آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعات مهمی که از قرآن برداشت می‌شود، عصمت انبیا در زمینه تلقّی و دریافت وحی، تبلیغ رسالت خود و نیز عصمت ایشان از گناه است. امّا، از آغاز نزول قرآن، منکران عصمت انبیا با تمسّک به بعض متون دینی و تاریخی، به طرح شبهاتی در این زمینه پرداخته‌‌اند. به همین دلیل از دیرباز عالمان و مفسّران فریقین آثار متعدّدی در پاسخ به این شبهات تألیف کرده‌اند. علامّه طباطبایی که جامع علوم معقول و منقول است، یکی از ایشان است که با توجّه به تبحّر پیش‌گفته به پاسخگویی شبهات پرداخته است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن بررسی تفسیر المیزان، از طریق استخراج نمونه‌ها و شرح آن‌‌ها، به این نتیجه رسیده است که علامّه طباطبایی به صورت روشمند و با استناد به دلایل عقلی و نقلی، با روش‌های متنوّعی از قبیل روش حَلّی، تبیین واژه‌ها، ارائه مثال، نقد و ردّ لوازم شبهه و...، به شبهات عصمت انبیا پاسخ داده است.

در مقاله حاضر، چیستی و مبانی نظریه «تفسیر سه لایه‌ای قرآن کریم» بررسی شده است. نخست، نظریه تعریف شده و بر سه لایه تایخی، فراتاریخی و عصری مشتمل دانسته شده است. لایه تاریخی همان فهم عرب حجاز عصر پیامبر(ص) از آیات قرآن به شمار آمده و اظهار شده است، برای شناخت چنان فهمی باید به معهودات آن مردم مراجعه کرد که برخی از آنها، ظاهر و سیاق آیات، آیات مشابه، شخصیت مخاطبان قرآن، حوادث آن عصر و مصر، فرهنگ و تاریخ آن مردم و عهدین بر شمرده شده است. لایه فراتاریخی نیز عبارت از یک معرفتی دانسته شده است که میان همه اقوام بشری مشترک و مقبول باشد که با الغای خصوصیات عصر و مصر نزول قرآن به دست می آید. لایه عصری عبارت از تطبیق مسائل و حاجات و مقتضیات عصر حاضر بر همان معرفت مشترک و مقبول بشری حاصل می گردد. برخی از مهم ترین مبانی این نظریه که در این مقاله بدان پرداخته شده، عبارت از عرفی و گفتاری و تدریجی النزول و تاریخمندی و حاشیه بر متن بودن از یک سو و تطور مقتضیات قومی و ضرورت حل تعارض ظاهری میان قرآن و علم و مدرنیته است.

اعجاب عبارت‏ها و عمق حقایق روایاتی معتبر از اهل بیت:، مشهور به «صعب، مستصعب»، گویای اهمّیّت و ضرورت فهم این گونه روایات از جنبه‏های گوناگون است؛ به گونه‏ای که به رغم آرای حدیث‏شناسان و پژوهش‏های چهار مقاله در این باره، می‏توان از زوایای دیگری به این موضوع پرداخت؛ مانند: «عقل»، «شهود قلبی» و نقش آن‏ها در ترسیم مفهوم جامع «تحمّل»، و.... این نوشتار، چنین زوایایی را از مسیر نقد و بررسی نظرهای آیة الله جوادی در باب این گونه روایات، به روش تحقیقی تحلیل کیفی محتوا و متّکی بر لغت‏شناسی اجتهادی، تشکیل خانواده حدیث و یافتن قرینه‏های درون‏متنی و برون‏متنی رصد نمود و دریافت که عقل و ابعاد آن و همچنین شهود قلبی، در مفهوم جامع «تحمّل»، با هم پیوندی ناگسستنی دارند. تعابیر«أمرَنا»، «حَدیثَنا» و...، ذیل مقام خلیفه اللّهی تامّ اهل بیت:، قابل جمع است و ....

