آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع هدایتگری و نحوه صحیح هدایت یافتگی از موضوعاتی است که اهمیت پرداختن به آن را می‌توان جزء بدیهیات دانست زیرا انسان که به قوه عاقله از حیوانات متمایز می‌گردد جز با هدایت یافتن نمی‌توان از این نیرو استفاده درستی بنماید و در واقع تمایز خود را از سایر حیوانات نمایان سازد. در این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه‌ای و با راهکار تحلیل محتوا احادیث امام علی (علیه السلام) (که تبعیت از ایشان برای رسیدن به هدایت واقعی مورد تاکید پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بوده است) برای یافتن انواع روش‌های هدایتگری مورد بررسی قرار گرفت. در ضمن با توجه به تعریف مدیریت و انطباق آن با انواع روش‌های هدایتگری یکی از مهم‌ترین راهکارهای عملی شدن هدایت، نهادینه نمودن تقوا در وجود انسان تشخیص داده شد که با تحقق آن و بدون نیاز به نیروی کنترل‌کننده بیرونی، هر گونه خطا و معصیت قابل جلوگیری خواهد بود. در ادامه با توجه به مضامین جملات و سیره عملی امیرالمومنین (علیه السلام) اصول و روش‌های هدایتگری گوناگونی علاوه بر روش‌های مبتنی بر اصل فوق استنباط گردید که از جمله مهم‌ترین این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: انطباق با قرآن، پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام), عاقبت گرایی, حق مداری, انطباق ظاهر و باطن, آمادگی برای مرگ, عمل گرایی, هدف گیری صحیح, اصلح گزینی, روش زمان‌شناسی, فتنه گریزی, نهادینه نمودن دیدگاه توحیدی با استدلال‌های ساده فطری, اخلاص, روش خودشناسی, اصلاح نیت, تفکر با بصیرت, عمل عقلانی, اولویت‌گذاری, محاسبه نفس, تنظیم قوای باطنی, تذکر, دید ابزاری به مادیات, توکل, ابتلا, شکرگزاری عملی, رقابت در کسب فضایل, قصر أمل, دنیا گریزی, دوری از تفرقه, اسراف گریزی, توجه به کرامت انسان, تغافل, تناسب رفتاری, تجربه محوری, زمان‌شناسی, بلندهمتی, قاطعیت در اجرای فرامین خدای سبحان و ... .

دستیابی به معارف والای قرآن جز در پرتو بهره‌گیری ازهمتای قرآن یعنی معارف اهل بیت: غیر ممکن است. همین منبع پر فیض است که به خاطر اتصال به دامن وحی رهیافت‌ها و فهم‌ها را غنا بخشیده و راه مطمئنی فراسوی انسان برای فهم مقصود کتاب الهی باز می‌گشاید.در این پژوهش، به تفسیر آیات 76 ـ 59 سوره مبارکه نساء پرداخته‌ایم. بدین صورت که در ابتدا با مراجعه به اقوال لغویان و واژه پژوهان قرآنی، معانی واژگان کلیدی و محوری در تبیین آیات مشخص شده و در ادامه نکات ادبی مربوط به هر آیه مورد توجه قرار گرفته و نقش عبارات و واژگان در آیات مشخص شده است.سپس با تبیین مفهوم ظاهری آیات به وسیله مراجعه به نظرات مفسران از طرفی و مراجعه به کتب تفسیر روایی شیعه و سنی از طرف دیگر کوشش شده آیات در بوته تفسیر و مقایسه از این دو منظر قرار گیرد.برای مفاهیم ظاهری آیات بیشتر از کتاب تفسیر نمونه و نور به عنوان شاکله اصلی استفاده شده و تفاسیر دیگر به آن ضمیمه شده است و در خصوص تفاسیر روایی شیعه روایات تفسیر برهان به عنوان شاکله اصلی و در صورت فقدان روایتی در تفاسیر روایی دیگر همچون«تفسیر قمی» و «تفسیر الصافی» روایات این تفاسیر نیز ضمیمه شده است و در مراجعه به تفاسیر اهل تسنن روایات نبوی کتاب الدر المنثور مورد توجه قرار گرفته شده است.سعی شده در صورت وجود آسیب‌های احتمالی به روایات معصومین: در ذیل هر روایت به آسیب مربوطه پرداخته شود و در پایان هر آیه آموزه‌های هدایتی آیات و روایات مشخص شود.مهم‌ترین محور پرداخته شده در مجموع آیات را می‌توان بحث‌هایی همچون جایگاه و قلمرو اولو الامر در نظام سیاسی، اجتماعی حکومت دینی دانست.در خصوص روایات نیز در بخش روایات شیعی و روایات نبوی 90 روایت مورد توجه قرار گرفته که گونه‌های بیان مصداق(تفسیر مصداقی) ، ایضاح مفهومی، تفسیر باطنی، بیان جزئیات، ترسیم فضای نزول، تفسیر تمثیلی، عملی و فقهی بیشترین گونه‌های تفسیری را به خود اختصاص داده‌اند. آسیب شناسی اولیه روایات تفسیری هم نشان می‌دهد که بیشترین آسیب از ناحیه تصحیف به روایات وارد شده است. آموزه‌های هدایتی آیات نیز بیشتر حول بحث‌های اعتقادی به خصوص مسئله امامت و زعامت اجتماعی و رویکرد بعضی مسلمان نماها می‌باشد.

