آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مساله زیبایی در نهاد همه انسان‌ها به ودیعه نهاده شده است، بنابراین تشخیص زیبایی و رفتن به دنبال زیبایی ریشه در روح ما دارد، و در حقیقت انسان نیاز دارد که در ارتباط با زیبایی باشد. بنابراین بدون زیبایی روح در تاریکی و خشونت ماده و در سیطره کمیت‌ها باقی می‌ماند، کار زیبایی با انسان در حقیقت جلب نظر اوست در جهت گسیختن از کمیات و پرداختن به کیفیات تا حیات او طراوت و معنا پیدا کند. و در واقع رابطه‌ای که بین حقیقت و معنا با زیبایی وجود دارد از این جهت تبیین می‌گردد که زیبایی نمودی است از کمال و یا حقیقت. در مقاله حاضر سعی شده است از روش تحلیلی و توصیفی و مطالعات کتابخانه‌ای به تعریف حقیقت و زیبایی و ارتباط بین این دو از دیدگاه اندیشمندان اسلامی پرداخته شود و در نهایت نمود این مفاهیم و در واقع تجلی محتوا و حقیقت در کالبد معماری دوران اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. با دقت در یک اثر زیبا علاوه بر این که حس زیبایی جویی انسان اشباع می‌شود به دریافت کمال نیز نائل می‌گردد. که این امر در معماری دوران اسلامی با وجود گذشت سالیان دراز از خلق آنها به دلیل پیوند عمیق هنرمند با معانی و حقایق ازلی مشهود است. بنابراین هر قدر رابطه بین سه مفهوم (حقیقت، زیبایی و هنر)، بیشتر و عمیق‌تر باشد درک بهتر و مفید‌تری از زیبایی و کمال به وجود می‌آید و انسان هنر مفید و انسانی را زیبا تلقی خواهد کرد و همچنین توانایی در خلق آثاری زیبا و کمال‌گرا و در بردارنده حقیقت مطلق را خواهد داشت.

عرفان مقامبلند و بالایی است که در اوج حقایق قرار گرفته، و دست هر کسی بدان راه ندارد. تنها بلند پروازانی را می‌طلبد که با بال معرفت و اطاعت به پرواز آیند، تا در مسیر آن قرار گیرند.در ضمن دل وارسته‌ای می‌خواهد و کردار شایسته‌ای، تا به عالی‌ترین مقصد و مقصود هستی نزدیک شود و در مقامقرب جای گیرد. چنانچه می‌دانیم در اسلام منشأ همه چیز قرآن است و هر چیز باید مبتنی بر آیات قرآنباشد و بدان بازگردد. پس بدون تردید خاستگاه اولیه عرفان در اسلام،آیات قرآن،سخنان و احادیث نبی اکرم(ص) و اهل بیت(ع) می باشد. لازم به ذکر است عرفان عالی‌ترین موهبتی است که آدمی می‌تواند به آن نائل شود. البته، عرفانی که از قرآن، احادیث نبوی و سیره معصومین(ع) سرچشمه گرفته باشد. به همین دلیل در این پایان نامه به بررسی مقامات عرفانی پیشوای عارفان حضرت علی(ع) بر مبنای آیات مبارک قرآن کریم، نهج البلاغه و سیره آن حضرت پرداخته شده و در فصل اول کلیات طرح بیان گردیده، در فصل دوم شاخصه‌های مهم در عرفان آن حضرت مطرح شده، در فصل سوم ده مقامعرفانی و در فصل چهارم نیز ده مقامعرفانی دیگر، که در سیره آن حضرت نمود بیشتری داشته، انتخاب و به بررسی این مقامات پرداخته شده است. در فصل پنجم نیز نتیجه‌ای بررسی‌های صورت گرفته بیان می‌گردد، که نشان می‌دهند تنها راه نجات سالک حقیقی طریق عرفان، متشرع بودن به شریعت و تبعیت کامل از عرفان حضرت علی(ع) که طهارت ذاتی و ظاهری داشته، و از هر عیب و نقصی تضمین شده، می‌باشد.

