آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اين مقاله با روش توصيفي ‌ـ تحليلي مبتني بر تفسير موضوعي، ضمن اشاره به معنا و انواع کرامت در قرآن، درصدد بيان ديدگاه قرآن درباره کرامت ذاتي انسان، مؤلفه‌ها و لوازم وجودي آن است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد که قرآن براي انسان نوعي شرافت ذاتي در ميان مخلوقات قائل است که ناظر به قابليت‌ها و فعليت‌هاي تکويني اوست. مؤلفه‌هاي کرامت ذاتي انسان در ساحت جسماني، از نظر قرآن عبارت‌اند از: حسن صورتگري، تسويه، تعديل و ترکيب جسم انسان و برخي قابليت‌هاي ويژه جسماني، از جمله حواس ظاهري؛ و در ساحت روحاني عبارت‌اند از: برخورداري آدمي از قوه تفکر و تعقل، فطرت و اختيار. از آثار و لوازم وجودي کرامت ذاتي انسان در قرآن مي‌توان به شايستگي حمل امانت الهي، شايستگي مقام خليفة‌اللهي، قابليت انتخاب و تغيير سرنوشت خود، و استخدام امکانات و موجودات عالم در راستاي مقاصد خود اشاره کرد.

مسئلة شناخت نخستين انسان و چگونگي پيدايش او، از مسائل مهم انسان شناختي مطرح در آيات قرآن و روايات است. برخي دانشمندان علوم تجربي نيز در اين زمينه فرضيه هايي ارائه داده اند که به ظاهر با مفاد آيات و روايات نوعي تعارض دارد. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي، به دنبال شناخت نخستين انسان و چگونگي پيدايش او از ديدگاه قرآن است که به تبع آن ديدگاه قرآن نسبت به اين گونه فرضيه ها نيز روشن خواهد شد. حاصل پژوهش نشان مي دهد که بيشتر آيات، ظهور قوي و برخي از آنها، صراحت دارند که نخستين انسان، آدم عليه السلام است و نسل انسان هاي كنوني، به او مي رسد. پيدايش او، به صورت مستقل و از خاک و گِل بوده است نه از موجودي ديگر. مفاد روايات نيز اين مدعا را به روشني مورد تأييد و تأکيد قرار مي دهند.

جامعیت قرآن در شمار مبانی مهم تفسیر قرآن است. دیدگاه علامه طباطبایی به عنوان مفسر تأثیرگذار معاصر، در این زمینه حایز اهمیت بسیار است و میتواند راهگشای حل برخی از مباحث نظری در حوزة اندیشه، مدل و عمل دینی باشد. به نظر علامه جامعیت قرآن به معنای کامل بودن آن است و بر سه گونه میتوان آن را تصویر کرد: 1. جامعیت به معنای بیان کامل و همه جانبة مسائل؛ 2. جامعیت به معنای کامل بودن گستره موضوعات و مسائل؛ 3. جامعیت از هر دو جهت؛ هر یک از موارد یادشده یا در قیاس با کتب پیشین آسمانی لحاظ میشود یا فینفسه. جامعیت فینفسه قرآن در هر یک از انواع نیز دو گونه است: در جمیع جهات؛ در محدودة خاص مانند نیازهای هدایتی که مجموعاً نه قسم میشود. مستندات هفت قسم از اقسام جامعیت را در کلام علامه، میتوان یافت که متضمن دلایل وی نیز بر هر یک از آنهاست. عمده مطالب علامه مربوط به جامعیت قسم ششم یعنی کامل بودن گستره مسائل قرآن، فینفسه و در محدوده ای خاص مانند نیازهای هدایتی است. به نظر علامه جامعیت قرآن در همة اقسام و صور آن، مبتنی بر مجموع ظاهر و باطن قرآن است. در ظاهر قرآن تنها تفاصیل اخلاق فاضله را میتوان جست، اما معارف و شرایع و احکام در حد کلیات و اصول در ظاهر قرآن آمده اند و تفاصیل و جزئیات آنها در روایات بیان شده یا به طریق دیگری قابل دستیابی است.