یکی از افرادی که به صورت روشمند به نقد حدیث می‌پردازد؛ سیدمرتضی است. او در یکی از آثار خود به نام رساله «الرد علی اصحاب العدد» به نقد اصحاب عدد (قائلین به ۳۰ روز بودن ماه رمضان) می‌پردازد و احادیثی که ماه رمضان را 30 روز کامل می‌داند (بدون هیچ کم و کاست)، بررسی و نقد می‌کند. سیدمرتضی با نقد این روایات، اتمام ماه رمضان را با رویت هلال ماه(چه 29 روزه و چه 30 روزه) صحیح می‌داند . او در نقد روایات مورد استناد اصحاب عدد با استفاده از روش‌های مختلف از جمله: استدلال به اجماع و استناد به آیات(بقره/ 189 و یونس/5) بی اعتبار بودن سخن آنان را اثبات می‌کند، او قیاس را که مورد استناد اصحاب عدد است؛ فاقد حجیت می داند و بر اساس علم لغت به نقد روایات مورد استناد آن‌ها می‌پردازد . همچنین سیدمرتضی روایات مورد استناد آن‌ها را مخالف اخبار مشهور و سیره تاریخی مسلمانان می داند. روش‌ها و معیارهای سیدمرتضی در نقد دیدگاه‌های عدد تنها در قالب نقد متنی منحصر بوده و به نقد سندی نمی‌پردازد. روش جمع‌آوری مطالب در این پژوهش، کتابخانه‌ای بوده و روش‌تحقیق، توصیفی تحلیلی می‌باشد.

عالمان دینی در راستای فهم و نقد احادیث و روایات، هر یک دارای مبانی و روش های خاص خود بوده اند، رساله حاضر به دنبال دست یابی و اصطیاد مبانی و روش های فهم و نقد حدیث در آثار یکی از ایشان یعنی علامه شعرانی (ره) بوده است. بررسی آثار او نشان داد که شعرانی به دلیل تبحر کم نظیرش در معقول و منقول و استوار اندیشی در دانش های معقول اولا بسیار روش مند عمل کرده است تا آن جا که در رساله حاضر مبانی فهم و نقد حدیث از روش ها تفکیک شده است و ثانیا او رویکردی متنی در نقد روایات داشته و لذا می توان از وی به عنوان حدیث پژوهشی متن گرا یاد کرد، او معتقد است جز در احادیث فقهی اختلافی که بررسی سندی لازم می نماید، در موارد دیگر سنجش و ارزیابی روایات از طریق متن ممکن و بلکه ضروری، موافقت متن و معنا با موافق دین و مذهب و عقل است. و بر همین اساس در فصل سوم رساله به معرفی مبانی وی در فهم و نقد روایات پرداخته شده است که حکم اصل و اساس را در عملکرد فقه الحدیثی او دارد و روشهای وی در فهم – در فصل چهارم- و نقد – در فصل پنجم- نشأت گرفته از آن هاست.

یکی از مسائل مهم اعتقادی میان فریقین، مسئله خلافت رسول اللّه (ص) است؛ شیعه بر این باور است که وصایت پیامبر اکرم (ص) امری منصوص و نشئت‌گرفته از آیات و روایات نبوی (ص) است؛ لکن قاطبۀ اهل‌سنت بر غیرمنصوص بودن این امر خطیر متفق‌اند. ابوزهَو، نویسندۀ مصری، از جمله کسانی است که چنین ادعایی را مطرح کرده است و حتّی پا را از این هم فراتر نهاده و قائل است احادیث وصایت امیرالمؤمنین (ع) ساخته و بافتۀ شیعه است. مهم‌ترین دلیل وی بر این پندار آن است که خود امام علی (ع) این احادیث را نفی‌کرده ‌است. این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی دیدگاه ابوزهو را در بوتۀ سنجش قرار دهد. نتیجه آن است که آیات متعددی، همچون آیه ولایت و روایات متواتر و معتبر بسیاری، مانند حدیث ‌غدیر و حدیث ثقلین و ده‌ها ادلّه و شواهد تاریخی و ادبی دیگر بر انتصاب امیرالمؤمنین (ع) از سوی خدا و پیامبر اکرم (ص) برای وصایت و جانشینی، دلالت تام دارند.

