آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در زمینه امکان، ضرورت و کیفیت تولید علم دینی دیدگاه ها و نظرات مختلفی ارائه گردیده است که یکی از مهمترین و اصلی ترین این دیدگاه ها مربوط به آیت الله جوادی آملی می باشد که اصلاحاً از آن به عنوان رویکرد اجتهادی یاد می گردد. با توجه به جایگاه علمی و اهمیت نظریه ایشان در میان رویکردهای مختلفِ مطرح در زمینه تولید علم دینی، این مقاله به دنبال بررسی دقیق و جامع رویکرد ایشان می باشد. لذا با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان لاکلاو موفه، عناصر گفتمانی موجود در رویکرد ایشان شناسائی و در یک نظام معنایی- ارتباطی ارائه گردیده است. بر اساس تحلیل گفتمان صورت گرفته، عنصر «جامعیت دین» و نگاه حداکثری به آن، به عنوان دال برتر، در نقطه مرکزی نظریه ایشان قرار گرفته است و سایر عناصر شناسائی شده به عنوان دال های فرعی در ارتباط با این دال، تعریف شده اند و با مفصل بندی صورت گرفته، با یکدیگر ارتباط معنایی پیدا کرده اند.

یکی از مباحث روشن و ضروری در کلام اسلام،مسئله ختم نبوت است،به این معنا که بعدازپیامبر اسلام پیامبری مبعوث نخواهدشد.اماتبیین فلسفه ی این مسئله درکلام جدید شکل نوینی به خود گرفته است و برخی روشنفکران مسلمان بانگرش و پرسش های برآمده ازمدرنیسم به تحلیلی مغایر با تحلیل سنتی به آن پرداخته اند.آنان با نگاهی متفاوت براین باورند که بلوغ رشد عقلی بشریا پویایی علوم جدید موجب ختم نبوت است.نوشتارحاضربرآنست پس از تحلیل و نقد دیدگاههای روشنفکران به این نکته می پردازد که فلسفه ی خاتمیت را باید درخوددین،یعنی کمال و تحریف ناپذیری اسلام،و همچنین دروجود پیامبر اعظم جستجو کرد.درادامه به دلیل آنکه خاتمیت دینی دلیل بر جامعیت آن است،جامعیت دین اسلام را برای همه ی فرهنگ ها و همه زمان ها و مکان ها اثبات شده است.آن گاه ازاین سخن خواهیم گفت که دین مدعی خاتمیت،ناگزیر بایدتوان حکومت برانسانها از هر فرهنگ و هر نژاد درهرزمان و مکانی را داشته باشد

هدف از این تحقیق تبیین و شناخت هرچه بیشتر مسئله بدن مثالی و کارکردهای آن از دیدگاه ملاصدرا می‌باشد. انسان گذشته از این بدن طبیعی، بدن مثالی نیز دارد که در مراتب تشکیکی وجود، متقدم بر بدن طبیعی و متأخر از نفس ناطقه است. بدن مثالی ذاتاً مدرک و حیّ است و برخلاف بدن طبیعی با مرگ از نفس جدا نمی شود. مبحث عالم مثال صعودی و بدن مثالی یکی از غامض‌ترین و بحث‌برانگیزترین مسائل فلسفی است که ملاصدرا توانست اثبات و تبیین آن را با ابزار عقل و شهود به نام خود مزین کند. وی پس از تبیین عقلانی و فلسفی بدن مثالی، توانست از این آموزه در حل برخی مسائل فلسفی و کلامی از قبیل رابطه نفس و بدن، مسأله تجسم اعمال و اثبات معاد جسمانی، تعبیر برخی منامات و رویاها و تفسیر برخی از معجزات و کرامات استفاده کند.

