آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

سنگ بنای رابطه‌ی انسان و کائنات «محبت» است. رابطه‌ی انسان با خدا، خدا با انسان و انسان‌ها با یکدیگر بر اساس محبت شکل می‌گیرد و یکی از اصلی ترین عناصر در زندگی انسان‌ها محبت است. علوم مختلف به بررسی محبت پرداخته اند. فلسفه، عرفان، اخلاق و روان شناسی هر یک از زاویه ای خاص به بررسی موضوع محبت پرداخته اند. فلسفه، عرفان و اخلاق به بیان مفهوم محبت و عوامل ایجاد آن و محبت بین انسان و خدا و چگونگی ایجاد آن پرداخته‌اند. روان شناسی که یک علم تجربی است بیشتر به منشأ و چگونگی ایجاد محبت در انسان از دید تجربی می پردازد. باوجودی که یکی از مفاهیم کلیدی مهم در آیات و روایات، محبت است و در روایات بیان شده که "دین و ایمان چیزی غیر از حب (و بغض) نیست" اما این موضوع کمتر در علم کلام مطرح شده است. قرآن و روایات از تعابیر متعددی برای بیان مفهوم محبت استفاده می‌کند: حب، مودت، الفت، ولی، رأفت، شغف، خلت، رحم، رفق، صدق، اخ و ... که وجود تعابیر متعدد، نشان‌دهنده‌ی گستردگی این موضوع است. در این پژوهش ابتدا مفهوم، عوامل و انواع محبت از دیدگاه علوم مختلف (فلسفه، عرفان، اخلاق، روان‌شناسی) بیان شده و سپس بررسی می‌شود که قرآن چه مفهوم و تصویری از محبت بیان می‌کند و عوامل و انواع محبت از نظر قرآن چیست. همچنین بررسی می‌شود که رابطه‌ی محبت بین انسان و خدا و انسانها با یکدیگر طی چه فرآیندی شکل می‌گیرد؛ جایگاه اراده الهی و اختیار انسان در محبت و نقش محبت انسان نسبت به خداوند در محبت انسان به سایر انسان ها چیست و رابطه ایمان و محبت چگونه است. در نهایت آثار کلامی محبت گفته می‌شود و بیان می‌شود که محبت چه آثاری در زمینه‌ی خداشناسی، راهنماشناسی و فرجام شناسی دارد. رویکرد این رساله زبان شناسی است.منبع این رساله آیات و روایات است و برای آشنایی با نظرات دانشمندان مختلف به منابع فلسفی، عرفانی، اخلاقی و روان‌شناسی نیز مراجعه شده است.

خُلق ملکه ای است که در سایه آن، نفس کاری را به سادگی و بدون هیچ فکر و اندیشه ای انجام می دهد. برای ترسیم مدل اخلاقی دینی، تجزیه و تحلیل ظهورات ادله نقلی و حجیت آنها لازم است. ادلة نقلی بنا به حکم سیرة عقلا از ظهور برخوردارند. این ظهور نیز به حکم همین سیرة عقلا مطلق است. ازاین رو، تفصیلات اشاره شده در متن قابل التزام نیست. بحث مشهور تسامح ادله سنن نیز در اخلاق عملی جایگاه دارد، ولی در اخلاق نظری نمی توان به آن ملتزم شد. دین نقش های متفاوتی را در نظام اخلاقی ایفا می کند که می توان به نقش توضیح مفهومی، نقش معرفتی، نقش پرورشی، نقش انگیزشی، نقش اجرایی، نقش کاشفیت و نقش تعدیل بخشی اشاره نمود.