با توجه به دستور قرآن به تدبر در قرآن و همین طور مبین بودن پیامبر و اهل بیت ایشان ? برای آیات این کتاب آسمانی، می‏توان با کنار هم قرار دادن تدبر و روایات معصومین ? تفسیری دقیق تر از قرآن را ارائه کرد.در این تحقیق با استفاده از روایات شیعه و روایات نقل شده از پیامبر اکرم ? در تفسیر الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، و با مراجعه به منابع لغت ونظرات مفسران تفسیری با نمود روایی از آیات یک تا پنجاه و پنج سوره‏ی طه ارائه شده است. این کار با گرد آوری روایاتی که می‎تواند در فهم بهتر این آیات به ما کمک کند؛ انجام شده است. از دست‏آورد‏های این پژوهش یافتن چندین روایت مرتبط با آیات است که در کتب تفسیر روایی ذیل آیات مورد نظر نیامده اند. شناسایی و شرح آسیب های محتوایی روایات تا حد امکان از دیگر کار‏های انجام شده است. در این راستا احتمالات مختلف از جمله تقیه، سقط، تصحیف و ... در مورد روایات بررسی شده‏اند. این امر ما را در برداشت بهتر و گزینش مطالب صحیح روایی کمک و به تفسیر درست آیه هدایت نموده اند. همین طور تمام روایات گردآوری شده دسته بندی و در گونه‏های مرتبط و متناسب دسته بندی شده‏اند. از دیگر سو روایات در حد توان تحلیل گشته و شرح داده شده‏اند و فرضیات مختلف با توجه به مطالب ارائه شده‏اند. برای مثال در مورد روایات آیه‏ی دهم که با تعمق درآیه و روایات به حال و هوا و شرایط شخص موسی ? در آن هنگام پی می‏ بریم.مصدر یابی دقیق و تاحد امکان روایات نیز از دیگر امور مورد توجه در این پژوهش بوده است.در نهایت با مراجعه به تفاسیر اجتهادی روایات تفسیری و بررسی در سایر کتب روایی و شرح آنها و جمع بندی مطالب آموزه‏های هدایتی آیات به دست آمده اند.