شیخ نجم الدین کبری (540 – 618ق) بنیانگذار طریقه صوفیه کبرویه یکی از شخصیت های کم نظیر در تاریخ تصوف ایران محسوب می شود که تأملات او در حوزه های انسان شناسی ، شناخت نفس و راه های مبارزه با آن بسیار حائز اهمیت است ، او که در دوره خود و در میان هم مسلکانش عالمی صاحب حال و مکاشفه و مشاهده در ملکوت و لاهوت بوده است در بحث پیرامون نفس گونه های مختلف خواطر نورانی و ظلمانی که در درون انسان جریان دارد را مورد بررسی قرار می دهد ، نزد او انسان که جوهره الهی دارد در این زندگی خاکی خود به ناچار جامه به جامه شیطان دوخته است ، او شیطان را بسیار قرین و موافق با نفس می داند که با سریان آتش هوا ، شهوت و شیطنت به حرکت در می آید ، او اعتقاد دارد در ساحت وجودی انسان یک سری صفات الهی و شیطانی درگیر است و شیطان را آتشی ناپاک و درونی می داند که همواره برای بقای خود نیازمند انسان است و انسان نیز اسیر هواهای نفسانی و این راهزن پلید نفس را تا زمانی که ناپاک باشد می فریبد و تحریک می کند . به اعتقاد شیخ انسان در دنیا خود حقیقی اش را گم کرده است و در حالت کوری به سر می برد مگر اینکه در مبارزه با نفس پرده از چشمان او برافتد اگر چه به باور او هیچ گوهری جز هم جنس خود را نتواند دید اما در راستای برونآمدن از کوری ، نجم الدین مبحث "غیبت" را مطرح می کند ، حالتی برخاسته از تصفیه وجود که سالک را قادر می سازد تا برخی از حقایق پنهان عالم را مشاهده کند. و حاصل آنکه آنکس که بمیرد به ارادت از صفات نفسانی و اوصاف ظلمانی که در شجره انسانیه است زنده گردانیده شود به حیات حقیقی و جاودان که فساد در آن راه ندارد.واژه های کلیدی : شیخ نجم الدین کبری ، نفس ، شیطان ، سیر و سلوک ، عرفان ، مراتب نفس

با مروری اجمالی در معجزات پیامبران درمی یابیم که معجزة هر پیامبری دو وجه شاخص و ممتاز دارد که عبارتند از: وجه امتیاز حسّی و وجه امتیاز عقلی. به عنوان مثال، اژدها شدن عصای حضرت موسی(ع)، بیرون آمدن ناقة حضرت صالح از سینة کوه، شفای مریضان به دست حضرت عیسی(ع) و نظیر اینها را می توان از مصادیق معجزات حسّی برشمرد. امّا آن بخش ازگفتار انبیاء و کردار منبعث از این گفتار که به تصریح ایشان، وحی و سخن خداست، وجه عقلی اعجاز را در بر می گیرد و اساس و عنوان پیامبری حاکی از همین معجزات است؛ یعنی دریافت پیام از منبع غیرمتعارف و ابلاغ آن به مردم، و منظور از منبع متعارف، عقل و اندیشة بشری در کنار عقل و اندیشة الهی است. مقام تجلّی عقل الهی برترین و شاخص ترین وجه امتیاز انبیاست؛ زیرا عقل بشری در رهگذر زمان، مکان و تجربة حسّی تکامل می یابد. در نتیجه، فاقد توانایی احاطه بر آینده است. مراد از آینده صرفاً قید زمان نیست، بلکه منظور، حاصل و نتیجة قوانین و سنّت هایی است که انسان با اندیشة خود به آن می رسد یا رسیده است. لذا عنصر زمان و مکان در تجربیّات و تعقّلات بشری دو امر ضروری هستند، در حالی که در فرآیند عقل وحیانی، فاقد هر گونه نقش و نقشه هستند. با دقّت در تجلّی عقل وحیانی در عقل بشری می توان به یکی از تجلّیات قاطع و مستمر اعجاز الهی به ویژه رسول گرامی اسلام درهمة دوران پی برد.

