آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

فاقد چکیده

علم پیشین به افعال اختیاری دیگران، برای انسان ذاتاً ممتنع است؛ در حالی که برای خداوند، ثابت و قطعی است. این مطلب به روشنی تباین علم الهی با علوم بشری را به تصویر می کشد. همین تباین، پایة عجز بشر از شناخت علم خداوند با ابزارهای مخلوقی، و لزوم اکتفا به تنزیه در مورد آن است. امّا تنزیه محض، از سوی صدرائیان مورد ایرادات و اشکالاتی قرار گرفته، و خلاف ادلّة عقلی پنداشته شده است. در این مقاله، ابتدا به صورت مختصر، مبنای خداشناسیِ تنزیهی تبیین می گردد و سپس به اشکالات وارد بر آن پرداخته می شود. در نهایت نیز مؤیّداتی بر بحث تنزیه، از روایات شریف بیان خواهد شد. باید توجه داشت که آگاهی ازلی خداوند از افعال اختیاریِ انسان، نه تنها پایه و اساس بحث حاضر است، بلکه در پاسخ گویی به اشکالات نیز، نقشی اساسی ایفا می کند؛ لذاست که این مهم، در جای جای مقالة حاضر، مورد اشاره و استناد قرار خواهد گرفت.

علوم بشری و مخلوقی، در اصل شکل گیری و علم شدنِ خویش، همواره محتاج و وابسته به معلوم اند. این مطلب، لوازم و تبعاتی نظیر تأخّر و تأثّر علم از معلوم و تابعیّت نسبت به آن را به دنبال خواهد داشت. فلاسفه و عرفا با تسرّیِ عنصر اضافه به علم خداوند، آن را نیز به تبعات مذکور مبتلا کرده اند. امّا چنین علمی، هرگز نمی تواند فعل اختیاری دیگران را آشکار نماید و لذا مادام که علم خداوند را هم سنخ با علوم بشری بدانیم، هرگز نمی توان اشکال جبرآوری علم پیشین الهی را پاسخ گفت. تنها راه برون رفت از بن بست اشکال مذکور این است که علم خالق را متباینِ محض با علوم مخلوقی دانسته، آن را از وابستگی به معلوم و نسبت علمی و تمامیِ تبعات مربوطه، منزّه و مبرّا کنیم. امّا چون بشر، هرگز از این سنخ علم، بهره ای ندارد، هیچ راهی نیز به شناخت آن نداشته و فهم او از آن، منحصر به گزاره های تنزیهیِ محض است؛ نه اثباتی. بدین ترتیب، برخی تلاش های فلسفی که در جهت شناخت علم الهی صورت گرفته است، محکوم به بطلان بوده و هرگز توان شناساندن علم خداوند را ندارند؛ چرا که نقطة آغازینِ این تلاش های معرفتی، نگاه به علوم مخلوقی و شبیه سازیِ علم الهی بر اساس آن است.

از منظر فلاسفه و عرفای مسلمان، علم جزئی و تفصیلی، یک صفت حقیقیة ذات اضافه محسوب می شود؛ لذا برای تحقّق علم، گریزی از لحاظ کردن نحوه ای ثبوت برای معلومات نیست. چون این دیدگاه، ذات اضافه بودن را در گوهر و حقیقت علم، مندرج می داند، طبیعتاً حکم می کند که علم خداوند متعال نیز ذات اضافه بوده، اثبات علم الهی بدون لحاظ نحوه ای تحقّق برای معلوم، مردود است. امّا قائل شدن به هر نوع ثبوت برای فعل اختیاریْ پیش از انجام، به معنای نقض سلطة فاعل بر فعل خویش و در حقیقت، نفی اختیار واقعی است. این جاست که اشکال «جبر برخاسته از علم الهی»، در دیدگاه فلسفی- عرفانی بروز و ظهور ویژه ای می یابد. مقالة حاضر بر آن است تا با دقّت در «ذات اضافه دانستن علم» و سپس نقد و بررسی راه حلّ های فلسفی- عرفانیِ بیان شده برای سازگار نمودن علم پیشین الهی و اختیار، ناکارآمدی این راه کارها را نشان دهد، و تأکید نماید که تنها راه برون رفت از این اشکال، نفی عنصر اضافه و نسبتِ علمی، از علم خداوند متعال است.