فضائل و مقامات اهل بیت (علیهم السلام)از جمله موضوعات مهم و مطرح در طول تاریخ فرهنگ اسلامی است. علاوه بر خود اهل بیت(علیهم السلام) که اهتمام ویژه‌ای به شناساندن و معرفی این مقامات داشتند، بخش بزرگی از جامعه اسلامی به خصوص اصحاب و شیفتگان اهل بیت (علیهم السلام)در جستجو و کنکاش برای فهم و به دنبال آن بازگویی این فضائل بودند، از این رو بخش وسیعی از منابع حدیثی شیعه به نقل و تبیین این مقامات و فضائل اختصاص یافته است. از جمله این منابع کتاب «بصائر الدرجات» صفّار قمّی است.این کتاب از پیشگامان جمع‌آوری و تدوین روایات مربوط به جایگاه اهل بیت(علیهم السلام) و تبیین مقامات معنوی آنان بوده است، به خصوص در موضوع دانش‌ها و آگاهی‌های ویژه اهل بیت.با توجه به این ویژگی، کتاب مورد توجه و عنایت محققان و پژوهشگران قرار داشته و دارد. کسانی که در صدد اثبات فضائل حیرت‌انگیز اهل بیت(علیهم السلام) هستند از این کتاب به عنوان منبعی سرشار از روایات بازگوکننده فضائل اهل بیت(علیهم السلام) استفاده می‌کنند، و گروهی دیگر که شیعه را به داشتن اعتقادات غلوآمیز در مورد ائمه متهم می‌کنند به برخی از روایات این کتاب استناد می‌کنند. در این میان برخی از محققان که پیرو مکتب اهل بیت هستند به این کتاب به دیده تردید و انکار نگاه می‌کنند. از جمله صاحب کتاب «مکتب در فرایند تکامل» بسیاری از این روایات، که در کتاب‌هایی چون کافی و بصائر الدرجات و... نقل شده را حاصل تلاش غالیان و مفوضه دانسته است.نویسنده فوق، بدون آنکه ملاک‌های روشن و قطعی از قرآن، روایات معتبر و معیارهای عقلی ارائه دهد، صرفاً با پرداختن به مباحث و استنتاجات تاریخی به چنین نتایجی رسیده است. گرچه رویدادهای تاریخی در نحوه شکل‌گیری فرهنگ، عقائد و... موثر می‌باشد، اما در مقام سنجش درستی یا نادرستی یک عقیده یا فکر نمی‌توان به تحولات و وقایع تاریخی تکیه کرد.ظهور و بروز گروه‌های غلات و مفوضه در دوره‌هایی از تاریخ امری غیر قابل انکار است اما این مسأله نمی‌تواند دلیلی باشد برای این که بسیاری از مقامات و فضائل اهل بیت(علیهم السلام) انکار شود، فضائلی که با مبانی و مستندات معتبر قابل اثبات است، بنا بر این برای بررسی این موضوع و روشن شدن حقیقت پایان نامه را در سه فصل سامان دادیم. در فصل اول گزارشی توصیفی از علماهل بیت(علیهم السلام) داده شده است، در این بخش ویژگی های علمی، مبادی و گستره علوم اهل بیت بیان شده اند. در فصل دوم با عنوان ملاک ها و معیارهای غلو به بررسی چیستی غلو و ارائه ملاک های قرآنی، حدیثی و عقلی اقدام شده است. در فصل پایانی با عرضه روایات به ملاک های استخراج شده از قران، روایات معتبر و داده های عقلی در یافتیم که هیچ کدام از آنها را نمی توان در زمره روایات غلوآمیزی دانست که صفات و خصوصیات غالیانه ، غیر واقعی و به دور از حقیقت را در مورد اهل بیت(علیهم السلام)مطرح می کنند.

هدف از این تحقیق شناساندن احادیث اخلاقی معصومان (علیهم السلام) به انگلیسی زبانان و از طریق ترجمه احادیث نـُزهه الناظر محدث حـُلوانی است.این تحقیق حاوی دو بخش است:بخش اول مقدمه ای است تحقیقی در مورد تاریخ حدیث شیعه در قرون چهارم و پنجم هجری قمری و معرفی چهره های شاخص این دوران از جمله شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید رضی، سید مرتضی، شیخ طوسی و محدث حـُلوانی و نیز معرفی دو مکتب حدیثی رایج در عراق یعنی مکتب بغداد و مکتب کوفه. در بخش دوم ترجمه سخنان معصومان (علیهم السلام) به زبان انگلیسی عرضه شده است.کتاب نـُزهه الناظر حاوی 528 حدیث اخلاقی است که به شیوه مُسندی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و دوازده امام شیعیان (علیهم السلام) با همان ترتیب اعتقاد شیعه دوازده امامی روایت شده است. در این شیوه احادیث نقل شده از یک معصوم در کنار هم گردآوری می شود و موضوع احادیث نقشی در ترتیب آنها ندارد.احادیث منقول از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) 127 حدیث است که یک چهارم حجم احادیث کتاب را شامل می شود. تعداد احادیث منقول از امامان (علیهم السلام) به این ترتیب است:امام اول 68 حدیث، امام دوم 31، امام سوم 25، امام چهارم 30، امام پنجم 38، امام ششم 71، امام هفتم 23، امام هشتم 27، امام نهم 24، امام دهم 30، ، امام یازدهم 22، و امام دوازدهم یک حدیث نسبتاً طولانی.بیشتر این احادیث کوتاه، یک سطری و گاه تنها چند کلمه ای است.کلید واژه ها: نـُزهه الناظر، حـُلوانی، احادیث معصومین، احادیث اخلاقی، مـُسندهای شیعی.