عطار از شاعران بزرگ و نام آور در تاریخ ادبیات عرفانی ایران است، کلام ساده و بی تکلف او در ایراد حکایات و تمثیل های شیرین، شور و اشتیاقی سوزان در دل سالکان راه حق برای پشت سر گذاشتن مسیر پر خطر سیر و سلوک ایجاد می کند.این پژوهش به دنبال آن است، "احدیت" و "توحید" را در آثار عطار نیشابوری مورد بررسی قرار دهد. روش این تحقیق کتابخانه ای و فیش برداری (مراجعه به اسناد) است. این رساله در شش فصل به شرح ذیل تنظیم شده است: فصل اول کلیات، فصل دوم تعاریف لغوی و اصطلاحات عرفانی، فصل سوم زندگی نامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، فصل چهارم احدیت و توحید در قرآن، روایات و عرفان، فصل پنجم احدیت و توحید در آثار عطار نیشابوری، فصل ششم نتیجه گیری.نتیجه کلی بیانگر این است، عطار کمال شناخت در ذات احدیت راتوحید می داند و معتقد است که سالک برای رسیدن به توحید باید به سیر و سلوک و تهذیب نفس بپردازد. توحید از دیدگاه عطار علم به یگانگی خداوند است و عطار برای رسیدن به این مقصود از قرآن مجید برای اثبات یگانگی و احدیت خداوند در آثارش سود جسته است. عطار همه پدیده های جهان را پوچ می داند و این نکته را بارها در اشعار خود بیان کرده، این پوچی در مقابل خداوند که یگانه خالق جهان است، قرار دارد. او معتقد است هر کس به توحید رسید به شناخت خداوند در یگانگی پی برده به طوری که تنها وجود مطلق جهان خداوند و احدیت او در ذاتش می باشد.

مسئله هبوط حضرت آدم (ع) به عنوان یک موضوع مشترک دربین ادیان ابراهیمی ودرکتب الهی ومقدس با اشکال وبیان مختلف مطرح گردیده است .اگرچه سه دین اسلام ،یهود ومسیح اصل هبوط حضرت آدم (ع) وخوردن او ازمیوه درخت ممنوعه را پذیرفته اند ،لیکن دربرخی از جزئیات آن اختلاف نظر وجود دارد. دراین تحقیق بصورت تطبیقی به بیان وجوه اشتراک واختلافات پرداخته است . دردین اسلام واژه هبوط به معنی نزول مقام حضرت آدم (ع) تعریف شده وبه سبب خوردن ازمیوه درخت ممنوعه از مکانی که به بهشت تشبیه شده خارج گردیده ، زیرا دیگراو مناسب با آن نشئه از زندگی نبود وعیوب بر آنها آشکار گشت .دردین یهود وآموزه های دینی درکتب عهد قدیم هبوط به معنای اخراج حضرت آدم (ع) از مکان اولیه با تغییر درذات وسرشت او که نتیجه گناه حضرت آدم (ع) بود توصیف شده است .دودرخت درکار بوده یکی درخت معرفت ودیگری درخت حیات . انسان باخوردن از میوه درخت به درجه ای از شناخت ومعرفت رسیده است.دردین مسیح وآموزه های دینی درکتب عهد جدید ، هبوط به زمین مجازات حضرت آدم(ع) وحوا(ع) بود. آنان به دلیل گناه نخستین به زمین طرد شدند وگناه حضرت آدم (ع)وحوا(ع) به نسلهای بعد از او به ارث رسیده وانسانها باذات وسرشت گناه آلود متولد شده است ، بنابراین انسان نمی تواند خودش رانجات دهد ، حضرت مسیح (ع) با قربانی کردن خود انسان رانجات می دهد.نتیجه این نوشتار آنست که انسان با خوردن میوه درخت ممنوعه نتنها سقوط نکرد بلکه باعث شناخت ومعرفتی گشت که اورا به مقامی والا هدایت ورهنمون می نماید.