بررسی تطبیقیمفهوم خود از دیدگاه روان‌شناسی انسان‌گرا وعرفان اسلامی و استنتاج دلالت‌های تربیتی آندر چندین سال اخیر نظریه‌های روان‌شناسی در برنامه‌های آموزشی و تربیتی کشورمان جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است. از این میان می‌توان به روان‌شناسی انسان‌گرایی اشاره کرد. تصویری که این روان‌شناسان از انسان به دست می‌دهند، خوشبینانه و امیدبخش است.. آن‌ها محور اصلی نظام فکری خود را بر "خود" و "خودشکوفایی" بنا نهاده‌اند. مکتب عرفان اسلامی نیز که ریشه در منابع اصیل اسلامی دارد، منبعی غنی از مباحث انسان‌شناختی است؛ و یکی از مکاتبی است که در سطح وسیع به موضوع"خود" و"خودشناسی" پرداخته است. با توجه به اهمیت مفهوم"خود" به عنوان یکی از ارکان تعلیم و تربیت، هدف کلی این پژوهش، بررسی تطبیقی مفهوم خود از دیدگاه روان‌شناسی انسان-گرا و عرفان اسلامی و استنتاج دلالت‌های تربیتی آن می‌باشد. با توجه با این هدف، ابتدا دیدگاه مازلو و راجرز به عنوان اصلی‌ترین نمایندگان روان‌شناسی انسان‌گرا و نجم الدین رازی و عزیزالدین نسفی به عنوان نمایندگان عرفان اسلامی بررسی و سپس به شباهت‌ها و تفاوت‌های این دیدگاه‌ها در خصوص مفهوم خود پرداخته شده است و دلالت‌های تربیتی برآمده از آن مورد بررسی قرار گرفت. پژوهش حاضر کهاز نوع تحقیات کیفی است با رویکردی غیر پیدایشی به استخراج مقوله‌های مورد نظر پرداخته است. داده‌های مورد نیاز با روش اسنادی جمع‌آوری شده است. تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده نیز با رویکرد توصیفی- تفسیری صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که گرچه میان روان‌شناسان انسان‌گرا و عرفان اسلامی دررابطه با خود و خودشناسی تفاوت‌هایی وجود دارد اما این تفاوت‌ها به گونه‌ای نیست که آن‌ها را در مقابل هم قرار دهد . از طرف دیگر شباهت‌های زیادیمیان این دو دیدگاه در خصوص خود و خودشناسی ‌وجود دارد که دلالت‌های تربیتی مشترکی را نیز در پی دارد و چنان‌چه تلفیق و گفتمانی سازنده میان آن‌ها صورت پذیرد کارکردشان در تعلیم و تربیت بیش‌تر و بهتر می‌شود.

در این جستار کوشش شده است با رجوع به نمونه های برجسته از ادبیات کودک، به بررسی تطبیقی مفهوم خدا در ادبیات کودک ایران و آمریکا در ابعاد دینی، روان شناختی و فلسفی پرداخته شود. ازآنجاکه کودک قادر به درک مفاهیم انتزاعی نیست، در هر دو ادبیات سعی شده خدا به صورت عینی تداعی شود؛ از این رو، از پدیده های عینی مانند طبیعت استفاده شده است. در هر دو ادبیات، خدا با صفات جمال و جلال معرفی می شود و در مواردی خدا با پاسخ پرسش ها و تصور خود کودک ارائه می شود؛ هرچند، در ادبیات کودک ایران بر جنبه های تنزیهی خداوند نیز، تأکید شده است. البته این پاسخ ها حاصل رشد فکری دوره بزرگسالی و درک مفاهیم انتزاعی است که به کودک القا می شود. این مقاله در پی پاسخ به سه پرسش بنیادی است که عبارت اند از: 1- از دیدگاه کودک خدا کجاست؟ 2- ماهیت خدا از دیدگاه کودک چگونه است؟ 3- کودک خدا را با چه صفاتی می شناسد؟ کودک خدا را در آسمان و در ذات هستی و همه پدیدها می بیند و ماهیت او را با عضق و مهربانی در می یابد. او خدا را با صفات جمال و جلالش می شناسد. اما هم سو با نیازهای عاطفی کودک، صفات جمال در زندگی او سهم بیشتری دارد.