فقه الحدیث دانش فهم حدیث است که راه رسیدن به فهمدرست سنت را به ما نشان می‌دهد. عالمان بسیاری از جمله شیخ بهایی برای رسیدن به فهم درستی از سنت، توجه ویژه‌ای به فقه الحدیث داشته‌اند.بررسی شیو? فقه الحدیثی شیخ بیانگر آن است که وی به پیش نیازهای فهم حدیث آشناست. نسخه‌های مختلف یک حدیث را می‌یابد و به تصحیف توجه می‌دهد.مراحل فهم حدیث نزد شیخ بهایی را می‌توان در دو مرحل? کلی جای داد: فهم ظاهر و فهم مقصود. در فهم ظاهر، مفردات، علم صرف و دانش نحو و معانی بیان را به کار می‌برد.در فهم مقصود نیز این‌گونه عمل می‌کند: به قرینه‌های متصل کلامی مانند تلمیح، تعلیل، سوال و تفسیر راوی و سیاق کلام نظر دارد.قرینه‌های منفصل که مهم‌ترین آن خانواده حدیث است مورد اهتمام شیخ بهایی است و با این قرینه که همان احادیث مشابه است احادیث را تخصیص و تقیید می‌زند و گاه تبیین می‌کند. برای تبیین حدیث از آیات بهره می‌گیرد. وی با توجه به احادیث معارض، در حل تعارض یکی از دو حدیث را بر جواز، استحباب، کراهت، ضرورت، تخییر یا تقیه حمل می‌کند.از دانشهای بشری چون طب، حساب و نجوم برای شرح حدیث استفاده می‌کند.وی با موانع فهم حدیث در هر دو مرحله فهم ظاهر و فهم مقصود آشناست. موانع فهم ظاهر نزد ایشان، اشتراک لفظی، تحول زبان، خلط لغت با اصطلاح، عدم توجه به حروف جر، آشنا نبودن با تصحیف و ادراج و تقطیع نادرست است.وی در شناخت موانع فهم مقصود به موانعی چون عدم تتبع کامل، ساده‌انگاری، جمود، اخباریگری و بی‌توجهی به آهنگ سخن آگاهی می‌دهد.مباحث فقه الحدیثی شیخ بهایی عمدتاً در آثار حدیثی وی مطرح شده که عبارتند از: الحبل المتین، مشرق الشمسین، الأربعون حدیثاً، الحدیقه الهلالیه و مفتاح الفلاح.وی در مباحث فقه الحدیثی از عالمان برجسته و محدثان بنامی چون شهید ثانی، شیخ حسین پدر خود، محقق کرکی و شهید اول تأثیر پذیرفته است و تراث حدیثی خویش را وامدار این بزرگان است.

بررسی و تبیین آموزۀ دینی «معرفت نفس» و ابعاد تربیتی آن، به‌عنوان: «مهم‌ترین خواستۀ بشر»، «پایه و اساس معرفت‌شناسی»، «مبنای معنویت و اخلاق»، «حلقۀ اتصال تمدن‌ها، فرهنگ‌ها و اندیشه‌ها»، «شاه‌کلید اسلامی‌سازی علوم و تولید علم دینی»، «فریضۀ هر مرد و زن مسلمان»، «مصداق علم نافع و برتر»، «برترین معرفت»، «رمز سعادت و نیکبختی» و «امری ملازم با معرفت رب»، یکی از ضرورت‌هاست. بر همین اساس، برآنیم تا در تحقیق حاضر، با تکیه بر ضوابط علمی فهم آموزه‌های دینی، به موجه‌سازی دستگاه تربیتی اسلام در این حوزه، اقدام کرده و و با رویکرد اجتهادی و فقاهتی مرسوم در کشف آموزه‌های دینی، به بازخوانی این راهبرد تربیتی، با محوریت حدیث شریف «من عرف نفسه فقد عرف ربه» بپردازیم. از همین رو، کوشیده‌ایم تا با پشت سر نهادن هفت مرحلۀ اصلی فهم حدیث، یعنی: «بررسی سند حدیث و کیفیت استناد آن به معصوم (علیه‌السلام)»، «بررسی متن حدیث و تعیین قرائت قابل اعتماد از آن»، «بررسی معنای حدیث از حیث مفردات و ترکیب»، «بررسی خانوادۀ حدیث و تلاش برای فهم صحیح مراد جدی معصوم (علیه‌السلام)»، «بررسی معارضات حدیث