آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع ارتباط آیات یک سوره با یکدیگر یا عدم ارتباط آن از دیرباز مورد اختلاف محققان بوده است، و اگر چه بعضی همانند اغلب مستشرقان متوجه ساختار کل حاکمبر سوره و ارتباط آیات نبوده اند، بعضی دیگر بر انسجام آیات هر یک از سوره ها تأکید داشته اند هرچند که غالباً رابطه مورد نظر آنها فراتر از ارتباط خطی نبوده است. این رساله جستجوی ارتباط شبکه ای آیات را در هریک از سوره های زمروغافر عهده دار شده است تا فارغ از بررسی های نظری، عملاً کیفیت ارتباط آیات این سوره ها، به تصویر کشیده شود. به این منظور از رهگذر استخراج موضوعات آیات و سازماندهی آنها هفت خط اصلی – ارتباطی در سوره زمرشناسایی شده است که عبارتند از: توحید، مخالفان حق، حقایق، معاد، نبوت، مومنان، پیامداعمال. ودر سوره غافر پنج خط اصلی - ارتباطی توحید، مخالفان حق، معاد، نبوت، مومنان. آنگاه ضمن دقت در نحوه جابجایی بین خطوط یاد شده و یافتن نقاط ظاهراً منقطع و بررسی آراء مفسران در توجیه موارد بررسی شده و در نهایت با کشف و شناسایی نکات تازه گامی برای پدیدار ساختن شبکه ارتباطی آیات در این سوره برداشته شده است.

موضوع ارتباط یا عدم ارتباط بین آیات قرآن در یک سوره به طور کل و به عنوان موضوعی مهم از دیر باز مورد اختلاف بوده است، در یک سو، برخی از محققان مسلمان و اغلب مستشرقان قائل به عدم ارتباط بوده و در سوی دیگر برخی از مفسران که موافق بوده اند فقط به ارتباط خطی پرداخته اند، این رساله جستجوی ارتباط شبکه ای آیات را عهده دار شده است تا فارغ از بررسی های نظری پیرامون ارتباط یا عدم ارتباط آیات، عملاً کیفیت ارتباط آیات در سوره انعام به تصویر کشیده شود، به این منظور از رهگذر استخراج موضوعات آیات و سازماندهی آنها شش خط اصلی – ارتباطی شناسایی شده است که عبارتند از: توحید، نبوت، مخالفان حق (کفار، مشرکان، ظالمان)، مبانی و اصول، معاد و احکام. آنگاه ضمن دقت در نحوه جابجایی بین خطوط یاد شده و یافتن نقاط ظاهراً منقطع و بررسی آراء مفسران در توجیه موارد بررسی شده و در نهایت با کشف و شناسایی نکات تازه گامی برای پدیدار ساختن شبکه ارتباطی آیات در این سوره برداشته شده است.

از آن‌جا که قرآن کریم از جانب خداوند حکیم نازل شده است و هیچ باطلی در آن راه ندارد، می-توان به این امر اعتقاد داشت که آیات هر یک از سوره‌های قرآن کریم از ارتباط و انسجامی خاص در تأمین هدف یا اهداف سوره برخوردار است. از طرف دیگر پیش‌فرض برخی نویسندگان، نفی ارتباط منطقی بین آیات سوره‌ها‌ی قرآن کریم بوده است که با حکمت خداوند در تناقض می‌باشد. لذا در این پایان‌نامه سعی بر این است تا در راستای اثبات وجود ارتباط بین آیات قرآن، سوره‌ی آل عمران به صورت خاص و به عنوان شاهدی بر این موضوع مورد بررسی قرار گیرد.در مسیر بررسی ارتباط آیات سوره‌ی آل عمران، پنج خط ارتباطی شناسایی و مشخص گردیده است که عبارتند از: اهل کتاب؛ اهل ایمان؛ کفّار، منافقان و مشرکان؛ جهاد و کتب آسمانی که هر یک از این خطوط به دسته‌ها و زیرمجموعه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود. پس از شناسایی این خطوط ارتباطی پنجگانه، نظرات و آراء مفسران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در نهایت از رهگذر نشان دادن رابطه‌ی بین خطوط ارتباطی مذکور، شبکه‌ی ارتباطی آیات این سوره به تصویر کشیده شده است.

