماده‌ای در امر خلقت، در کار نبوده‌است. اولین مخلوق عالم، به صورت لا من شیء، آفریده‌شده‌ و زمان نیز با آفرینش اولین مخلوق، آغاز شده‌است.

چکیدهمسأله‌ی امامت و جانشینی پیامبرصلّی الله علیه وآله ، از مهم ترین و گسترده ترین موضوعاتی است که در طول چهارده قرن ،همواره مورد توجه مسلمانان و محلّ بحث‌های فراوان بوده است.تشکیل دو گروه شیعه و سنی و به دنبال آن بروز ‌جنگ‌های‌سیاسی اختلاف نظر های فراوان در مسائل عقیدتی و فقهی و...از پیامدهای همان اختلاف بر سر جانشین پیامبر است.این اهمیّت و ارزشمندی، مبحث امامت باعث شد که مبحث نصب امام را انتخاب کنیم و به بررسی آن از منظر فرقه های معتزله، اشاعره، وهابیت و امامیه بپردازیم. در این اثر بعد از بیان کلیاتی در مورد امامت و ضروت جانشینی پیامبر، وارد مبحث ولایت شدیم و گفته شد که ولایت منحصر به خداوند است و خداوند برای ولایت خود مظاهری قرار داده است که یکی از مظاهر ولایت خداوند ائمه علیهم السلام هستند، که حتی علمای اهل سنت به ولایت علی بن ابی طالب اعتراف کرده‌اند.بعد از بیان این کلیات وبحث ولایت،با توجه به اهمیت بحث سقیفه، به بیان ماجرای آن و اتفاقات ناشی از آن پرداختیم. در فصل آخر به بیان اختلافات متکلّمان مورد نظر پرداختیم و آرای ایشان در مورد تعریف امامت و افضلیت امام از منظر متکلمین معتزله،اشاعره، وهابیتوجوه تقدّم مفضول بر فاضل، اصول دین بودن یا فروع دین بودن امامت از منظر این متکلّمین بیان کردیم و در نهایت از بحث اصلی یعنی نحوه‌ی تعییین امام سخن گفتیم و اشاره کردیم وجوب نصب امام را همه‌ی مسلمین قبول دارند امّا معتزله و اشاعره نحوه‌ی این نصب را در بیعت و شورا و استخلاف می‌دانند و وهابیت زیاد به این مبحث نپرداخته اند بیشتر به بحث توحید و شرک وتوسل را پرداختند و در مورد امامت بیشتر تابع اشاعره و معتزله‌اند. در ادامه دیدگاه‌های متکلّمان امامیه در مورد تمام این مباحث در مقایسه با اشاعره و معتزله و وهابیت مطرح کردیم و گفتیم که امامیه تعیین امام را بر خداوند واجب می‌داند و معتقد است که خلافت بلافصل نبی اکرم صلّی الله علیه وآله, علی بن ابی طالب علیه السّلام است.واژگان‌کلیدی: امامت، معتزله،اشاعره، وهابیت، امامیه.l

رجعت، بازگشت گروهی از مردگان قبل از قیامت و در زمان ظهور امام عصر(عج) است، که آیات قرآن و روایات معصومین(ع) و اجماع امامیه موید آن است.پرسش اصلی در این پایان نامه چگونگی رابطه‌ی این آموزه‌ی دینی با مسائل نفس و بدن است. با توجه به اینکه انسان موجود دوبعدی است و دارای نفس وبدن می‌باشد و این دو باحرکت جوهری تکامل یافته و روح با مرگ نابود نمی‌شود. پس رجعت که همان بازگشت روح به بدن است با مسئله‌ی نفس و بدن ارتباط خواهد داشت، پیرامون این ارتباط نظریاتی بیان شده است:یکی رجعت بازگشت روح به بدن دیگر است،که مستلزم یکی دانستن رجعت با تناسخ است این نظریه مردود می‌باشد. و دیگری بازگشت با بدن مثالی است که این عقیده نیز باطل می‌باشد و نظریه‌ی سوم که بازگشت روح بابدن عنصری است، که باتوجه به روایات رجعت قابل اثبات می باشد.و بدن در رجعت عین بدن دنیوی است و با توجه به اینکه تشخص به نفس است، بدن در رجعت همان است که با آن راه می‌رود و می‌خورد

چکیدهصراط روش و طریقی است که انسان، به سفارش و هدایت خداوند گام در این مسیر می‌نهد و اگر بهندای عقل و فطرت خود گوش فرا دهد می‌تواند از صراط دنیوی به خوبی بهرمند شود و به سلامت از صراط اخروی عبور نماید و به لقاء الله برسد. هدایت خداوند متعال به صراط، هدایت بالذات است و این هدایت تا آخرین مرحله ممکن ادامه می‌یابد و اگر کمترین امید و امکان هدایت در کسی باشد این راه همچنان باز است و نتیجه این هدایت و رحمت قرب و نزدیکی به خداوند است. و هدایت پیامبران و ائمه اطهار علیهم السلام، قرآن و دین هدایت بالفرع است. قرآن برنامه هدایتی خداوند است که از گزند هر گونه جعل و خطا مصون است،گاهی معارف اعتقادی و اخلاقی و فقهی و سیاسی را جداگانه ذکر می‌کند و گاهی آنها را کنار یکدیگر می‌آورد تا هدایتی همه جانبه نسبت به آنها داشته باشد. پیامبران و امامان نیز نمایندگانی از جانب خداوند هستند که در دو بعد علمی و عملی مردم را به صراط هدایت می‌کنند.دین اسلام خود را بر حق معرفی کرده،که مجموعه نیاز‌های انسان،و مصالح دنیوی و اخروی او را در نظر گرفته است، و از این جهت توان رهبری صلح جهانی و هدایت را دارد.از جمله هدایت یافتگان، گروه پیامبران، صدیقین و شهداء و صالحین هستند. کسانی که از هدایت بازمانده اند و عمداً به راه انحراف رفته اند، خداوند آنها را به حال خود رها کرده. این افراد چنان در گمراهی خود سر سختند،که هر چند حق برای آنان روشن شود، حاضر به پذیرش نیستند. پل صراط آینه و نمادی از ایمان و اعمال انسان در دنیا است .پیروی از هدایت الهی موجب صیانت از خوف و حزن و ضلالت و شقاوت در دنیا و آخرت است و تمرد و تکذیب و اعراض از یاد و هدایت خداوند ، معیشت ننگ و تنگ در همه نشئه ها را به همراه می آورد . کلید واژه: صراط،صراط اخروی،صراط دنیوی،قرآن،روایات،کلام.