آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهشی دربارة لعن و نفرین از دیدگاه قرآن است. نویسنده پس از ذکر کلیات، در فصل دوم به بیان معنای لعن در قرآن که دوری از رحمت الهی و برابر با عذاب خداوند است پرداخته، سپس واژگان دیگری که با لعن مرتبط هستند همچون برائت، رجم، غصب، بُعد، خسأ و سحق تبیین می کنند. وی در ادامه به آیات مربوط به لعن و لعن کنندگان اشاره می کند و آورده است که ماده لعن گاهی به خدا و گاهی به غیر او مانند ملائکه، ناس، داود، عیسی، مؤذن، پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت اسناد داده شده است و نیز در فصلی دیگر اسباب لعن را یادآور می شود که استکبار، آزردن خدا و پیامبر، قتل عمدی مؤمن، پیمان شکنی، کفر، کتمان بینات، نفاق، قطع رحم، شرک، ولایت کافران، از جمله آن ها می باشند و بیان می کند که چون تمام این اسباب از مصادیق و یا مؤلفه های کفر، ظلم و عصیان است، بنابراین می توان لعن را از آثار کفر، ظلم و معصیت دانست. در پایان نویسنده پیامدهای لعن را به دنیایی و آخرتی تقسیم می کند و اشاره ای به کارکردهای فردی و اجتماعی لعن نیز می نماید.

بررسی میزان تأثیرگذاری علم نحو در تفسیر قرآن است. این پژوهش مشتمل بر پنج فصل است که نویسنده پس از ذکر کلیات به چگونگی پیدایش علم نحو و اهمیت آن در تفسیر قرآن اشاره کرده است؛ در این زمینه نویسنده به بررسی عوامل پیدایش وجوه اعرابی پرداخته که عبارتند از: 1. طبیعت زبان عربی 2. خروج از قاعده مطّرده 3. اختلاف نحویان و مفسران در نقش کلمات و جملات قرآنی. وی در فصل دیگری علل اختلاف مفسران در ترکیب آیات را در ذیل دو عنوان بیان کرده است: 1. اختلاف در قواعد نحوی که خواستگاه آن اختلاف دو مکتب نحوی بصره و کوفه در قواعد نحوی و نیز اختلاف نحویان در قواعد نحوی است 2. اختلاف مفسران در تطبیق قواعد نحوی است. در ادامه نویسنده انواع نقش آفرینی علم نحو در تفسیر قرآن را در دو مرحلة مقدمات تفسیر و فرآیند عمل تفسیری ذکر می کند و در مرحلة مقدمات تفسیر دو مقوله مبانی تفسیر و اصول تفسیر را قابل بررسی می داند. وی حاصل این بررسی را ایفای نقش علم نحو در برخی از مبانی تفسیر همانند «مبانی مربوط به متن»، «مبانی مربوط به مؤلف» و «مبانی مربوط به فهم» بیان می کند و در ادامه نقش علم نحو را در اصول تفسیر، تنها در قواعد تفسیر، آن هم فقط در دو قاعده «دستیابی به قرائت صحیح» و «دستیابی به قواعد نحوی فصیح» دانسته است. نویسنده در پایان به نتایجی دست یافته که مهم ترین آن عبارتند از: 1. اگر برای تفسیر آیات دو مرحله را لازم بدانیم (مرحله مقدماتی و مرحله عمل تفسیری) علم نحو در هر دو مرحله دارای نقش تعیین کننده ای است. 2. زمانی که مفسّر با آیه ای مواجه می شود، علم نحو هر ترکیبی که این آیه از جهت نحوی می تواند داشته باشد در اختیار مفسّر قرار می دهد و بنابر افزایش تعداد ترکیب های آیه، بر معانی مترادف و یا متضاد آن افزوده خواهد شد.

درباره کمّیت جمعیت، نظریات گوناگونی مطرح است؛ از جمله نظریه افزایش جمعیت، نظریه کاهش جمعیت، نظریه ثبات جمعیت و نظریه جمعیت مطلوب؛ اما دیدگاه جمعیتی اسلام، در میان دانشمندان دانش «جمعیت شناسی»، پیوسته افزایشی تلقی می شده است. از طرفی درباره نظر اسلام نسبت به این مسئله، تقریرهای گوناگونی وجود دارد، ازجمله باروری حداکثری و جمعیت مطلوب؛ اما می توان فرزندآوری در حد توان را تقریری نو برای آن قلمداد کرد. هدف این پژوهش، واکاوی تقریرهای موجود از دیدگاه جمعیتی اسلام و اثبات تقریر برگزیده است. شیوه مطالعه این پژوهش، اسنادی و روش آن اجتهادی ـ تفسیری است. مهم ترین یافته این پژوهش، نشان می دهد که براساس تقریر برگزیده، برای هر خانواده مطلوب است که متناسب با وضعیت سلامت خود و با درنظر گرفتن دیگر تکالیفش، در حدی که می تواند به فرزندآوری مبادرت نماید تا سهم خود را از نیروی جمعیتی موردنیاز جامعه اسلامی تأمین نماید. این تقریر، علاوه بر دوری از اشکالات وارد بر تقریرهای «باروری حداکثری» و «جمعیت مطلوب»، با ادله ای مستحکم پشتیبانی می شود و دارای ویژگی ها و امتیازاتی است.