این رساله بررسی ارتباط آیات سوره اعراف را عهده دار شده است تا فارغ از بررسی های نظری پیرامون ارتباط یا عدم ارتباط آیات، عملاً کیفیت ارتباط آیات این سوره را نشان دهد . به این منظور از رهگذر استخراج موضوعات آیات و سازماندهی آنها هفت خط اصلی – ارتباطی شناسایی شده است که عبارتنداز: خداوند ، انبیاء الهی ، مخالفان حق ، اهل ایمان ، حقایق هستی ، احکام و قیامت. آنگاه ضمن دقت در نحوه جابجایی بین خطوط یاد شده و یافتن نقاط ظاهراً منقطع و بررسی آراء مفسران در توجیه موارد بررسی شده و در نهایت با کشف و شناسایی نکات تازه گامی برای پدیدار ساختن شبکه ارتباطی آیات در این سوره برداشته شده است.لازم به ذکر است تبیین ارتباط آیات سوره اعراف ، زیرمجموعه طرحی بزرگتر می باشد که ناظر بر کلیه سوره های قرآن است و هم اکنون در دست اجراست.

هدف اصلی این رساله، تبیین ارتباط آیات سوره اسراء است تا عملا نظر کسانی را تأیید کند که معتقدند اگرچه نزول آیات به صورت پراکنده و تابع حوادث زمان نزول بوده ولی نظم اصلی کتابی که از سوی خداوند حکیم در اختیار بشر قرار گرفته و برای همه عصرها و نسل ها پیام دارد هرگز تابع جوّ آن زمان نیست و کاملا حساب شده و حکیمانه است.به علاوه این رساله زیرمجموعه طرحی بزرگ تر است که اینک در دست اجراست و ناظر بر کلیه سوره های قرآن است تا عوض بحث های نظری در مورد ارتباط یا عدم ارتباط، عملا رابطه تنگاتنگ آیات به تصویر کشیده شود.برای اثبات ارتباط آیات سوره اسراء در مرحله اوّل، به جمع آوری موضوعات مهم سوره و نشان دادن رابطه بین آیات با موضوع مشترک (ارتباط خطّی) پرداخته شده، ثمره این جمع آوری و بررسی دستیابی به اصلی ترین خطوط ارتباطی و موضوعات تشکیل‌دهنده‌ی سوره اسراء است که به طور اجمال عبارتند از: پیامبران، مبانی و اصول، مشرکان، کافران، ظالمان، خداوند، معاد و حوادث قیامت، قرآن، انسان و شیطان. در مرحله دوّم، از رهگذر بررسی رابطه ی بین خطوط ارتباطی ثابت شده که آیات این سوره کاملا هماهنگ بوده و یک شبکه ی ارتباطی بر همه آن ها سایه افکنده است، سرانجام در مواردی که رابطه ی تازه ای بین آیات پدیدار شده، آراء مفسران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

