آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «مبانی و روش‌های تفسیر قرآن» عمید زنجانی با تکیه بر دو محور: شکل کلی موضوعات در ارتباط با یکدیگر، و یکایک موضوعات به‌طور مستقل از شکل کلی، ارزیابی شده است. موضوعات مبانی تفسیر به‌طور خلاصه به ترتیب شامل: 1- تعریف، 2- سازماندهی، 3- نحوه استفاده، 4- رفع تعارض و 5- سیر تغییرات است. عملکرد عمید زنجانی در شکل کلی بدین گونه است که تمام موضوعات را به‌طور ‌‌‌‌کامل ذکر کرده، اما از نظمی منطقی پیروی ننموده است. در محور محتوایی از نقاط قوت عملکرد مؤلف می‌توان توجه به نحوه استفاده درست و غلط، رد دیدگاه موافقان، استفاده انحصاری و ارائه راهکار مناسب رفع تعارض در دو حالت اشاره کرد. گنجاندن انواع تفسیر در سازماندهی، تأثیر نحوه استفاده بر چیدمان، خلط استفاده انحصاری و غلبه‌ای یا بیشتر در یکدیگر، و انحصار فهم ناشی از تعارض میان داده‌های مبانی تفسیربه یک حالت، از جمله نقاط ضعف عملکرد وی به‌شمار می‌رود.

در این پایان نامه کتاب کشف الارتیاب عن تحریف کتاب رب الارباب با استفاده از نسخه خطی بجا مانده ازآن کتاب مورد بررسی قرار گرفته و بخش اول آن ترجمه شده است. در ابتدا، مسأله تحریف و مفهوم آن وکوششهایی که برای تحریف صورت گرفته، مطرح گردیده است و نظریات تعدادی از دانشمندان وصاحبنظران مبنی بر عدم تحریف قرآن آورده شده است.

مفسران در تفسیر آیه «قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنظُرْ إِلَیْکَ قَالَ لَن تَرَانِی» (اعراف/143) درباره اعتقاد حضرت موسی(ع) در لحظه بیان این کلام، به امکان یا عدم امکان رؤیت خداوند اختلاف کرده و به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته ی اول معتقدند این آیه نشان می‌دهد حضرت موسی(ع) در این کلام خود، رؤیت خداوند را ممکن می‌دانسته و علت درخواست را این موارد می‌دانند: برای یقین قلبی، شک در اثر وسوسه شیطان، منافات نداشتن با مقام نبوت به دلیل توبه، درخواست امکان رؤیت از خدا و نهایتاً نداشتن درجه ومقام رؤیت. دسته دوم از مفسران با اعتقاد به اینکه حضرت موسی(ع) رؤیت خدا را غیر ممکن می‌دانسته است دلایل درخواست رؤیت را اینگونه مطرح می‌کنند: طلب رؤیت از اشتیاق زیاد، این درخواست برای قوم بنی اسرائیل بوده است، مربوط بودن درخواست به دیدن آیات الهی و نه رؤیت خداوند، مقصود در این آیه دیدار قلبی و علم ضروری بوده است و بالاخره اینکه حضرت از خداوند خواسته که با آیات قیامت خود را نشان دهد. این پژوهش با بررسی آراء و دلایل مفسران وبا تکیه بر ارتباط میان آیات و واژگان این آیه نشان خواهد داد درخواست رؤیت خداوند از طرف حضرت موسی(ع) با علم به عدم امکان آن، و تنها از سر شوق حاصل از شنیدن کلام پروردگار و برای انس بیشتر مطرح شده است.