برخی از تحصیل‌کردگان مسلمان علم‌گرا در موضوع خلقت انسان، آیات قرآن را بر فرضیه «تحول انواع» تطبیق کرده‌اند. این مقاله با روش تحلیلی ـ انتقادی برداشت‌های تفسیری سه تن از علم‌گرایان مسلمان (یدالله سحابی، عمرو شریف و مهدی بازرگان) را ‌ارزیابی و نقد کرده و خطاهای روشی و معرفتی آنان را در فهم آیات خلقت انسان، نشان داده ‌است. هدف این پژوهش کمک به‌ فهم صحیح متون دینی و پرهیز دادن از مواجهه غیرروشمند با آنهاست. یافته‌های این پژوهش حاکی است که این دسته از تحصیل‌کردگان مسلمان در آثار دین‌پژوهی خود در پی تطبیق مدلول آیات قرآن بر فرضیه «تکامل تدریجی انواع» برآمده‌اند. این نوع مواجهه با آیات قرآن ریشه در دو مشکل پایه‌ای در وضع معرفتی آنان دارد: یکی عدم تخصص در علوم دینی، به‌ویژه تفسیر قرآن؛ و دیگری علم‌گرایی مفرط، به‌ویژه اعتباربخشی به‌ فرضیه «تکامل انواع». این دو عاملْ خطا‌های فاحشی را از سوی آنان در برداشت از آیات آفرینش نخستین انسان موجب شده‌ است. این خطاها برخی به‌ روش تفسیر آیات و بعضی دیگر به ‌فهم مضمونی استدلال مفسران مربوط می‌شود. در این مقاله این دو قسم خطا به‌ تفصیل‌‌ در عملکرد تفسیری سه دانشور یاد شده، مصداق‌یابی و تحلیل ‌گردیده است.

در ميان مسائل انسان‌شناسي، مسئلۀ کمال انسان و راه رسيدن به آن از طريق فعل اختياري اهميت ويژه‌اي دارد. اين مقاله با روش تحليلي، توصيفي ـ تفسيري به بررسي ديدگاه قرآن دربارۀ اثرگذاري عبوديت بر کمال انسان در ساحت بينشي وجود او مي‌پردازد. نتايج تفسير موضوعي آيات مربوط به مسئله نشان مي‌دهد که از نظر قرآن، عبوديت در ساحت بينشي انسان تأثیري کاملاً ايجابي دارد و اين تأثیرگذاري در موارد زير جلوه و ظهور مي‌‌کند: عينيت‌بخشي به نصاب اعتقاد به توحيد و گسترش آن، تثبيت و ارتقاي بينش ولايت‌پذيري انسان، تثبيت و تقويت فرجام‌شناسي آدمي، توسعه و تعميق بصيرت و آگاهي انسان به حقايق و نيز تعديل نگاه انسان به خود و تصحيح و تقويت نگاه مثبت به ديگران؛ و حاصل همۀ اين تأثیرات، کمال يافتن انسان در ساحت بينشي و معرفتي‌اش خواهد بود.

پرسش دربارۀ شعورمندي همۀ موجودات ازجمله جمادات از ديدگاه قرآن، مسئلۀ اين نوشتار است. اين مقاله با تمرکز بر آيات قرآن کريم و روش تحليلي ـ تفسيري، به بررسي شعورمندي جمادات پرداخته است. حاصل پژوهش نشان مي‌دهد که اولاً قرآن کريم فعل و انفعالاتي همچون: تسبيح، سجده، خشوع، نطق، غفلت و... را به همه يا بعضي از جمادات نسبت مي‌دهد؛ ثانياً چنين نسبتي تنها با شعورمند بودن اين موجودات توجيه معقولي مي‌يابد. البته توجيهاتي ديگر نيز براي اين نسبت‌ها ارائه شده که برخلاف ظاهر اين آيات است و در مواردي تکلف‌آميز است. پاسخ به اين توجيهات و آشکار ساختن ضعف آنها بخش ديگري از رهاورد اين تحقيق است. دستاورد اين تحقيق در تغيير نگرش جهان‌شناختي فرد و جامعه و نيز در اخلاق، حقوق، روان‌‌شناسي و سبک زندگي انسان‌ها در مواجهه با موجودات و تعامل با آنها مؤثر است.