در برخی کتب حدیثی و تاریخی اهل سنت روایت‌ها و گزارش‌هایی وجود دارد که برابر با آنها، پیامبر اکرم$ پیش از بعثت، جامه از تن درآورده و مکشوف العوره شده و براساس یک ندای غیبی از این کار باز داشته شده است. دو دسته از این گزارش‌ها مربوط به کودکی پیامبر$ و یک دسته مربوط به نوجوانی پیامبر و یک دسته نیز مربوط به جوانی اوست که از جهت سند و متن قابل نقد و بررسی هستند. با وجود اهمیت این موضوع تاکنون هیچ‌گونه پژوهش مستقلی در این زمینه، سامان نیافته است. در نقد سندی، مشخص گردید که اسناد روایات ناپوشیدگی پیامبر$ پیش از بعثت مرسل و ضعیف هستند و در نقد متنی نیز، روایات مورد بحث با آیات قرآن، سنت و عقل ناسازگار است و دچار اضطراب نیز هست. در نهایت خاستگاه این گزارش‌ها بررسی شده و روشن گردید که این روایات را بنی امیه برای تخریب چهره پیامبر$ ساخته‌اند.

مسئلۀ جانشینی پیامبر اسلام(ص) از مهمترین مسائل در بین مسلمانان از صدر اسلام تاکنون بوده است. شیعه قائل به منصوص بودن نصب امام علی(ع) از سوی خدا و رسول(ص) است. یکی از دلائل متقن شیعه جهت اثبات امامت و خلافت امیرالمؤمنین(ع)، حدیث متواتر غدیر است، اما اهل سنت حدیث مزبور را در حد محبوبیّت و نصرت و مفاهیمی غیر از امامت تنزّل داده اند. علامه میرحامدحسین، که از عالمان شیعی است، مفاد حدیث غدیر را در کتاب «عبقات الانوار فی امامة الائمه الاطهار» تبیین کرده و دلائل متعددی برای اثبات دیدگاه شیعه اقامه کرده است. این پژوهش بر آن است تا با رویکرد توصیفی- تطبیقی- تحلیلی، دلائل علامه را بازشناسی کرده و شیوه استخراج این ادلّه را واکاوی کند. نتیجه آن که، علامه با رویکرد جامع نگری نسبت به قرائن و منابع فهم حدیث غدیر از جمله: آیات قرآن، روایات مرتبط با حدیث غدیر، گزارش‌های متعدد از حدیث غدیر، فهم صحابه و اقوال عالمان اهل سنت اقدام به استخراج قرائن متصل و منفصل برای فهم صحیح حدیث کرده است و بر پایۀ این قرائن اثبات می کند که حدیث غدیر بر امامت امیرالمؤمنین(ع) دلالت تام دارد.

علامه طباطبایی گرچه رویکردهای زیادی در تفسیر آیات قرآن وجود دارد، اما رویکرد تفسیر قرآن به قرآن را در پیش گرفته است که از عالی ترین و عالی ترین رویکردهای تفسیری به شمار می رود. این محقق با هدف تأیید صحت تفسیر خود و رساندن معنای صحیح آیه، تفاسیر و تبیین خود را از آیات با اقوال و قرائت مختلف ائمه اهل بیت علیهم السلام پشتیبانی کرد. بر اصل ایشان که در تفسیر قرآن کریم و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اختلافی وجود ندارد. درک نادرست بشر از قرآن کریم و اهداف دور و نزدیک آن. از این منظر، این پژوهش رویکردی را که علامه طباطبایی در کتاب تفسیر البیان خود در توافق حدیث و قرآن در زمان تألیف این کتاب دنبال کرده است، و نیز روشنفکران مختلف روشن می کند. جریان هایی که در طول آن وجود داشته است. برای دستیابی به اهداف تحقیق، پژوهش به چند فصل تقسیم شد که از طریق آن به دنبال احاطه چند موضوع برای رسیدن به نتایج مطلوب تحقیق بودیم، به همین دلیل نکات زیادی در روش علامت مورد بررسی قرار گرفت. از جمله تأثیر بناهای لفظی اصولی در تفسیر قول، و بناهای عقلی و متعاقب آن، علاوه بر تأثیر بناهای ادله شرعی و دارایی های عملی در کتاب خود، با ارائه توضیحات و تفاسیر. رویکرد او با توجه به این نکات با مثال هایی پیرامون آنها. این پژوهش با رویکردی که در تفسیر قرآن کریم و نظرات و آرای مهمی که در این مسیر در بر داشت بر مبنایی اساسی، به نتایج بسیار مهمی رسید که جایگاه عالم و نقش والای و برجسته وی را در این عصر نشان داد. تأکید بر پیوند نزدیک قرآن کریم با خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در تفسیر قرآن است، زیرا آنها یکپارچه هستند. واحد بر اساس حدیث دو ثقل.