آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از پژوهش حاضر، بررسی ادله اثبات خدا در بیان متکلمان و فلاسفه اسلامی است. برای انجام تحقیق، ازروش کتابخانه ای استفاده شده و اطلاعات از طریق فیش برداری گردآوری شده است. در بخش اول این تحقیق، که مربوط به دلایل متکلمان اسلامی است، فقط دلایل سه فرقه کلامی معتزله، شیعه و اشاعره ارائه شده، زیرا از فرقه هایی مانند خوارج، حشویه، اصحاب حدیث و اتهل باطن، دلیل دردست نیست. خوارج معمولا" مقالاتشان پنهان بوده و باقی فرق نیز، یا با استدلال عقلی مخالف بوده و در اصول نیز مانند فروع طرفدار تعبد و تقلید بوده اند و یا استدلال عقلی را درباب شناخت خداوند بی ثمر می دانسته اند و طرفدار شهود قلبی بوده اند. بنابراین از فرقه معتزله، برهان حدوث نظام و برهان حدوث قاضی عبدالجبار و از فرقه شیعه ادله ابواسحاق ابراهیم بن نوبخت و شیخ طوسی مورد بررسی قرار گرفته است. از اشاعره نیز متکلمانی چون ابوالحسن اشعری، ابوبکر محمد باقلانی ، ابوالمعالی امام الحرمین جوینی ، ابوحامد غزالی، امام فخر رازی، قاضی عضدالدین ایجی و میر سید شریف جرجانی مورد مطالعه قرار گرفته اند. در بخش دوم که به فلاسفه اسلامی اختصاص دارد، دلایل فیلسوفانی آورده شده که تا حدی دارای دلایل ابداعی و ابتکاری بوده اند. بنابراین در این بخش از کندی، برهان حدوث ، از فارابی، برهان ماهیات، ازابن سینا، برهان امکان و وجوب و برهان حرکت، از شیخ اشراق، چهار استدلال یعنی استدلال از را امکان مجموعه سلسله ممکنات، برهان ماهیات، راه امکان عالم جسمانی، حرکت افلاک و حدوث نفس، از ابن رشد دلیل عنایت و دلیل اختراع، از محقق طوسی، برهان وجوب و ضرورت و از ملاصدرا برهان صدیقین با دو تقریر مرحوم سبزواری و مرحوم طباطبایی آمده است.

ملاصدرا در آثار خود از علم تمام موجودات به خداوند سخن گفته است. این دیدگاه بر اساس مبانی ویژۀ حکمت متعالیۀ او شکل گرفته است. غیر از اصالت وجود که اساس حکمت متعالیه در تمام مباحث است، مبانی دیگری در این بحث مورد توجه وی بوده است: وحدت تشکیکی وجود، عین‌الربط بودنِ معلول به علت، مساوقت علم با وجود و راه‌های غیر فلسفی (آیات و روایات). تبیین‌های وی متناظر با مبانی یادشده متفاوت است. او دیدگاه خود را به چند گونه تبیین نموده است که لحاظ قاعدۀ «العلم بذی السبب لا یحصل إلّا من جهة العلم بسببه» و علم بسیط از جملۀ آن‌هاست. او در عین حال که علم تمام موجودات به خداوند را اثبات کرده، گاه علم موجودات مادی به خداوند را نفی نموده است که به ظاهر تناقض‌گویی است. گرچه ملاصدرا خود برای رفع این تعارض اقدام کرده است، باید گفت که با توجه به مبانی وی، چنین تعارضی رخ نخواهد داد.

