آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هدف: شادی، نشاط و تفریح از جمله نیازهای روحی و فطری انسان دانسته شده است که در بسیاری از جنبه های حیاتی وی نقش موثری ایفا می کند. دین اسلام به شادی و نشاط که نیازی فطری و مورد قبول دانشمندان و نیز امامان معصوم(ع) است، نگاه ویژه دارد. این مقاله با هدف تبیین ضرورت و اهمیت شادی و نشاط در زندگی فردی و اجتماعی، به بررسی معنا و مفهوم شادی در قرآن پرداخته، مهم ترین مصادیق شادی و نشاط مذموم و ممدوحِ قرآن و روایات را ارائه کرده است؛ روش: کتابخانه ای مبتنی بر توصیف و تحلیل؛ یافته ها: قرآن کریم و روایات، مهم ترین معیارهای شادی و نشاط ممدوح را با محوریت توحید، دوری از گناه، احیای ارزشها، شاد کردن دیگران و شادی با معصومین(ع) تبیین کرده و شادمانی برای گناه، افراط در شادی، دروغ شادی آور و شادمانی کاذب را از مصادیق شادی مذموم دانسته و در نهایت، مهم ترین عوامل شادی آفرین را با تاکید بر قرآن و روایات در پرهیز از گناه و آزار مومن و اجتناب از لهو تبیین برشمرده است. نتیجه گیری: وجود آیات متعدد در قرآن کریم، سخنان پیامبر(ص) و احادیث و روایات منقول از ائمه معصومین(ع) و به طور کلی متون دینی، حاکی از اهمیت این موضوع در اسلام است. از این رو، نگاه قرآن و روایات اسلامی به نشاط و شادابی، نگاه مثبت است و با تبیین مصادیق مورد قبول، آن را از علائم مومنان و اوصاف بهشتیان بر شمرده و مذمت آن نیز به سبب تقارن با موضوعات مذموم و مکروه شریعت است.

اساسی ترین رویکرد شکاکانه خاورشناسان به وثاقت متون کهن اسلامی، در اواخر دهه 1970 از سوی جان ونزبرو ارایه شد. او با نامعتبر خواندن اسناد روایات و اطلاعات منابع رجالی و فهرست نگاری ها، این نظریه را مطرح ساخت که در تاریخ گذاری همه متون کهن اسلامی، حتی قرآن، باید از شیوه تحلیل ادبی استفاده کرد. تحلیل ادبی او از کهن ترین متون اسلامی در حوزه تفسیر، حدیث، سیره و قرآن به این استنتاج تاریخی انجامید که همه این آثار، اواخر قرن دوم یا اوایل قرن سوم هـجری تدوین شده اند. این مقاله به تبیین و نقد نظریه ونزبرو در باره تثبیت نهایی متن قرآن می پردازد.

در منابع روایی فریقین، روایاتی دربارۀ سهو پیامبر (ص) در نماز با طرق متعدد و متون مختلف آمده است. بسیاری از عالمان شیعه با استناد به ادلۀ ‌مختلف این روایت را جعلی دانسته‌اند. در این پژوهش در گام اول با استفاده از دو روش تحلیل اسناد و تحلیل اسناد_متن درتاریخ‌گذاری روایات خاستگاه تاریخی و جغرافیایی و سیر تطور این روایات تبیین و سپس با بهره‌گیری از نتایج گام نخست شرایط اجتماعی_سیاسی جعل و نشر این روایات تحلیل شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که این روایت در ابتدا توسط ابوهُرَیرَه برای توجیه اشتباهات خلفا در نماز جعل و در مدینه منتشر شده است. تحلیل اسناد_متن نشان می‌دهد که برخی راویان طبقات بعد تغییراتی عامدانه یا غیرعامدانه در آن ایجاد کرده‌اند. برای نمونه می‌توان اشاره کرد که در تحریرهای ابن‌سیرین به طور خاص بر حضور دو خلیفۀ اول در میان شاهدان سهو نبی تأکید شده است. در روایاتی هم که با اسناد ساختگی به ابن‌مسعود نسبت داده شده سهو نبی با تأکید بر بشر بودن پیامبر توجیه شده است که می‌توان هدف آن را پاسخ‌گویی به عقیدۀ غالب شیعیان در کوفه، یعنی عدم جواز سهو نبی، دانست.