و تبیین طریقۀ حل تعارض»، «بررسی مؤیدات حدیث در منابع قطعی معرفت (یعنی: قرآن، وجدان و برهان)» و «پردازش نهائی، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری»، به معنا و مفاد حقیقی حدیث مذکور، نزدیک شده و از این طریق، قدمی در مسیر تبیین روشمند آموزۀ دینی «معرفت نفس» برداریم. هم‌چنین گفتنی است که با توجه به محوریت «متن» ـ به‌عنوان یک «دادۀ کیفی» ـ در تحقیقات فقه الحدیثی، «گردآوری اطلاعات» مورد نیاز برای تحقیق حاضر، با استفاده از «روش کتابخانه‌ای» صورت گرفته و «پردازش اطلاعات» گردآوری‌شده نیز با تکیه بر «روش‌های کیفی» مربوطه، هم‌چون: «تحلیل محتوا»، انجام شده است. به‌طور خلاصه، می‌توان اصلی‌ترین نتیجۀ حاصل از این تحقیق را این‌گونه بیان داشت که: عبارت شریف «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، حدیثی است علوی که به استناد قرائن سندی و مضمونی متعدد و متقن، از جمله: «اعتبار مصادر و منابع»، «نقل مُسند در برخی از کتاب‌ها»، «علو لفظ و معنا»، «تواتر معنوی یا اجمالی»، «شهرت روایی»، «مقبولیت در نزد بزرگان» و «موافقت با معارف موجه»، شکی در استناد آن به وجود مبارک «حضرت علی بن ابی‌طالب امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)» نیست. هم‌چنین با وجود گستردگی مفهومی این حدیث شریف در نگاه نخست و امکان حمل آن بر سطوح مختلفی از معانی، توجه به مواردی هم‌چون: «معنای واژۀ نفس»، «معنای واژۀ معرفت»، «هویت و حقیقت معرفت نفس»، «هویت و حقیقت معرفت الله» و «مفاد جمعیِ گزاره‌های دال بر ارتباط معرفت نفس با معرفت الله»، به تقویت و توجیه لایۀ عرفانی آن منجر شده و ما را به این نتیجه می‌رساند که: «لزوم تحصیل شناخت حضوری نسبت به حقیقت الهیِ به ودیعت نهاده شده در وجود انسان، برای رسیدن به شهود حضرت حق و نیل به مقام معرفت الله»، موجه‌ترین و صحیح‌ترین معنایی است که می‌توان از این کلام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) برداشت کرد. در پایان نیز لازم به ذکر است که «حجیت حدیث مورد بحث و عرفانی‌بودنِ دلالت آن»، «انطباق قرائت عارفان شیعی از آموزۀ معرفت نفس بر مفاد وحیانیِ آن»، «تثبیت نظریۀ اتحاد مفاد عقل، قلب و وحی، از طریق تبیین آن در موضوع بحث»، «تفاوت مفهوم دینی معرفت نفس با مفاهیم مشابه، مانند: انسان‌شناسی، روان‌شناسی، علم النفس، انسان‌گرایی، فردگرایی، درون‌گرایی و انواع خودمحوری‌های روان‌شناختی، اخلاقی و فلسفی» و «محوریت آموزۀ معرفت نفس به‌عنوان یک راهبرد، در سیستم تربیتی اسلام»، برخی دیگر از نتائج حاصل از تحقیق حاضر است، هم‌چنان‌که «لزوم بررسی‌های سندی و دلالیِ دقیق‌تر، در ارتباط با آموزۀ معرفت نفس»، «ضرورت سرمایه‌گذاری‌های کلان علمی و اجرائی بر مقولۀ معرفت نفس»، «لزوم تمرکز بر مطالعات تطبیقیِ مرتبط با مفهوم معرفت نفس و مفاهیم مشابه»، «ضرورت توجه به فرایند و روش فهم دین در مقیاس سیستمی و تمدنی» و «لزوم طراحی و ارائۀ سیستم تربیتی اسلام، در قالب الگوی اسلامی پیشرفت» نیز اصلی‌ترین پیشنهادهای این تحقیق، برای مجامع علمی و اجرائی است.