يكى از نظريه هاى مطرح در باب زبان قرآن، نظريه «عرفى بودن زبان قرآن» است. اين مقاله به روش عقلى ـ تحليلى مى كوشد تا حد ممكن، با توجه به مميزات زبان عرفى، نظريه يادشده را تحليل و ارزيابى كند. حاصل بررسى نشان مى دهد كه از ميان تلقى هاى چهارگانه از عرفى بودن زبان قرآن، سه تلقى مردود و با اوصاف قرآن ناسازگار است كه عبارتند از: 1. عرفى بودن به معناى «همزبانى قرآن با مخاطبان»؛ 2. عرفى بودن به معناى «تنزل بيان وحى در حد درك مردم عصر نزول»؛ 3. عرفى بودن به معناى «سخن گفتن وحى بر اساس انگاره هاى خلاف واقع». اما عرفى دانستن زبان قرآن به مفهوم «سود جستن قرآن از قواعد و خصايص زبان مخاطبان» امرى معقول و قابل دفاع است. قرآن تنها در حوزه بيان احكام عملى، زبانش عرفى است، آن هم با شرط پيراسته بودن از نقايصى همچون مسامحه و سهل انگارى، اختلاف و ناهمخوانى، نازل بودن سطح مفاهيم و مطالب، اما زبان تمام آيات آن عرفى نيست. استفاده از مجاز، كنايه و استعاره در قرآن هم زبان آن را عرفى نمى كند. «به لسان قوم» بودن وحى قرآنى به معناى بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن نيست، بلكه به معناى انعكاس حوادث تاريخى، جغرافيايى و فرهنگى جامعه عصر نزول در قرآن، به شكل گزينشى و بر مدار پالايش و تصحيح است.

رویکرد اندیشمندان معتزله در فهم متون دینی و تفسیر آیات قرآن، عقلی است. این مقاله با روش «توصیفی تحلیلی» به بررسی معنا و مبنای عقل گرایی معتزله در تفسیر قرآن می پردازد. مقصود از «عقل گرایی معتزله در تفسیر» آن است که اولاً، در فهم و تفسیر قرآن، عقل مقدم بر دیگر ادله و حایز رتبة اول است. ثانیاً، صحت بیانات شرعی و فهم مراد آنها محتاج به ادلة عقلی است. براین اساس، معتزله ظاهر گرایی در فهم متون دینی و قرآن را مردود دانسته اند و بر جایگاه محوری عقل و مدرکات عقلی در تفسیر قرآن تأکید دارند. آنان بشری بودن وضع و مواضعه در زبان و شناخت اوصاف توحید و عدل الهی را شرط دریافت قصد متکلم در معارف دینی برشمرده اند. پایه های عقل گرایی اعتزالی در تفسیر عبارت است از: حادث بودن قرآن، تفسیرپذیری قرآن، ارشادی و تأکیدی بودن بیانات قرآنی در توحید و عدل، و سازگاری حکم عقل با خطابات قرآنی.

آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی از عالمان برجسته پرورش‌یافته در دامان حوزة علمیة قم در سدة اخیر است که در عرصه‌های مختلف علوم اسلامی، ازجمله دانش تفسیر قرآن، نظریه‌پرداز و دارای آثار گران‌سنگ علمی است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، شخصیت تفسیری آن عالم فرزانه را مورد بررسی قرار می‌دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که آیت‌الله مصباح مبتکر مدل تفسیر موضوعی نظام‌مند قرآن است. ویژگی این مدل ابتکاری تفسیر موضوعی، کل‌نگری و فراگیری حداکثری نسبت‌به موضوعات مرتبط با قرآن، مطابقت‌داشتن با کل نظامات اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی اسلام، معطوف‌بودن به علوم اسلامی و انسانی و ناظربودن به چالش‌ها و شبهات روز است. نظریه‌پردازی در تفسیر قرآن، نگرش سیستمی به آموزه‌های قرآن و نگاه منظومه‌ای به عرضة موضوعی معارف آن، از دیگر ویژگی‌های شخصیت تفسیری استاد مصباح است. آثار تفسیری ایشان کل منظومه اندیشه اسلامی قرآن‌بنیان را در چهارحوزه مسائل بنیادین الهیاتی، مبادی نظامات اخلاقی و اجتماعی، مسائل نظامات اخلاقی و اجتماعی و احکام عبادی و فردی منعکس می‌کند.