چکیده ندارد.

در مقالة حاضر، ضمن بررسی مبانی و پیش‌فرض‌های الهیات بوناونتوره، فیلسوف و عارف فرانسیسکن در سة جنبه معرفت‌شناسی (11 مورد) و هستی شناسی و کلامی (11مورد)، نحوة تقریر او از راه آفاقی برای شناخت خداوند و دو راهی که او در آثار خویش تحت عنوان شناخت خداوند «از راه نشانه‌های او» در جهان و شناخت خداوند «در نشانه‌های او» مطرح کرده، بررسی و تجزیه و تحلیل شده است و اثر مهم او در این زمینه، یعنی مسیر نفس به سوی خداوند (به ویژه در فصل مربوط به خداشناسی آفاقی) تشریح و تبیین شده است.

اخلاص پاکی و زدودن هر گونه آلودگی و آمیختگی است و اخلاص برای خدا همان تصفیه اندیشه و وارستگی ذهن از غیر خداست که باعث تقرب به سوی معبود است.از آنجا که نیت روح و حقیقت اعمال است و پاداش و جزا به آن تعلق می‌گیرد چنانچه برای خدا خالص باشد ستودنی و اگر با اغراض دنیوی آمیخته باشد نکوهیده است. منظور از بی‌غرضی، بی‌هدفی در اعمال اخلاقی نیست بلکه افعال اخلاقی نباید با اهداف پست و زبون آلوده شوند و انگیزه فقط خدا باشد و نیت با غیر خدا مشترک نگردد. باید دانست که نیت خالص شرط قبولی افعال اخلاقی است که برکات و نتایج فراوانی به همراه دارد از جمله تأمین سعادت دنیا و آخرت انسان، ترفیع مقام انسان، تثبیت نفس، چشم‌پوشی از مشتهیات نفسانی، هدایت در مسیر مستقیم و کسب توفیقات ویژه الهی.اما کمال اخلاص برای خدا از منظر امام علی (علیه السلام) در نهج‌البلاغه نفی صفات از اوست. زیرا توصیف خدا نشانه جهل به اوست و ذات خدا مقرون به چیزی دانسته شده پس در مفهوم خدا دو امر گنجانیده شد، یکی ذات و دیگری صفات که موجب کثرت و دوگانگی در توصیف خدا خواهد شد.ملاک حسن و قبح افعال اخلاقی نبی یا ولی است که متصل به عقل کل می‌باشد، فعل حسن یا قبیح در فاعل خود اثر مثبت یا منفی دارد و در صورت تکرار ملکه نفسانی می‌گردد و چون ایمان ریشه عمل صالح است پس عمل بدون ایمان به مقصد نمی‌رسد و مطابق قرآن کریم ایمان و عمل صالح لازم و ملزومند و معرفت واقعی آن است که آدمی را به انجام تکالیف وادار کند.