عالمان دینی در راستای فهم و نقد احادیث و روایات، هر یک دارای مبانی و روش های خاص خود بوده اند، رساله حاضر به دنبال دست یابی و اصطیاد مبانی و روش های فهم و نقد حدیث در آثار یکی از ایشان یعنی علامه شعرانی (ره) بوده است. بررسی آثار او نشان داد که شعرانی به دلیل تبحر کم نظیرش در معقول و منقول و استوار اندیشی در دانش های معقول اولا بسیار روش مند عمل کرده است تا آن جا که در رساله حاضر مبانی فهم و نقد حدیث از روش ها تفکیک شده است و ثانیا او رویکردی متنی در نقد روایات داشته و لذا می توان از وی به عنوان حدیث پژوهشی متن گرا یاد کرد، او معتقد است جز در احادیث فقهی اختلافی که بررسی سندی لازم می نماید، در موارد دیگر سنجش و ارزیابی روایات از طریق متن ممکن و بلکه ضروری، موافقت متن و معنا با موافق دین و مذهب و عقل است. و بر همین اساس در فصل سوم رساله به معرفی مبانی وی در فهم و نقد روایات پرداخته شده است که حکم اصل و اساس را در عملکرد فقه الحدیثی او دارد و روشهای وی در فهم – در فصل چهارم- و نقد – در فصل پنجم- نشأت گرفته از آن هاست.

یکی از مسائلی که از اهمیت ویژه ای برخوردار است, بحث و پژوهش در مورد سنت است. ما در این پایان نامه بحث خود را به این مساله اختصاص داده و آن را به دو بخش تقسیم نموده ایم: بخش اول:درباره ی جایگاه سنت در مکتب اهل بیت علیهم السلام است که شامل تعریف سنت و حجیت آن, حجیت سنت اهل بیت علیهم السلام و آنچه به این بحث مربوط می شود مانند عصمت اهل بیت علیهم السلام. آنگاه به موضع گیری شیعه ی امامیه در برابر سنت شریف پرداختیم و اشاره کردیم که یکی از افتخارات مکتب اهل بیت علیهم السلام تدوین سنت است و به بررسی علت های منع تدوین حدیث نزد برادران اهل سنت و دیدگاه های مختلفی که در این مساله ی مهم وجود دارد پرداختیم. سپس افتخارات دیگر مکتب اهل بیت علیهم السلام را بر شمردیم که عبارتند از: - جامعیت متون دینی - پذیرفتن خبر موثقی که از جانب برادران اهل سنت روایت شده است - و عرضه کردن روایات بر کتاب خدا بخش دوم: در مورد پایان نامه ی دکترای دکتر قفاری و نقد فصل ( سنت نزد شیعه) از پایان نامه ی یاد شده است که نام آن را (اصول مذهب الشیعه الامامیه الاثنی عشریه) نهاده است. ما در این بخش ابتدا به معرفی کتاب, نویسنده و بیان انگیزه ی نگارش پرداختیم آنگاه اشکالات کلی کتاب و پس از آن اشکالات مربوط به روش مولف در پژوهش خود را ذکر کردیم و به این نتیجه رسیدیم که نگارنده, روش علمی را در کتاب خود به کار نبسته است که این مساله برای او مایه ی تاسف است. ما امید آن را داشتیم که وی در پژوهش خود از در انصاف وارد بحث می شد و سعی و تلاش او هم بستگی و یک پارچگی را برای فرزندان این امت اسلامی به ارمغان می آورد.

هدف از این پژوهش بررسی اثرپذیری ابوالفتوح رازی از آراء تفسیری معتزله می باشد. برای رسیدن به این هدف دیدگاه های کلامی مورد استناد قرار گرفت، زیرا بیشترین نظریات معتزله در این زمینه بوده است. و علت انتخاب معتزله از بین سایر مکاتب کلامی، نزدیکی دیدگاه های کلامی معتزله به دیدگاه های کلامی شیعه است. لذا موضوع در دو مبحث دیدگاه های کلامی مشترک بین شیعه و معتزله و دیدگاه های کلامی مختص معتزله بررسی شد. از آن جا که ابوالفتوح شیعه می باشد، مبحث دیدگاه های کلامی مشترک بین شیعه و معتزله، بر اساس کلام شیعه تقسیم بندی شده است. یعنی اصول دین و اصول مذهب. اصول دین شامل: توحید، نبوت و معاد، و اصول مذهب شامل: عدل و امامت. و دیدگاه های ابوالفتوح و معتزله بر اساس آن نقد و بررسی شد. و در مبحث دیدگاه های کلامی مختص معتزله نیز دو موضوع وعد و وعید و امر به معروف و نهی از منکر که از اصول اساسی معتزله می باشد، از منظر ابوالفتوح و معتزله بررسی شد. و در نهایت این نتیجه بدست آمد که: از 23 موضوع کلامی بررسی شده، ابوالفتوح تنها در یک موضوع یعنی صفت سمیع و بصیر از معتزله اثر پذیرفته و در 22 مورد باقی مانده اثر نپذیرفته است. و حتی در موضوع احباط، ایمان و کفر، اختیار دیدگاه های معتزله را مورد انتقاد قرار داده است.