رسول خدا  در احادیث فراوانی از جانشینان پس از خود سخن رانده‌ و برای معرفی آنان از واژگان مختلفی بهره جسته‌اند. کلمه «خلیفه» یکی از واژگان مورد اشاره در احادیث نبوی ثبت شده در کتاب‌های فریقین برای معرفی جانشینان ایشان است که به صورت مطلق بر خُلَفا تطبیق شده است. شناسایی جانشینان پیامبر  مبتنی بر شناخت ویژگی‌های جانشین است تا در نتیجه بتوان جانشینان حقیقی را از دیگر مدعیان خلافت جدا کرد. رابطه معنایی یک واژه با واژگان مرتبط آن شامل مترادف، متضاد، مشابه، اعم، اخص و دیگر موارد می‌شود. نگاشته حاضر به روایات مشتمل بر واژه خلیفه و مشابه‌های آن می‌پردازد. روایات دارای واژه خلیفه و مشابهاتش، هر چند توسط دانشمندان بررسی شده اما تاکنون همه این واژگان با استفاده از گونه‌های ارتباطات معنایی کلمات با یکدیگر بر مصادیق حقیقی خود تطبیق نشده است. واژگان مشابه خلیفه مانند «امام» در واقع، مقام‌های جانشینان رسول خدا  است. بررسی لغات مورد بحث از کتاب‌های معتبر اهل لغت مثل العین و معجم مقاییس اللّغه صورت می‌گیرد. واکاوی کلمات مورد اشاره، نتایج دیگری را نیز در مباحث «امامت» در بر دارد و آن این است که ویژگی‌های خلیفه را روشن می‌سازد. نتایجی که به طور مشخص، منصوص‌بودن خلیفه، عصمت، علم و افضلیت اوست؛ بنابراین، خلیفه مطلق پیامبر  دارای این ویژگی‌ها نیز هست. در نهایت با توجّه به مباحث لغوی و نتایج آن در فصل دوم و سوم و همچنین احادیث رسول خدا  در تعیین خلفای خود در فصل چهارم، امامان دوازده گانه شیعه  مصادیق جانشینان واقعی ایشان هستند.

از میان اصول سه گانه جهان‌بینی، اصل توحید از محوریت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا قبول این اصل است که دو اصل بعد یعنی نبوت و معاد و در مرتبه‌ی بعد ایدئولوژی‌ها و بایدها و نبایدهای زندگی را به دنبال دارد. از این‌روست که شناخت حق‌تعالی و طریق نزدیک شدن به او سرلوحه‌ی برنامه‌ی یکصدو بیست و چهار هزار پیامبر و دوازده امام معصوم(ع) بوده است. در واقع هدف غایی از آفرینش انسان توسط خداوند نیز توحید است. توحید اساسی‌ترین رکن ادیان الهی است، زیرا یگانه حق مطلق و صاحب حق، خداوند است و از همین‌رو تنها توحید و اظهار آن، منشأ تجویز جنگ و سلب حیات برخی انسان‌هاست. از سوی دیگر براساس آموزه‌های اسلام، دعا برترین عبادت و خالص‌ترین اظهار توحید است. از آنجاکه کامل‌ترین بندگان، معصومین(ع) می‌باشند، دعاهای آنان نیز بهترین منبع و روش دعاست. در میان ائمه(ع)، بیشترین دعاها از امام چهارم شیعیان، حضرت سجاد(ع) نقل شده‌است. آن حضرت به دلیل ویژگی‌های عصر حیاتشان، بسیاری از اصول اساسی و آموزه‌های دینی به‌ویژه توحید و اظهار آن‌را در قالب دعا ارائه نموده‌اند. استنباط آموزه‌های اعتقادی چه از منابع وحیانی مثل ادعیه و روایات و چه از عقل، نیازمند یک قواعدی است که نقش اسناد بالادستی را ایفا می‌کنند تا انسان با داشتن آن قواعد در استنباط مسائل جزئی به خطا نرود و ملاک و معیاری برای سنجش صحّت و سقم آن مسائل داشته باشد. حال در این پایان نامه به امید خداوند متعال، به گردآوری و طرح قواعد کلامی توحید پرداخته و سپس مصادیق آن‌ها در کلام امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه مورد بررسی قرارخواهدگرفت.

تا اواسط قرون وسطا، در مسیحیت سخن از صفات خداوند نبوده و تنها بحث از اسمای الهی مطرح بوده است. در حالیکه بحث از صفات خداوند قرنها قبل در میان مسلمانان رواج داشته است. شیعه معتقد است که بحث از صفات و کیفیت انتساب آنها به خداوند از همان ابتدا در سخنان ائمه علیهم السلام مطرح بوده است. امام علی علیه السلام در خطبه اول نهج البلاغه به تفصیل به صفات الهی می پردازد. گفته می شود کلمه صفات و بحث از آن با ترجمه لاتین کتاب "دلاله الحائرین" از اسلام وارد فلسفه مسیحی قرون وسطی شد و سپس به فلسفه نوین راه یافت. تقسیم بندی صفات الهی در میان کلام مسیحیت و اسلام متفاوت است. برخی از صفات در هر دو آمده و معنای مشترکی نیز دارد. اما برخی دیگر از صفات تنها در یکی آمده ویا به حسب ظاهر و لفظ بین آن دو اختلاف است. از جمله صفات مشترک "علم مطلق الهی" است و به نظر می رسد تنها نکته اختلافی بین ایندو در باب صفات و اسماء خداوند این است که مسیحیت صفت "ابوت" را به خداوند نسبت می دهد و یکی از اسامی خداوند که بسیار پرکاربرد است "پدر" می باشد ،گاهی به معنای پدر همه مسیحیان و گاهی صرفاً پدر عیسی علیه السلام. این معنا از صفت برای خداوند با نظام اعتقادی اسلام سازگار نیست. در مسیحیت، خدا واحد و بسیط و منحصر به فرد و بی نظیر و نامحدود و کامل است و تصور دو وجود نامحدود یا بیشتر خلاف عقل و منطق است ولی وحدانیت الهی با تثلیث او تضادی ندارد .زیرا وحدانیت مانند یک عدد واحد بسیط نیست، در وحدانیت خدا، در عین اینکه معتقد به یکی بودن او هستند، وجود اقانیم ثلاثه در خدای واحد را قبول دارند.اعتقاد آنها براین است که در ذات الهی در عین وحدت تثلیث وجود دارد . امام رضا علیه السلام در خطبه ای مفصل و جامع که در کتاب توحید صدوق آمده است بحث معرفت و توحید ذات باری تعالی را مطرح نموده و فرموده اند: "مرحله اول در عبادت خداوند، شناخت اوست. قوام و اساس توحید این است که صفات زائد بر ذات را از ذات خداوند منتفی بدانیم .