هدف این رساله ، تبیین مبانی و گرایشهای تفسیر اثنی عشری است ،زیرا شاه عبدالعظیمی از جمله مفسرانی است که مقدمه ای بسیار ناقص و مختصر در آغاز تفسیر خود عرضه کرده است. وی از مبنا و زیر مبناهای الهی یعنی قرآن به قرآن و قرآن به سنت و مبنای بشری با گرایشهای اصولی – فقهی ، فلسفی ، کلامی، عرفانی ، ادبی ، علمی – تجربی و تاریخی سود برده است . تفسیر قرآن به قرآن ، اگر توسط معصوم(ع) انجام گیرد ، بهترین نوع تفسیر می باشدکه در این رساله این نوع تفسیر به چشم می خورد و در ارزیابی نهایی درباره ی این تفسیر ، با توجه به مبانی می توان گفت: این تفسیر در وهله ی اول ، تفسیری روایی است ، گرچه مفسر به بحث سندی توجه نداشته است و به نقل از روایات ائمه (ع) بسنده می کند و در مورد ثقه و غیر ثقه بودن رجال حدیث ، بحثی ارائه نداده است و نکته ی قابل توجه در عملکرد تفسیری وی ، استفاده اصطلاحی از لفظ اسرائیلیات برای حدیث قدسی است ، وی حدیث قدسی را که گفتار خداوند می باشد ، با اسرائیلیات که گفتار یهود بر ضد اسلام می باشد خلط کرده است . در وهله ی دوم ، با توجه به گرایشها می توان گفت: تفسیری است که گرایش کلامی آن بر سایر گرایشها غلبه دارد و در مباحث کلامی ، نظرات امامیهرا غالب بر دیدگاه معتزله و اشاعره بیان می کند . در مورد فقه و اصول ، به صورت گذرا به نفع مذهب تشیع سخن می گوید . وی در لابلای مباحث به گرایش تاریخی توجه داشته است ولی منبع تاریخی موثقی جز نقل از تفاسیر دیگر ، ذکر نمی کند . مفسر به صورت گذرا به گرایش عرفانی و فلسفی پرداخته است .گرایش ادبی نیز در این تفسیر دیده می شود که با ذکر « نکته ی ادبیه» به مباحثی چون تفسیر لغات در آیات ، صرف و نحو و بلاغت می پردازد و نیز در رابطه با گرایش علمی – تجربی ، به فراخور برخی آیات ، توضیحاتی از علوم مختلف در طول تفسیر خود ارائه می دهد و فردی که بدنبال گرایش خاصی از جمله کلام ، فقه ، علم تجربی ، تاریخ باشد این تفسیر بافهم از مبانی و گرایشهای آن که در این رساله در پی آن هستیم ، مفید می باشد .

چکیده توجیه گرایی گرچه که از جمله صفاتی است که کم تر درباره ی آن صحبت شده، و ظاهراً نمود بارزی نداشته است، امّا از آن جا که این صفت در عرصه های گوناگون زندگی موجب بروز مشکلات عمده ای گردیده، لذا پرداختن به آن ضروری مینماید. این صفت به طور مستقیم در قرآن کریم مورد اشاره قرار نگرفته، و فقط مصداق هایی از آن در آیات به چشم می خورد. بررسی این مصداق ها، دو نوع توجیه گرایی ممدوح و مذموم را نشان می دهد. توجیه گرایی مذموم نسبت به ممدوح کاربرد و گستره ی وسیع تری داشته و از زوایای شیوه ها، زمینه ها، پیامد ها و راه کارهای مقابله با آن مورد بررسی عمیق و همه جانبه قرار گرفته است. کلید واژه ها: توجیه گرایی، توجیه ممدوح، توجیه مذموم، بهانه جویی، تهمت.

قاضی‌نعمان ابن‌حیون (متوفی 363 ق) از جمله اندیشمندان فاطمی است که به تأویل رمزگرایانه آیات فقهی اهتمام ورزیده است. او احکام فقهی را ظاهر شریعت، و ایمان و معرفت را بطن پنهان آن و دارای مراتب می‌داند. وی با تعریفی که از ایمان کرده، آنچه را که مکلف از دعائم «ولایت، طهارت، صلوة، صوم، زکاة، حج، جهاد» انجام می‌دهد حدّی از حدود دین دانسته و با تأکید بر توأم بودن ایمان و عمل، و استفاده از آیات قرآن و روایات پیامبر (ص) و ائمه تا امام جعفر صادق (علیهم السلام) به تأویل رمزی احکام و آیات فقهی پرداخته است. این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی برای کشف مبانی فکری قاضی‌نعمان، روش و دیدگاه او را در تأویل احکام و آیات فقهی مورد بررسی قرار داده و دریافته وی شدیداً متأثر از مذهب اسماعیلیه آیات فقهی را بر مبنای مهمترین رکن اعتقادیشان یعنی «ولایت» تأویل کرده که بر پایه دلیل منطقی استوار نمی‌باشد.