دانشمندان مسلمان در تبیین صفات خبری روش‌هایی از قبیل؛ تاویل، تشبیه، توقف و اثبات بلا کیف را مطرح کرده‌اند. محمد ‌بن اسحاق بن خزیمه فقیه و محدث بزرگ اهل سنت(233-311ق.) در کتاب التوحید، با ذکر انبوهی از آیات، روایات و استدلالها، به اثبات صفات خبری پرداخته است. سوال این است که مستندات، استدلال‌ها و تحلیل‌های ابن خزیمه چیست و با چه نقدهایی مواجه است؟ فرضیه ما این است که مستندات او شامل آیات، روایات و استدلالهای شبه کلامی بوده و با اشکالات و ناسازگاری‌های متعددی روبروست. کتاب التوحید ابن خزیمه، همواره به عنوان یکی از منابع دست اول و اصیل عقاید ظاهر گرایان و به ویژه وهابیت به شمار آمده و این کتاب تاکنون به صورت مستقل مورد بررسی و نقد قرار نگرفته است؛ از این رو بررسی و نقد نظریه تشبیهی ابن خزیمه و مستندات او می‌تواند در دفاع از توحید ناب و دفع باورهای انحرافی تاثیر گذار و مفید باشد. با مطالعه و کاوش در کتاب ابن ‌خزیمه و پردازش به شیوه توصیفی-تحلیلی، این نتایج حاصل شد. در بعد هستی شناسی صفات و اثبات صفات خبری بر خداوند، تبیین ابن خزیمه مبتنی بر اصالت معنای ظاهری آیات و روایات و مخالفت با تاویل صورت گرفته است. بر این اساس، ابن خزیمه برای اثبات هر کدام از اعضا وجوارح جسمانی برای خداوند بابی گشوده و همچون مشبهه حشویه، خدایی انسان‌گونه به تصویر کشیده است. تبیین او از برخی آیات، با معنای ظاهری آیات دیگر متعارض نشان می‌دهد؛ همچنانکه روایات او نیز با معنای ظاهری روایات دیگر ناسازگار است. برخی روایات کتاب التوحید نیز ضعف سندی دارند. در بعد معناشناسی صفات، ابن خزیمه در اکثر ابواب کتابش همچون باب اصبع، رجل، ساق، قدم، عرش، ضحک و تکلم، روایات را با همان معنای ظاهری و تشبیهی رها کرده و متعرض بیان معنای غیر تشبیهی نشده است. او در برخی از ابواب همچون باب وجه، ید و عین، با تکیه بر استدلالهای شبه کلامی همچون قدم وحدوث، قوت و ضعف و... تلاش کرده است تا صفات خداوند را متمایز از صفات انسان قلمدادکرده و دیدگاه خود را بلاتشبیه معرفی کند. ابن خزیمه با این استدلالها نه تنها توفیقی در رفع تشبیه نداشته، بلکه به جسم انگاری دامن زده است. از دیگر تعارضات مهم کتاب التوحید می‌توان به استفاده مکرر از تاویل در آیات و روایات در عین تخطئه اهل تاویل و رد آن از جانب ابن خزیمه، اشاره کرد.

دانشمندان مسلمان درتبیین صفات خبری روش­هایی از قبیل تشبیه، تأویل، توقف و اثبات بلا کیف را مطرح نموده­اند. محمد ­بن اسحاق بن خزیمه محدث و فقیه نامدار اهل سنت(311-233ق.) در کتاب التوحید با ذکر انبوهی از آیات، روایات و استدلال‌ها به اثبات صفات خبری پرداخته است. سؤال این است که مدعای ابن خزیمه و استدلال‌های او چیست و با چه نقدهایی مواجه است؟ فرضیه ما این است که ابن خزیمه با طرح استدلال‌هایی از قبیل قوت و قدم صفات خداوند، ادعای «اثبات بلاتشبیه» کرده و به رد تأویل پرداخته است. با مطالعه و کاوش در کتاب ابن‌­خزیمه و پردازش به شیوه توصیفی، تحلیلی، این نتایج حاصل شد: استدلال‌های ابن خزیمه با تعارضات و محذورات متعددی روبه‌رو بوده و ابن خزیمه نه تنها توفیقی در رفع تشبیه نداشته، بلکه به جسم انگاری دامن زده است. او در عین تخطئه اهل تأویل به استفاده مکرر از تأویل در تبیین آیات و روایات پرداخته است. کتاب التوحید ابن خزیمه، همواره مستمسک رهبران سلفی همچون ابن­تیمیه و مورد توجه وهابیت قرار گرفته و روشن نمودن ناکارآمدی آن می­تواند در دفاع از توحید ناب، تأثیرگزار و مفید باشد.

دانشمندان مسلمان، در معناشناسی صفات خبری روش‌هایی از قبیل؛ تاویل، تشبیه، توقف و اثبات بلا کیف را مطرح کرده‌اند. ابن‌خزیمه فقیه و محدث بزرگ اهل سنت در کتاب التوحید، با استنادبه آیات و روایات به معنا‌‌شناسی صفات خبری پرداخته است. سؤال این است که روش معناشناسی، استدلال‌ و تحلیل‌های او چیست و با چه نقدهایی مواجه است؟ فرضیه ما این است که روش وی، بر پایه اصالت معنای ظاهری الفاظ بنا شده و استدلال‌های او ناسازگاری درونی دارد. با مطالعه و کاوش در کتاب ابن‌ خزیمه و پردازش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی، این نتایج حاصل شد. ابن خزیمه با تکیه بر ظواهر الفاظ خدایی، انسان‌گونه به تصویر کشیده است. شیوه او با آیات، روایات و دلیل عقلی متعارض بوده و استد‌لال‌ و تحلیل‌ او ناشی از انگاره‌هایی غیرقابل توجیه می‌باشد. روش ابن‌خزیمه، مستمسک رهبران سلفی همچون ابن‌تیمیه و مستند گروه‌های وهابی قرار گرفته و روشن نمودن ناکارآمدی آن، می‌تواند در دفاع از توحید ناب، تاثیرگذار و مفید باشد.

