آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم­ترین مستندات خاورشناسان برای اثبات غیروحیانی و بشری بودن قرآن، شبهه تفاوت ساختار قصه­های قرآن با عهدین است؛ دیدگاه این محققان پیرامون سه محور «بیان روایی متفاوت در سور مکی و مدنی»، «تکرار داستان­ها»، «ابهام و عدم انسجام داستان‌ها» تحلیل شده است. عوامل مهمی چون، غلبه رویکرد تاریخی و ادبی نسبت به محتوای داستان­های قرآن، غفلت از منشأ واحد الهی ادیان توحیدی، تلقی وحی به­مثابه تجربه شخصی پیامبر(ص) منجر به طرح شبهاتی در حوزه ساختار داستان­های قرآن شده است. در این مقاله با استنادات درون دینی (اعم از قرآن، تفسیر، کتب لغت و...) و برون دینی (عهدین، آراء خاورشناسان و داده­های تاریخی) به نقد و تحلیل شبهات خاورشناسان در این حوزه پرداخته شده است.

ابن‌عباس از مفسران مشهور صدر اسلام است که روایات تفسیری بسیاری از وی در متون دینی ذکر شده است. از جامع‌ترین منابع روایات تفسیری، جامع‌البیان طبری است که در آن حدود شش هزار روایت از وی آمده است. باتوجه‌به جایگاه برجستهٔ وی در تفسیر، با روش کتابخانه‌ای و تحلیلی داده‌ها به استخراج دیدگاه‌های وی در حوزه‌های مختلف تفسیر اعم از مبانی، روش‌ها و گرایش‌های تفسیر با تأکید بر جامع‌البیان می‌پردازیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد اعتقاد به جمع بین نزول دفعی و تدریجی، توقیفی‌بودن ترتیب آیات، جمع قرآن در زمان پیامبر(ص)، جواز تفسیر و تأویل قرآن و... ازجمله مبانی تفسیری اوست. وی همچنین عمدتاً از روش تفسیر قرآن به قرآن، قرآن با حدیث و اجتهاد در شرح و تفسیر آیات بهره گرفته است. گفتنی است گرایش‌های ادبی، فقهی و کلامی نیز از برجسته‌ترین گرایش‌های تفسیری اوست.

خداشناسی از موضوعات بسیار اساسی و مهم در قرآن کریم و بیان ائمه علیهم‌السلام است. در موارد فراوانی از آیات قرآن و کلام ائمۀ اطهار به ‌ویژه حضرت علی(ع)، با تعابیر مختلف به راه‌های خداشناسی اشاره شده است. از مهم‌ترین این راه‌ها؛ راه فطرت، راه عقلی – حسی، و راه عقلی _ فلسفی است. از آن­جا که نهج­البلاغه پس از قرآن کریم، ارزشمندترین کتاب هدایت و انسان‌سازی محسوب می‌شود و انعکاس آیات آسمانی قرآن در آن مشهود است، در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و شیوه توصیفی - تحلیلی در بررسی داده‌ها، به تبیین راه‌های اثبات وجود خدا از دیدگاه نهج­البلاغه، سپس تطبیق آن با آیات قرآن می‌پردازیم. نتایج حاصل از تحقیق، نشان می‌دهد که گاهی انسان به‌مجرد توجه به نظام عالم هستی، به حکم عقل فطری، وجود خدای متعال را باور می‌کند و هم­چنین اساس خلقت موجودات و آفریده‌ها، نشان می­دهد که عالم هستی، مسخّر یک موجود مافوق طبیعی است و از نظر عقلی و فلسفی نیز وجود خدا با واسطه اثبات می‌شود؛ این واسطه­ها، یک سری اصول عقلی هستند که ضرورت وجود خدای متعال را ثابت می‌کنند.

ابن عباس صحابی برجستة پیامبر (ص)، از مفسران مشهور است که روایات بسیاری از او در منابع فریقین نقل شده‌است. در عین حال برخی عالمان مسلمان و خاورشناسان به علت نقل برخی روایات متعارض، در وثاقت روایات تفسیری وی تردید کرده اند. در این مقاله با بکارگیری روش کتابخانه ای، اسنادی در استناد به منابع و تحلیل و نقد، با تأکید بر جامع البیان طبری، صحت یا عدم صحت دیدگاه تعارض روایات تفسیری ابن عباس مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده‌است که از حدود 6 هزار روایت وی در جامع البیان، تنها حدود 200 مورد (10%) متعارض است که غالب آن ها (حدود 160مورد) با روش های حل تعارض غیرمستقر و بقیه (حدود40 مورد) با روش های حل تعارض مستقر قابل رفع است. در این مقاله علاوه بر روش های اصولیان در حل تعارض، با توجه به مطابقت چشمگیر روایات تفسیری ابن عباس با روایات اهل‌بیت(ع)، از این مطابقت به مثابۀ عاملی در ترجیح به هنگام تعارض استفاده شده‌است.