برخی از مفسّران با استناد به عبارت «کانَتْ إِذَا نَزَلَتْ فَاتِحَةُ سُورَةٍ بِمَکةَ کُتِبَتْ مَکیةٌ، ثُمَّ یزِیدُ اللَّهُ فِیهَا مَا یشَاءُ بِالْمَدِینَةِ» به پیدایش آیات مستثنیات حکم داده‌اند. در حالی که آیات مستثنیات در طول تاریخ تفسیر بر اثر خلط میان معیارهای مکی و مدنی، اسباب نزول جعلی یا تطبیق‌های بعدی که از آن‌گاه تعبیر به شأن نزول می‌شده و تفسیر نادرست برخی از آیه‌های قرآن کریم به وجود آمده است. مفسران در تعیین مکی و مدنی بودن آیات و سور، چهار معیار زمان، مکان، موضوع و خطاب را مد نظر دارند که هرگاه معیار بر زمان باشد آیات مربوط به یهودیان گرچه در مکه نازل شده باشد مکی قلمداد می‌شود و اگر معیار بر خطاب و موضوع باشد همین آیات مدنی محسوب می‌شوند مانند آیه 20 سوره انعام. تفرد در نقل، ارسال سند، ضعیف و متروک الحدیث بودن راویان سخن فوق از مهمترین ضعف‌های آن است. وجود روایاتی از امامان شیعه، مبنی بر نزول بسمله در ابتدای سور و اختصاص تمامی آیات میان دو بسمله به یک سوره، از دیگر دلایل بی‌اعتبار دانستن عبارت فوق است. در این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی یکی از مبانی و علت‌های پیدایش آیات مستثنیات مورد نقد قرار گرفته و برای نمونه به نقد و بررسی آیات مستثنیات سوره مزمل پرداخته شده است.

نگارنده در مباحث مقدّماتی به بررسی درباره حدیث، مفهوم کذب و وضع، اجزای حدیث و اهمّیت شناسایی حدیث «موضوع»، پرداخته است. در بررسی کارکرد«معیار عقل» برای تشخیص حدیث موضوع، دیدگاه دانشورانی همچون: خطیب، غزّالی، ابن صلاح، ابن قیّم و سیوطی ارائه شده است. همچنین در بررسی کارکرد «معیار قلب» برای شناخت حدیث موضوع، دیدگاه موافقان و مخالفان این معیار، مورد بحث قرار گرفته است. معیار راوی، سومین معیاری است که در این پایان نامه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در فصلی دیگر، میزان کارکرد معیار قرآن برای بازشناخت احادیث موضوعْ بررسی شده و نگرش صاحب نظران در چگونگی ارتباط قرآن با حدیثْ ارائه شده است. همچنین عرضه حدیث بر سنّت مشهور و خبر واحد، معیاری است که مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نگارنده، در بخش پایانی رساله، تألیفات اختصاصی در زمینه احادیث موضوع را معرّفی کرده و کتاب المنار المنیف ابن قیّم جوزی و قواعد مورد استثنای او را به تفصیل، مورد نقد و بررسی قرار داده است. پیچیدگی غیر متعارف مباحث، فقدان نظامواره تحقیق، نامشخّص بودن دیدگاه های نگارنده به صورت روشن، سردرگمی در نحوه ارائه مباحث، و فقدان فهرست گویا، از کاستی های جدّی این پایان نامه است.