چکیدهبررسی اوصاف انبیا در قرآن کریمبه کوششزهرا زیلاب پوریکی از محور‌های اصلی قرآن کریم در تعلیم و تربیت ، معرفی برترین و کامل‌ترین اسوه‌های انسا‌نی ؛ یعنی پیامبران ا‌لهی است که در خلال تبیین سیره‌ی علمی و عملی آنان ، فضایل و اوصاف متعددی را برای آنان ذکر می‌کند . بسیاری از این اوصاف ، در همه رسولان مشترک است ، اما برخی از این اوصاف در بعضی از آنان به نحوی خاص ، جلوه‌گر است . تحقیق حاضر گامی است در جهت تبیین اوصا‌ف مشترک و خاص انبیای ا‌لهی (علیهم ا‌لسّلام) . به این منظور اوصاف و ویژگی‌های پیامبران را که در سور متعدّدی از قرآن کریم پراکنده است ، استخراج نموده و ضمن دسته‌بندی اوصاف به عام و خاص و ارائه‌ی میزان فراوا‌نی و کاربرد هر وصف در قرآن کریم ، به شرح و توضیح اوصاف پرداخته‌ایم . ‌هم‌چنین در این پژوهش در پیِ آن بوده‌ایم که مقایسه‌ا‌ی بین اوصاف انبیا صورت بگیرد تا از این رهگذر ، برجسته‌ترین اوصاف تمامی پیامبران ، تفاوت‌ها و اشتراکات آنان ، و نیز اختصاصی‌ترین صفتی که هر یک از پیامبران با آن ظهور کرده‌ و مظهر جمال و یا جلال ا‌لهی گشته‌اند ، روشن بشود . از مهم‌ترین دستاورد‌های این پژوهش آن است که ؛ پیامبران اولوا ا‌لعزم نسبت به سایر انبیا ، اوصاف بیشتری برایشان ذکر شده‌است ، و از بین آنان ، بیشترین اوصاف از آنِ افضل پیامبران ، یعنی پیامبر اسلام (ص) است که 116ویژگی می‌باشد . بعد از پیامبر خاتم (ص) ، حضرات ابراهیم ، موسی ، عیسی و نوح (علیهم ا‌لسّلام) به ترتیب ، بیشترین اوصاف را به خود اختصاص داده‌اند . دستاورد مهم دیگر این‌که ؛ از میان تمامی اوصا‌ف انبیا ؛ صرف نظر از عام و یا خاص بودن ، برجسته‌ترین و پُرکاربرد‌ترین وصف ، موحّد بودن است که میزان فراوا‌نیِ آن ، 142 مورد است . اوصا‌فی چون : علم و معرفت ، عبودیّت و عبادت ، ا‌نذار ، رحمت و شفقت ، که با احتساب موارد لفظی و مفهومی (برداشت ضمنی از آیات) به ترتیب دارای فراوا‌نیِ 124 ، 118 ، 90 و 79 می-باشند ، در رده‌های دوّم تا پنجم قرار دارند . در اهمیّت این اوصاف همین بس ؛ که توحید ، اصل اساسی ادیان ، و گوهر وجود ا‌نسان و نردبان ترقّی او‌ست ؛ معرفت و عبادت غایت خلقت‌‌ است ؛ و انذار و رحمت ، نقش اساسی و کلیدی در پیشبرد اهداف رسا‌لت انبیا داشته‌‌ است . از دیگر نتایجی که از مقایسه‌ی اوصاف انبیا بدان دست یافتیم این است که ، شبیه‌ترین پیامبران به یکدیگر ، حضرت عیسی و یحیی (علیهما ا‌لسلام) هستند که به لحاظ کمّی و کیفی ، برخی از اوصا‌ف‌شان دقیقاً همسانند . البته انبیای اولوا ا‌لعزم نیز دارای اشتراکات قابل توجهی می‌باشند . هم‌چنین پیامبرا‌نی که نسبت نزدیک با یکدیگر داشته‌اند (پدر و پسر ، برادر) ، مانند ابراهیم و اسماعیل ، یعقوب و یوسف ، داوود و سلیمان ، زکریّا و یحیی ، موسی و هارون (علیهم ا‌لسّلام) ، در مقایسه با دیگر انبیا ، اشتراکات بیشتری را از نظر اوصاف و ا‌لقاب دارا می‌باشند . شایان ذکر است که اغلب اوصاف انبیا (ع) اکتسابی است ، چرا که آنان همانند سایر انسان‌ها دارای اراده و اختیارند و اوصاف غیر اکتسابی ، به دنبال ظهور لیاقت‌شان و به عنوان پاداش ، و بخشی نیز به عنوان زمینه‌ی نبوّت به آنان عطا شده است .کلید واژه‌ها : قرآن کریم ، انبیا ، رسولان ، اوصا‌ف ، وصف ، مظهر .