موضوع اين مقاله ضعف اراده يا شكاف بين نظر و عمل است و مسئلة آن، چگونگي تحليل وجودي اين مسئله بر اساس نظرية وحدت تشكيكي وجود. در تحليل ماهوي، مبادي فعل ارادي داراي ترتب علّي و زمانيند اما در تحليل وجودي، آنها مراتب حقيقت واحد وجودند. با اين تفسير، علم و عمل وجوه يك حقيقتند كه وقتي از ذات نشئت ميگيرد، در مرحله‌يي نام علم به خود ميگيرد و در مرحله‌يي ديگر، نام اراده يا شوق. در نتيجه، علم و عمل ارادي دو رشتة بهم‌متصل هستند كه ريشة واحدي در ذات انسان دارند؛ ريشه‌يي از سنخ محبت و ابتهاج. در ديد ماهوي، ضعف اراده را بايد در ضعف اعضاي زنجيرة علّي قبل از آن، مثل تصور فعل و تصديق به فايدة آن، جستجو نمود. اما در ديد وجودي، ضعف عمل ارادي در رابطة مستقيم با ضعف وجودي انسان و ضعف علم مساوق با آن است. تفاوت نگاه وجودي با نگاه ماهوي در اينست كه نگاه وجودي عمل ارادي را در انتهاي يك زنجيره از مبادي و جداي از علم نميداند بلكه عمل يكي از ظهورات حقيقتي وجودي و مساوق با علم است.

"خودآگاهی" به‌عنوان یکی از مباحث مهم و عمیق فلسفی، کانون توجه بسیاری از فلاسفه و اندیشمندان اعصار مختلف بوده‌است. در فلسفه ملاصدرا نیز "خودآگاهی" از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ اما تفسیر وی از این امر با فلاسفه پیشین به‌طور چشمگیری متفاوت است. در این پژوهش با اشاره به برخی آراء وی در این زمینه همچون "اصالت" و "وحدت تشکیکی وجود" و "حرکت جوهری"، "خود" را به مثابه فرایندی رو به تکامل می یابیم که با حرکت جوهری،به عنوان امری واحد،متصل و سیال از نازل‌ترین درجه‌ی وجودی انسان یعنی بدن تا بالاترین مرتبه وجودی پیش می‌رود که با این بیان نفس و بدن را داخل در حقیقت "خود"و مراتبی از آن دانسته است و با توجه به ملاک آگاهی یعنی وجود جمعی که نظریه ای ابداعی از جانب اوست "خودآگاهی" انسان نیز فرایندی تکاملی و متناظر با مرتبه وجودی او خواهد بود. بنابراین انسان حرکت خود را از "خودآگاهی" شروع و به "خداآگاهی" ختم خواهد نمود. از دیگر سو تعریف وی از وجود رابط معلول، تمام موجودات را شأنی از شئون واجب تعالی معرفی می‌کند که با توجه به این مبنا مسیر آگاهی انسان از "خداآگاهی" حداقلی آغاز و به "خداآگاهی" حداکثری ختم می گردد و در واقع در فلسفه وی "خودآگاهی" و "خداآگاهی" دو روی یک حقیقت واحدند.

تجربه دینی، بر اساس تعریفی که بیشتر فیلسوفان تحلیلی در حوزه فلسفه دین و برخی روشنفکران دینی مسلمان ارائه داده‌اند، دارای مبانی تصوری و تصدیقی متفاوتی نسبت به دید حکمت متعالیه در مورد وحی است. مهم‌ترین تفاوت در هستی‌شناسی این دو گروه است. گروه اول نحوه‌ی تعامل عالم حس و خیال با عالم عقل و مافوق آن‌را بر اساس اصالت ماهیت یا تباین موجودات و تشکیک در مفهوم تبیین می‌کنند. از دیدگاه آن‌ها تکلم خداوند با پیامبر (ص) که دو ماهیت یا موجود متباین‌اند، یک تجربه دینی و شخصی است که تنها خود او ممکن است فهمی از آن‌ داشته باشد؛ آن‌هم نه فهمی از سنخ فهم کلام انسان. ازاین‌رو، بر اساس مبانی آن‌ها زمانی که وحی بر پیامبر نازل می‌شود رنگ بشری و تاریخی خواهد گرفت، زیرا آن‌ها پیامبر را همانند افراد عادی محدود به زمان و مکان دانسته‌اند و قبض و بسطی را که در معرفت دینی افراد عادی براثر تحول علم و فرهنگ زمانه رخ می‌دهد به نبی نیز سرایت می‌دهند. در مقابل ملاصدرا به‌واسطه نظریه‌ی تشکیکی وجود، دیدگاه متفاوتی به خدا، انسان و نحوه تکلم خدا با انسان دارد. او معتقد است نسبت خداوند با جهان و انسان از نوع تعامل نیست بلکه همانند نسبت وجود مستقل با وجود رابط است؛ و تمام مراتب مادون او، متعلق به واجب و اثر او خواهند بود. بنابراین وقتی کسی پیامبر می‌شود باخدا تعامل نمی‌کند تا معنا از خدا و لفظ از او باشد بلکه از خداوند تبعیت محض دارد و همچون وجود رابط، مرتبه‌ای از اوست. نبی، انسانی است که حداقل به درجه توحید افعالی رسیده و ظرف وجودی‌اش تحت تصرف خداوند است. او یک انسان عادی نیست که با دیدی زمانمند و مکانمند وحی را بفهمد و تعبیر یا تفسیر کند. او تجلی خدا در قالب بشری است و مانند درخت کوه طور فقط یک حجاب است برای سخن گفتن خدا با خلقش.واژگان کلیدی: ثبات وحی، فرهنگ زمانه، ملاصدرا