چکیده دراین پایان نامه تلاش شده است به دوموضوع مهم ((کوشش)) و ((کشش)) یا همان جهد و جذبه به عنوان دو مفهوم اساسی در حوزه عرفان اسلامی درمسیروطی (( سلوک عرفانی)) پرداخته شود وتلاش محقق برآن است با استفاده از منابع موجود و دیدگاه عرفای مشهور کارآمدترین راه برای وصال مورد نقد وبررسی قرار گیرد. جهد این است که بنده همه هم وهمت خویش را بکار گیرد تا مقامات تبتل تا فنا را پله پله تا ملاقات خداوند به گام خویش بپیماید و البته این مهم می باید در پرتو راهنماییهای رهبری ره رفته و ره شناس پیموده شده و از هیچ تلاشی ، طاعتی دریغ نکند. وجذبه آن است که خداوند از روی عنایت و بنده نوازی بنده ای را به نگاه نوازش بنگرد، به کمند مهر بگیرد وبه سوی خود بکشد و آنچه را برای بالا رفتن بنده بایسته و بسنده است برای او فراهم سازد نردبانی آسمانی پیش پای او نهد واورا به آستان خویش فروآورد. بسیاری از صوفیان مطرح واثرگذاردر عرفان اسلامی در مسیر سلوک عرفانی اصالت را به کوشش، مجاهده و تلاش سالک داده اند وبرخی دیگرازصوفیان بزرگ اصالت را به کشش داده اند و معتقدند اگرعنایت وجذبه نباشد کوشش سالک و مرید را به جایی نمی برد.این پایان نامه قصد دارد ارتباط دوسویه جهد و جذبه وجایگاه آن در عرفان اسلامی الزامات ، مقدمات واسباب هر یک از آنها را برای وصال سالک به حقیقت مورد بررسی قراردهد.

اهمیت زهد و عشق و مکاشفه و رویا در تغییر احوال انسان ها همیشه مقوله ای سئوال برانگیز بوده است، آدمی برای رسیدن به عشق حقیقی باید از منازل بسیاری گذر کند و مکاشفه و رویا میان بری است برای دستیابی به عشق واقعی و این حاصل نمی شود مگر این که انسان تنی تزکیه شده با زهد داشته باشد.شیخ جعفر شوشتری با تجربه ی عاشقانه ی زهد و گذر آن و نایل شدن به مکاشفه و رویا به دریای عظیم معرفت دست یافت و حسین بن علی(ع) را از نگاهی دیگر به جامعه اسلام معرفی نمود. آنچه که مهم است ایجاد این احوال مکاشفه در درون این انسان وارسته است که با استعانت از آن توانسته است از یک واعظ منبری به یک عارف استشمامیه تغییر هویت داده و عشق حسین بن علی(ع) را به زیبایی معرفی کند.او در کتابهای مهم خود از جمله خصائص الحسینیه به بیان منزلت امام حسین (ع) می پردازد و از منزلگاههای سخن می گوید که مقامات سلوک این عارف بزرگ را به همراه مولایش نشان می دهد ، او عطر حسین (ع) را از خیام سوخته حس می کند و آن را به طرز ماهرانه ای بیان می نماید . شیخ جعفر جزو آن دسته از کسانی است که در اعتلای مکتب عرفانی نجف همچون شیخ مرتضی انصاری و ملا حسینقلی همدانی نقش به سزایی داشته است.