«تفسير فلسفي»، تعبير مستحدثي است که فارغ از صحت و سقم اين ترکيب، گاه به‌‌معناي «تحميل باورهاي فلسفي بر قرآن» و گاه به‌معناي «کاربرد معلومات فلسفي در فهم و تفسير قرآن» و گاه به‌‌معناي «تفسير موضوعي آيات فلسفي» و امثال آن به‌کار مي‌رود. اين مقاله به ‌روش توصيفي ـ تحليلي و در بخش‌هايي به ‌روش «تاريخي ـ ‌تطبيقي» تلقي‌هاي گوناگون از عنوان «تفسير فلسفي» را بررسي و نيز منطق به‌کارگيري آنها در مقام تفسير آيات قرآني را به اجمال ارزيابي کرده است. حاصل پژوهش نشان مي‌دهد: تعبير «تفسير فلسفي» مسامحي بوده و تلقي آن به‌عنوان گونه‌ يا روشي تفسيري موجه نيست. در ميان انديشمندان مسلمان، صدرالمتألهين با اصرار بر «ظاهرگرايي طريقي»، ظاهر را به ‌کمک معلومات فلسفي، طريقي به ‌سوي کشف حقايق قرآني قرار داد و بدين‌‌سان، هم بر ضرورت کاربرد معلومات فلسفي تأکيد کرد و هم با تحفظ بر ظواهر قرآن، گرايش به تحميل آراء فلسفي بر آيات را نفي نمود. او به تفسير موضوعي آيات فلسفي غناي جديدي بخشيد و معلومات فلسفي را قرينه‌اي براي فهم مقصود و مراد برخي آيات قرآني قرار داد. علامه‌ طباطبائي در تفسير «الميزان» در جهت روشمند کردن آن‌ کوشيد. ايشان معلومات فلسفي را طريقي به سوي فهم لايه‌هاي معارف قرآني مي‌دانست و بر ‌ضرورت بهره‌مندي از معلومات فلسفي در کشف دلالت‌ها و فهم معناي مراد برخي آيات، بدون تحميل و ضميمه ‌کردن تأکيد داشت. حکماي مفسر از معلومات فلسفي در جهت يافتن موضوعات فلسفي در آيات و انسجام‌بخشي به آنها و نيز به‌عنوان «قرينه‌ صارفه» در کشف تحليل منطقي مضامين قرآني و استنباط لايه‌هاي معنايي برخي آيات و کشف استلزامات معنايي تعدادي از آيات استفاده کرده‌اند. نيز لزوم پرهيز از تحميلِ آراء فلسفي بر آيات قرآني و بهره‌مندي از حقايق وحياني در تنقيح و تکميل انديشه‌ورزي‌هاي فلسفي از دستاوردهاي جانبي اين پژوهش ‌است.

فصل اول رساله به بیان کلیاتی درباره مفهوم زبان، زبان دین، زبان قرآن، ارتباط زبانی خدا با انسان، معنی شناسی قرآن ...می پردازد .در فصل دوم به سئوال از معنا داری و معرفت بخشی از زبان دین و زبان قرآن پاسخ داده شده است . فصل سوم به مساله عرفی یا تخصصی بودن زبان می پردازد .در فصل چهارم یا بررسی مفهوم رمز و سمبل و بر شمردن عناصر ویژگیها، انواع و قلمرو آن آغاز میشود، سپس به انگیزه روی آوردن به بیان رمزی و نماد پردازی اشاره می گردد. در این بخش نظریه رمزی بودن زبان قرآن مورد بررسی قرار میگیرد . فصل پنجم به بیان چگونگی ساختار و ویژگیهای زبان قرآن می پردازد./