مدخل «نسخه های خطی قرآن» از دایره المعارف قرآن لیدن را فرانسوا دروش، یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران نسخه های خطی قرآن، نوشته است. مقاله مذکور شامل یک مقدمه کوتاه و هشت بخش است. نویسنده در نوشتار حاضر به تشریح مقاله و مباحث مطرح شده در آن می‌پردازد. هشت بخش مقاله مذکور بدین شرح‌اند: نسخه‌های خطی پیش از مصحف عثمانی، ویژگی‌های مصاحف حجازی و اموی، مصاحف قرآنی در دوره نخستین عباسی، سده تغییر، به سوی مصاحف قرآنی جدید، مصاحف قرآن در غرب جهان اسلام و در غرب آفریقا، تحولات بعدی، تولید و نگه‌داری.

ویم راون ویسنده مقاله سیره و قرآن در دائرةالمعارف قرآن چاپ لیدن است. وی در مقاله مذکور، پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی سیره، به معرفی کهن ترین منابع سیره می پردازد. سپس، نام راویانی از قبیل وهب بن منبه، عروه بن زبیر، موسی بن عقبه، زهری و ...که در نقل روایات سیره دارای بیشترین شهرت و قهرت می باشند را ذکر نموده و به ابواب مربوط به سیره در جوامع حدیثی اشاره می نماید. نویسنده در ادامه، نقش متون سیره در تفسیر قرآن را در چند عنوان مانندتوضیحات واژگان نادر و مبهم، تعیین مبهمات، بیان سبب نزول و ...، تبیین می کند. از دیگر مباحثی که وی در مقاله درج نموده، گونه شناسی متون سیره مانند داستان های پیامبران، مغازی، کارکرد شعر، خطابه، نسب شناسی و...می باشد. نویسنده در انتها، با بیان جایگاه متون سیره در مطالعات تاریخی خاورشناسان، مقاله خویش را به پایان می رساند.

عبدالله بن‌عباس، صحابی مشهور پیامبر (ص) و از مفسران برجسته است. شهرت وی در تفسیر، منجر به نقل روایات دروغین و متعارض از وی شده است. نمونه‌ای از این روایات، در زمینۀ صیام می‌باشد. این مقاله با به‌کارگیری روش کتابخانه‌ای، تجزیه و تحلیل داده‌ها، به حل تعارض روایات صیام، که بخشی مربوط به نسخ یا عدم نسخ آیۀ 184سورۀ بقره و بخش دیگر در خصوص افطار یا عدم افطار در سفر است، پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که روایات عدم نسخ آیۀ مذکور و روایات وجوب افطار در سفر، با توجه به معیارهایی همچون موافقت با سیاق، گفتار لغویان، ترجیح روایات اکثر بر اقل و غیره ترجیح دارد. در عین حال با توجه به مطابقت 80 درصدی روایات تفسیری ابن‌عباس با روایات ائمه (ع)، موضع‌گیری موافق عقیدتی- سیاسی وی در دفاع از ایشان و نیز تصریح خود ابن‌عباس به علم‌آموزی نزد حضرت علی (ع)، یک معیار مستقل، به عنوان یکی از مرجحات خارجی، در حل این تعارض ارائه می‌دهد که عبارت است از مطابقت روایات وی با روایات اهل بیت (ع).

خاورشناسان برای تاریخ گذاری احادیث از روشهای مختلفی مانند تحلیل متن، تحلیل سند و روش ترکیبی تحلیل متن و سند استفاده کرده اند. در روش اخیر، همه صورتهای مختلف یک حدیث از منابع گوناگون جمع آوری و سپس متن و سندهای آنها با یکدیگر مقایسه می شود. با تجزیه و تحلیل دقیق، تمام ارتباط های درونی متون و اسناد روایات استخراج می شود. بدین ترتیب می توان اطلاعاتی درباره خاستگاه و تطورات حدیث مورد بحث و عناصر اصلی متن آن، بدست آورد. در این روش، تحلیل سند عمدتا مبتنی بر یافتن حلقه مشترک اصلی و حلقه مشترک جزئی است.

نهج‌البلاغه پس‏از قرآن کریم، ارزشمند‏ترین کتاب هدایت و انسان‏سازی است که در جای‏جای آن، انعکاس آیات آسمانی قرآن، مشهود است. یکى از شاخصه‏هاى کلام امام علی (ع) که از انس آن حضرت با آیات قرآن و تسلط او بر معارف بلند این کتاب آسمانی نشأت مى‏گیرد، استشهاد به آیات قرآن و به‏کار‏بردن تعبیر‏های قرآنى است. بررسی مباحث توحیدی در نهج‏البلاغه نشان می‏دهد که برخی خطبه­ها (مانند خطبه­های 1، 49، 65، 155 و 179) به طور کامل، به توحید اختصاص دارند؛ اما در برخی دیگر از آن‏ها، تنها یکی از موضوع‏های مطرح‏شده، توحید است. به طور کلی، در 34 خطبه، دو نامه (نامه‏های 23 و 31) و دو حکمت (حکمت‏های 250 و 470) از این کتاب ارزشمند، دربارۀ توحید سخن گفته شده است. در این پژوهش،اثر‏پذیری مباحث توحیدی نهج‏البلاغه را از قرآن کریم بررسی و تحلیل کرده و هماهنگی و ارتباط نزدیک بین قرآن و نهج‌البلاغه، و بهره‏گیری کامل حضرت علی (ع) را از قرآن کریم نشان داده‏ایم.