عبدالله بن‌عباس، صحابی برجسته پیامبرˆ و از سرآمدان تفسیر است. باتوجه به تصریح خود او به علم‌آموزی؛ به‌ویژه یادگیری تفسیر از حضرت علی†، و همچنین اشارۀ عالمان به این مسئله به‌هنگام تبیین جایگاه وی در تفسیر، این مقاله با به‌کارگیری روش کتابخانه‌ای، تجزیه و تحلیل آماری متن و اسانید، به بررسی میزان مطابقت روایات تفسیری وی با روایات ائمه† با تأکید بر جامع البیان طبری و نورالثقلین حویزی می‌پردازد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در 80درصد روایات، مطابقت ـ یا به نحو تطابق کامل و یا در قالب روابطی همچون عام و خاص، مطلق و مقید، مبین و مجمل ـ وجود دارد. این تطابق در حوزه‌های مختلف، اعم از کلامی، فقهی و ادبی و در موضوع‌هایی همچون عدم رؤیت جسمانی خداوند، حلیت متعه و جواز مجاز و غیره، دیده می‌شود. در تحلیل سندی نیز روشن می‌شود که بیشتر این تطابق‌ها در طریق سعید‌ بن‌جبیر، علی بن‌ابی طلحه، ضحاک بن‌مزاحم، عطاء و مجاهد وجود دارد. گفتنی است، در میان ائمه†، بیش‌ترین تطابق روایات ابن‌عباس با روایات امام صادق† است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

پژوهش دربارۀ ارتباط قرآن با سنت‌های عهدینی و پساعهدینی سنتی دیرینه در مطالعات اسلامی خاورشناسان است. از دیرباز دو رویکرد متمایز در این زمینه وجود داشت. برخی پژوهشگران مانند گایگر، نولدکه، توری، ونزبرو و دیگران در پی اثبات خاستگاهی یهودی برای قرآن و برخی دیگر مانند آرتور جفری، ریچارد بل، لولینگ و دیگران در مقام ترسیم محیط مسیحی برای قرآن برآمده‌اند. به دلیل جدایی مطالعات قرآنی از مطالعات ربیانی و کشیشی پس از جنگ جهانی دوم، به همراه افزایش تخصص در خودِ این رشته‌های نزدیک به هم، دیگر دانشمندانی یافت نمی‌شوند که از مهارت و دانش زبان‌شناسی تاریخی لازم برای فهم قرآن به مثابۀ یک متن چندصدایی از دوران باستان متأخر (میان 250 تا 750 میلادی) برخوردار باشند. کتاب قرآن در بستر نزول: بررسی‌های ادبی تاریخی دربارۀ محیط قرآن حاوی 39 مقاله از پژوهشگران متخصص در زمینه‌های مختلف مانند بافت سیاسی، اقتصادی، زبان‌شناختی و فرهنگی زمان نزول قرآن از یک­سو تلاشی برای پاسخ به این پرسش است که آیا تحلیل ادبی دقیق خودِ متن قرآن می‌تواند حاوی اشاراتی برای تعیین محیط و محل پیدایش آن باشد. از سوی دیگر رویکردهای مختلف نویسندگان مقاله‌ها در استفاده از منابع کلاسیک اسلامی، نگاشته‌های یهودی و مسیحی غیرعربی و همچنین منابع کلاسیک لاتین و یونانی ترغیبی به این نوع از گفتگوهای میان‌رشته‌ای دربارۀ قرآن است.