این پایان نامه در گام نخست، با تکیه بر مقدمات تفسیر صافی، به معرفی مبانی تفسیر قرآن از دیدگاه فیض کاشانی پرداخته است. در نتیجه این بررسی، هفت مبنای تفسیری ذیل استخراج شده است: 1 رعایت نظمی شایسته و اسلوبی دقیق در تفسیر،2 الفاظ قرآن حقیقت است نه مجاز، 3 تعمیم معنا در حقایق قرآنی، 4 پرهیز از تفسیر مذموم، 5 تحریف قرآن در حد حذف مطالب غیر مخل به مقصود، 6 مبارزه با قشری گرایی در تفسیر و7 عدم عرضه مطالب غیر تفسیری. منظور از نظم شایسته تفسیری از نظر فیض، رعایت این مراحل در تفسیر است: 1 شرح الفاظ و مفاهیم آیات، 2 توجّه به موارد مطرح در علوم قرآنی، 3 استفاده از علوم روز برای تفسیر، 4 رعایت اولویتها در تفسیر دسته اول آیات که برای تفسیر نیاز به سماع از معصوم دارند؛ که این اولویتها به ترتیب، عبارتند از: استفاده از محکمات قرآن، روایات تفسیری امامیه، روایات تفسیری اهل سنت و تأویلات غیر معصومین واجد شرایط؛ و 5 ذکر نظرات مفسران دیگر در دسته ی دوّم آیات که بدون سماع از معصوم نیز قابل فهم و تفسیرند. در گام بعد نویسنده، به بررسی وفاداری فیض کاشانی به مبانی مورد ادعای خود، در متن تفسیر صافی پرداخته و در نهایت درباره ی این وفاداری نتیجه گیری نموده است.

"التفسير و المفسرون" پژوهشي است كه دكتر ذهبي آن را با هدف شناساندن چگونگي پيدايش و سير تطورات تفسير و نيز معرفي بزرگ‌ترين و پرنفوذترين تفسيرها، مفسران، جريان ها و مكاتب تفسير فرقه‌هاي اسلامي، از آغاز تا كنون، نگاشته است. وي ابتداي جلد دوم كتاب را به فرقه‌هاي شيعه. اختصاص داده، هنگام پرداختن به اماميه و روش تفسير آن، شش تفسير از تفاسير آنان را بنا بر دلايلي خاص برگزيده، مورد نقد و بررسي قرار مي‌دهد. از اين ميان تفسير "القرآن الكريم" شبر (الوجيز) نيز به جهت جمع بين اختصار و كثرت معاني و فوائد، توسط ذهبي گزينش شده است. او به هنگام نقد اين تفسير بر آراء و نظرات علامه شبر خرده گرفته، قصد تخطئه آنها را دارد اين خرده‌گيري‌ها و اعتراضات، عمدتا" در شرح آياتي است كه به لحاظ موضوع در مباحث كلامي يا فقهي جاي مي‌گيرند و در بخشي ديگر. ذهبي در تلاش است كه عقيده به تحريف را متوجه شبر گرداند. ما در ضمن اين رساله بر آنيم تا پس از معرفي الگويي مطلوب درباره آراء، نظرات و گفتار وي به داوري بنشينيم.