غزالی از معدود متفکرانی است در عالم اسلام که تاثیرش در فرهنگ اسلامی از زمان حیات وی آغاز شد. شخصیت قوی و استثنایی او به عنوان یک فقیه و متفکر و صوفی باعث شد که بسیاری از معاصرانش به وی با دیده احترام بنگرند. حیثیت علمی و اجتماعی او سبب شد که نظام الملک وزیر سلجوقیان او را زین الدین(و شرف الائمه) می نامید. و سلطان سنجر به دیدار او به احترام برمی خاست و این همه احترام برای کسی حاصل شد که پدرش پشم ریسی و یا نخ فروشی می کرد و از عامه مردم بود. بالاخره باید اذعان داشت غزالی یک فیلسوف اسلامی مانند ابن سینا و یا ملاصدرا نبود لکن این معاند فلسفه به نوبه خود حکیم بود که اثری گسترده از خود به جای گذاشت و حتی می توان گفت اعتراضات او به فلسفه مقدمه بسط تفکر عقلی در عالم اسلام و سازگاری آن با این عالم بود.تاکیدات غزالی در احیاء علوم دین بر مراعات احکام شریعت و حضور قلب در نماز و روزه آنچنان رسا و استوار است که موی بر اندام هر انسان متشرعی سیخ می شود. و کیمیای سعادت او که عصاره کتاب احیاء است و در خور توجه خاص می باشد. بیان غزالی در تصوف، بیان انسانی است که به آنچه می گوید سخت مومن است و به تعبیر دکتر زرین کوب(تصوف حاصل تاملات دوران فرار از مدرسه بود) پیش از عهد غزالی اهل شریعت و عرفان نسبت به یکدیگر بیگانه بودند و عناد می ورزیدند. دستگاه خلافت حسین بن منصور حلاج و صوفی را به فتوای اهل شرع بر دار کشید، و متشرعین معتقد بودند که عموم صوفیه از شرع و دین روی برگردانند. اندیشه وفق دادن (پیوند) مابین عرفان و شریعت غزالی را از آن بیماری سخت و جسمانی و عذاب روحانی نجات داد و به این نتیجه رسید که از برای هر دینداری طریقه تصوف ضروری است.و از برای هر صوفی عمل کردن به آداب عبادت و اعتقاد به شرع پیغمبر واجب است و شریعت و طریقت باید در پهلوی یکدیگر بروند و شخص باید به هر دو پایبند باشد تا به حقیقت برسد.

عرفان، بنا بر یک تعبیر، معرفت قلب و بصیرت باطن است و چون آن که خود شناخت، یزدان را شناخت. و به موجب «من عرف نفسه فقد عرف ربه» - خودشناسی – مبناو اساس خداشناسی است. از این رو این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی منشأ تصوف و مراحل نضج و شکوفایی و مشرب های مشایخ صوفیه به تبین برخی اصطلاحات عرفانی بپردازد. و از این رهگذر به رابطه شوق، هیمان، محبت و انتاج آن به غیرت دست یابد.در این پژوهش نظرات عرفای اسلامی از آغاز تا قرن ششم که هرکدام بر اساس تجربیات ذوقی و مشرب فکری معرفتی خود در خصوص اصطلاحات فوق، بیان کرده اند، پرداخته می شود.براساس نظر عرفا غیرت از لوازم محبت است، بدین گونه که محبت ، محبوب را تنها برای خود خواهد، نخواهد که غیر به محبوب او محبت ورزد و نخواهد که محبوب، به غیر توجه کند.گویند: غیرت، کراهت مشارکت است با غیر و چون خدای را - عز و جل-به غیرت وصف کنی، معنی آن بود که مشارکت غیر با او رضا ندهد در آن چه حق اوست از طاعت بنده. براساسنظرات عرفای متصوفه درباره «غیرت» از ابتدای پیدایش تصوف تا قرن ششم که هرکدام بر اساس تجربیات ذوقی و مشرب فکری معرفتی خود در خصوص اصطلاحات فوق، اظهار نظر کرده اند به این نتیجه می توان رسید که غیرت ریشه در عشق و محبت و شوق و اشتیاق فراوان سالک به معشوق ازلی دارد. کلید واژگان : تصوف، شوق، هیمان، محبت، غیرت، مشایخ صوفیه،عرفان