مقاله حاضر عهده دار تحلیل و بررسی عوالم مختلف زندگی انسان با رویکرد مقایسه ای میان رویکرد قرآنی، روایی و فلسفی است تا بتوان به میزان مطابقت و عدم مطابقت این سه رویکرد دست یافت ؛ اصل وجود عوالم در هر سه رویکرد فوق مورد قبول است. طبق آیات قرآن کریم و روایات صادره از معصومین سلام الله علیهم، قبل از آنکه انسان در این دنیا مراحل آفرینش خویش را آغاز کند، عوالمی بر او سپری شده است. در فلسفه اسلامی نیز به وجود عوالم تصریح شده است. آیات قرآن به عالم ذر و روایات به عالم ارواح اشاره روشنی دارند. فلسفه اسلامی نیز به وجود دو عالم عقل و مثال تصریح دارد. این پژوهش که با مطالعه کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی، به بحث پرداخته است ، در نهایت به این نتیجه دست یازیده است که در تناظر بین هر سه رویکرد، ، عالم عقل در فلسفه متناظر با عالم ارواح در روایات است و عالم مثال متناظر با عالم ذر در آیات قرآن است.

محبت از کلیدی­ترین مفاهیم اخلاقی در قرآن کریم و روایات است. هدف این پژوهش بررسی ارادی یا غیر ارادی بودن محبت­ورزی پس از فراهم شدن مقدمات و مراحل محبت در انسان است. این مسئله از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و حُکما بوده و بیشتر محبت را در این مرحله، غیرارادی دانسته­اند. این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از داده­های کتابخانه­ای و شواهد و مؤیّداتی از قرآن و حدیث قصد دارد ارادی و اختیاری بودن محبت را اثبات کند. از جمله این شواهد، استعمال ماده محبت در باب استفعال در قرآن است؛ این باب چون معنای طلب را به مفهوم ریشه فعل می­افزاید باعث می­شود نوعی معنای ترجیح در معنای محبت ایجاد شود. مؤیّد دیگر آیات و روایاتی است که محبت­هایی منفی و منهی را نام برده و مومنین را از آنها پرهیز می­دهد که نشان از وجود نوعی اختیار و اراده در محبت بوده و شاهدی بر هدایت پذیر بودن محبت از دیدگاه آیات و روایات است. تبیین ارادی یا غیرارادی بودن محبت به عنوان یکی از هیجانات اخلاقی در حوزه فرا­اخلاق، می­تواند به مسائل مطرح در این حوزه یاری کند.

فلسفه با ورود خود به عالم اسلام، دست خوش تغییر و تحوّل و تکامل گردید و پس از آن، بر عرصه های گوناگون فرهنگ و تمدن اسلامی تأثیر گذاشت. ازجمله نقش های فلسفه در تمدن اسلامی را می توان نیازمندی تمدن به فلسفه در تمییز حقیقت از غیرحقیقت، تأثیر فلسفه در دین، تأثیر فلسفه در اخلاق، تأثیر فلسفه در سیاست و تبیین مدینة فاضله و تأثیر فلسفه در کلام دانست. در این نوشتار، پس از معناشناسی فرهنگ، تمدن، دین، اخلاق و سیاست، به سیر اجمالی فلسفه در عالم اسلام اشاره شده،و در ادامه به تبیین نقش فلسفه در تمدن اسلامی پرداخته شده است.