اين مقاله با روش توصيفي‌ـ تحليلي به بررسي نقش اثباتي و سلبي گرايش‌‌هاي متعالي در رفتارهاي اجتماعي انسان از منظر قرآن مي‌پردازد. هدف پژوهش نشان ‌دادن تأثير اين گرايش‌ها بر رفتارهاي اجتماعي آدمي از حيث ايجاد، تقويت، جهت‌دهي يا ترک و تضعيف آنهاست. يافته‌هاي پژوهش حاکي است که از نظر قرآن، گرايش به خدا و کسب رضاي الهي و محبت به خدا در دو رفتار ايثار و انفاق، اثر اثباتي از نوع صدور، تقويت يا جهت‌دهي دارد. همچنين گرايش به خدا و کسب محبت و رحمت الهي و نيز کمال‌طلبي، در فعل جهاد به‌نحو صدور و تقويت رفتار اثرگذارند. به‌‌علاوه، گرايش به خدا و محبت الهي در تربيت و اصلاح خانواده، نقش اثباتي از نوع جهت‌دهي، و در تعالي جامعه نقش اثباتي از نوع صدوري دارد؛ اما همين گرايش در مهار و مديريت رفتار جنسي، و نيز عدالت‌طلبي در پرهيز از قضاوت‌هاي سطحي، تأثير سلبي از نوع ترک دارد. نقش کمال‌طلبي در منت‌گذاري در انفاق سلبي است. همچنين عزت‌طلبي و گرايش به خدا، در دوستي با دشمنان خدا نقش سلبي از نوع ترک رفتار دارند.

مسئلة چگونگی خلقت نخستین انسان در منابع اسلامی مطرح شده‌است و نیز در برخی علوم تجربی محلّ بحث و نظر بوده‌است. این مقاله به بررسی نسبت فرضیه‌های علمی با دیدگاه قرآن و احادیث دربارة چگونگی آفرینش نخستین انسان، با روش توصیفی ‌ـ تحلیلی می‌پردازد. حاصل تحقیق بیانگر آن است که مدلول آیات و روایات، ظهوری آشکار، بلکه صراحت در آفرینش نخستین انسان از خاک دارد و پیدایش آدمی را از موجود زنده دیگر نفی می‌کند. دو تئوری ثبات انواع و رویش از زمین مدعی پیدایش مستقل انسان و تئوری تحول انواع مدعی پیدایش او از دیگر موجودات زنده به نحو تکاملی است. گرچه دو تئوری اول از منظر نفی‌خلقت انسان از موجودی دیگر با دیدگاه قرآن و روایات همسوست، اما تئوری رویش از زمین با مفاد آیات و روایات ناهمخوان و خود از نظر علمی بی‌اعتبار است. تئوری ثبات انواع نیز از نظر تجربی قابل اثبات نیست، اما بر فرض اعتبار می‌تواند مؤید گزاره‌های دینی باشد. تئوری تحول انواع در فرض ابطال با دیدگاه قرآن و روایات برخوردی نخواهد داشت، اما در صورت پذیرش آن به عنوان یک فرضیه یا تئوری علمی، با مفاد آیات و روایات در تعارض است. در این تعارض، مفاد آیات و روایات به سبب برخورداری از پشتوانة معتبر، بر فرضیة یادشده مقدّم می‌گردد و این فرضیه نمی‌تواند قرینه‌ای برای حمل مدلول آیات و روایات برخلاف ظاهر آن‌ها باشد.

ارادة انسان آخرین جزء علت تامه برای صدور فعل اختیاری از اوست، و در دو جهت اخلاقیِ مثبت یا منفی، قابل تقویت است. جهت‌گیری اراده و صدور فعل خوب یا بد از آدمی، تابع عواملی است که بر اراده اثر می‌گذارند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به ‌بررسی عوامل مؤثر بر اراده انسان و تقویت آن در راستای انجام کارهای خیر از دیدگاه قرآن می‌پردازد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از نظر قرآن عواملی که ارادة آدمی را تا سرحد صدور کارهای خیر تقویت می‌کند، متعددند که مهم‌ترین آنها عبارتند از: آگاهی به ‌دلایل روشن، میل به ‌سعادت، محبت و عشق به ‌خدا، انذار و توجه دادن به ‌عواقب اعمال، صبر بر ناملایمات، تأثیرپذیری از افراد صاحب ارادة قوی. در این مقاله، آیات دال بر هریک از عوامل یادشده، تحلیل و بررسی شده‌ و نحوة دلالت آنها بر عاملیت هریک از موار ذکرشده، بیان و تشریح شده‌ است.