بازیابی منابع آثار روایی که از حوزه‌های نوین مطالعات حدیثی است، به شناسایی منابع موجود یا مفقود آثار روایی موجود اختصاص دارد. پژوهش‌های این حوزه اگر به صورت روش‌مند و دقیق صورت گیرد، فرآیندی جامع است که علاوه بر نتایج مستقیمی مانند: 1.یافتن منابع بی‌واسطه و باواسطه اثر روایی؛ 2.میزان احتمالی بهره‌مندی از هر کدام از منابع؛ 3.تعیین تعلق منابع اثر به هر کدام از دوره‌های حدیثی؛ 4.تشخیص میزان بهره‌مندی از آثار کهن و متقدم روایی؛ دستاوردهای جانبی فراوان و راه‌گشایی برای حوز‌ه‌های دیگر مطالعات حدیثی دارد. در این پژوهش، بر اساس بررسی و تحلیل مطالعاتی که تاکنون در حوزه بازیابی منابع آثار روایی صورت‌گرفته و ارائه نمونه‌هایی از این پژوهش‌ها، دوازده دستاورد مهم و متنوع شناسایی و معرفی شده است. این دستاوردها عبارتند از: 1.تاریخ‌گذاری احادیث؛ 2.بازسازی آثار از دست رفته؛ 3.آشنایی با شیوه‌های محدثان متقدّم در اخذ روایت از آثار حدیثی؛ 4.اصلاح اسانید؛ 5.کامل‌شدن طرق در فهرست‌ها؛ 6.گردآوری اطلاعات دقیق‌تر درخصوص آثار روایی؛ 7.شناسایی طرق مورد اعتماد محدثان در سندهای پرتکرار؛ 8.آگاهی از نحوه تعامل حوزه‌های حدیثی با یکدیگر؛ 9.یافتن شواهد بیشتر در مکتوب‌ بودن منابع آثار روایی؛ 10.شناسایی موارد نقل شفاهی؛ 11.دستیابی به یافته‌های جدید در نتیجه تحلیل آماری و12. شناسایی سیر انتقال دانش حدیثی در میان محدثان.

در میان ائمّۀ اطهار(علیهم السّلام)، بیشترین زیارات به امیرمؤمنان و سیّد الشّهداء(علیهما السّلام) اختصاص دارد. در این پژوهش که گردآوری اطلاعات آن به روش کتابخانه­ای و تحلیل داده­ها به ­روش تاریخی، تطبیقی و توصیفی است، زیارات امیرالمؤمنین(ع)، منبع­یابی شد و سیر تطوّر تاریخیِ سندی و متنی آنها از کهن­ترین منبع موجود، یعنی الکافی شیخ کلینی تا آثار علامۀ مجلسی شناسایی گردید. نتیجه این شد که در مجموع، سی و دو زیارت برای آن­ حضرت در شانزده کتاب ادعیّه و زیارات وجود دارد که بیشترین آنها در المزار الکبیر ابن ­مشهدی با ذکر چهارده مورد است. زیارت امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر، بیش از سایر زیارات در کتاب‌های ادعیّه و زیارات محدّثان و فقهای برجستۀ شیعه آمده است. این زیارت را ابتدا ابن­قولویه در کامل ­الزیارات با ذکر دو واسطه از امام رضا، از امام کاظم از امام صادق(علیهم السّلام) آورده و پس از وی، شیخ طوسی در مصباح المتهجّد و سپس ابن­مشهدی در المزار الکبیر از جابر بن یزید جعفی از امام باقر(ع) روایت کرده است. از سی و دو زیارت امیرالمؤمنین(ع)، سیزده مورد، با ذکر سند و نوزده مورد، بدون ذکر سند بوده و بیشتر آنها از امام باقر، امام صادق و امام هادی(علیهم السّلام) صادر گردیده­اند.

یحیی بن حبیب زیّات از راویان مجهولی است که باوجود کمی روایاتش در منابع حدیثی ولی نقل‌هایش از امام رضا (ع) در مدح زراره و مفضل بن عمر، تعیین وضعیت رجالی اش را حائز اهمیت ساخته؛ که توجه و تضارب آراء عالمان دربارۀ او از دورۀ قدما تا معاصران گویای آن است. این پژوهش با نقد، بررسی و رفع اشکالاتِ دیدگاه‌ها دربارۀ وی، به‌دنبال معلوم‌سازی وضعیت رجالی اوست. براساس روایتی در المحاسن اتحاد او و یحیی بن جندب زیّات قابل اثبات است. از بررسی سه دیدگاهِ مجهول بودن، توثیق و مدح، مشخص گردید، مجهول بودنش باتوجه‌به روایت الکافی درباره‌اش، صحیح نیست. توثیق طبرسی به دلیل عدم قرابت زمانی با یحیی و توثیق مظاهری به علت خدشه‌پذیر بودن قاعدۀ رجالی مورد استناد ایشان و عدم شمولیتش دربارۀ وی، قابل‌قبول نیست. دیدگاه مدح یحیی نیز باتوجه‌به اشکالات متنی و سندیِ روایت الکافی، پذیرفتنی نبود اما در این مقاله، اشکالاتِ مطرح شده، برطرف و مدح قریب به توثیق یحیی بن حبیب اثبات گردید.