چکیدهموضوع

قيصري يكي از بزرگترين شارحان مكتب ابن‌عربي است كه با استفاده از مباني عرفاني، نظرية خاصي در مورد زمان ابداع كرده است. ديدگاه او در اينباره چند بخش دارد: نقادي نظريات فلسفي، بويژه ديدگاه ارسطو و ابن‌سينا، تأويل عرفاني برخي از نظريات فلسفي، تبيين حقيقت زمان طبق مباني عرفاني و تقسيمات آن. اما انتقادات قيصري بر ديدگاه ابن‌سينا و تأويل عرفاني وي از برخي نظريات فلسفي، با اشكالاتي مواجه است. مهمترين اشكال نظرية او، مستندات حديثي در مورد ظهور زمان، با استناد به اسم «الدهر» خداوند است، زيرا احاديث مورد استدلال قيصري، وثاقت لازم را نداشته و مدعاي او را نيز اثبات نميكنند. بدين‌لحاظ، ميتوان گفت زمان با نظر به اسم «المُقَدِّر» خداوند ظهور مينمايد و ظهور آن در مراتب مختلف، بوجود آورندة روز و شب الهي است.

از نظر هر مسلمانی، عمل صالح مبتنی بر علم به دین بوده و هر علمی نیازمند ابزار فهم است. ماهیت و محدوده قدرت عقل به‌عنوان مهم‌ترین ابزار فهم در انسان، از دیرزمان محل بحث و گفت‌وگو بوده است. در جهان اسلام از زمان ترجمه فلسفه و منطق یونانی و تألیف اولین کتب فلسفی و منطقی، این بحث محور منازعات نص‌گرایان، متکلمین و فلاسفه بوده است. در میان شیعیان، این منازعه با نوشتن کتاب "فوائدالمدنیه" ملاامین استرآبادی بالا گرفت و اصولیون را نیز وارد بحث کرد. در میان فلاسفه نیز ملاصدرا با ادعای تطبیق حکمت و شریعت، نظام حکمت متعالیه را ارائه داد. هدف ما بررسی انتقادات به ملاامین براساس حکمت متعالیه بر طبق نظریات علامه طباطبایی1 است. روح نص‌گرایی امروز در برخی تفکرات به شدت جریان دارد و ازاین‌رو نقد مبانی این جریان بسیار حائز اهمیت است. روش ما ابتدا تحلیل مفهوم عقل براساس دو مؤلفه ماهیت و محدوده قدرت آن در فهم دین و سپس نقد درونی و بیرونی آن است. در نقد درونی می‌توان گفت: اولاً عدم استفاده از عقل و منطق با رفتار علمی خود آنها که براساس این دو است ناسازگار است. ثانیاً خود آیات و روایات که منبع معرفت از دیدگاه ملاامین هستند، ما را به استفاده از عقل ترغیب نموده‌اند. ثالثاً قدح عقل در روایات ناظر به روش تمثیل فقهی است نه عقل استدلالی. در نقد بیرونی می‌توان گفت اختلاف در بین فلاسفه نمی‌تواند دلیل نادرستی استفاده از عقل باشد؛ زیرا اختلاف در فقه نیز همین لازمه را خواهد داشت. حکمت متعالیه در تعیین جایگاه عقل جانب اعتدال را رعایت کرده، اما ملاامین آن را از جایگاهی که در آیات و روایات دارد پایین‌تر آورده است.