ابن‌سینا سورۀ مبارکۀ اخلاص را که به توحید هم شهرت دارد، با استفاده از مفاهیم و اصطلاحات رایج در فلسفه و با تکیه بر قواعد فلسفی و به روش دقیق برهانی تفسیر کرده است. او به این سوره که محور بحث آن خداشناسی و توحید است نگاهی فیلسوفانه دارد. او نه‌تنها بین آیات این سوره که بالاتر از آن حتی در بین کلمات به کاررفته در آن نظم و ترتّب عقلی می‌بیند و دلیل هر مطلبی را در ماقبل آن جستجو می‌کند. او در متن تفسیری خود همۀ تلاش خود را صرف می‌کند تا با استمداد از اصولی که در نظام هستی‌شناسی خود به آن دست یافته است، این نظام دقیق عقلی بین کلمات و آیات را آشکار سازد. ما در این مقاله به تحلیل روش تفسیر ابن‌سینا از سورۀ اخلاص و قواعد عقلی که او در معرفی ذات حق و شناخت او بهره گرفته است، می‌پردازیم و ضمن آن، کارآمدی گرایش فلسفی در تبیین مقاصد این سوره را مورد ارزیابی قرار داده، به محوری بودن آیۀ اول سورۀ اخلاص در معرفی خدای تعالی توجه داده و به همسویی که بین عقل و شرع در آیات این سوره وجود دارد، پی می‌بریم.

یکی از مسائلی که در‌ آیه مباهله موجب ارائه دیدگاه‌های متفاوتی شده است، تعیین مصداق «انفسنا» در‌ این ‌آیه است؛ یعنی مراد و مقصود از «انفسنا» چه فرد یا افرادی است. مصداق‌یابی «انفسنا» در ‌این ‌آیه دارای اهمیت زیادی است؛ زیرا آن فردی که خداوند متعال او را نفس رسول خدا (ص) دانسته است، باید دارای فضایل و کمالاتی همسنگ رسول خدا (ص) باشد. پس بر افضلیت و امامت آن فرد بعد از رسول خدا (ص) دلالت می‌کند. از آنجایی که در‌ این باره چهار دیدگاه مهم مطرح است که شامل 1- رسول خدا (ص)، 2- اقوام و عشیره، 3- رسول خدا و امیرمؤمنان، 4- فقط امیرمؤمنان می‌باشد، هدف این مقاله آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، مصداق این آیه را مورد بررسی و کنکاش قرار دهد. پرسش اساسی این است که مصداق واقعی واژۀ «انفسنا» بر اساس آیه قرآن چه کسی است؟ با بررسی ‌این دیدگاه‌ها به ‌این نتیجه می‌رسیم که امیرمؤمنان (ع) مصداق «انفسنا» در ‌این آیه است.

در بخش نخست این مقاله به اهمیت و ویژگیهای کتاب الاشارات و التنبیهات در میان آثار فلسفی ابن سینا از قبیل: نوآوری در تبویب مطالب و تعیین عناوین فصول، نثر زیبا و ادیبانه و در ر عین حال موجز و رمز گونه، شرح مبانی و اصطلاحات عرفانی با تکیه بر اصول و براهین فلسفی در نمطهای آخر این کتاب اشاره شده است. دانشمندان بسیاری بر این کتاب شرح و حاشیه نوشته اند که از مهمترین آنها شرح متکلم بزرگ اشعری امام فخر رازی (544 – 606 ق ) است. او برای اولین بار عبارات موجز و اشاره گونه این کتاب را تفسیر کرده و فهم غوامض آن را بر خوانندگان آسان ساخته است. اما او در شرح خود- به خصوص در مسائل علم الهی- بر ابن سینا اعتراضات و تشکیکات بسیار روا داشته و حتی آنچه را در آثار دیگر خود با دلایل متعدد اثبات کرده در این جا مورد تشکیک قرار داده و در این راه چنان افراط کرده که بعضی شرح او را «جرح» خوانده اند. به راستی چه عاملی سبب این همه خرده گیری و اظهار آراء متعارض شده است؟ آیا او از نظام فکری منسجم و ثابتی برخوردار نبوده است؟ آیا او در طول حیات فکریش گرفتار تحول فکری شده است؟ یا علل و انگیزه های دیگری در کار بوده است. این مقاله به این موضوع نیز خواهد پرداخت که امید است مورد عنایت قرار گیرد.در بخش نخست این مقاله به اهمیت و ویژگیهای کتاب الاشارات و التنبیهات در میان آثار فلسفی ابن سینا از قبیل: نوآوری در تبویب مطالب و تعیین عناوین فصول، نثر زیبا و ادیبانه و در عین حال موجز و رمز گونه، شرح مبانی و اصطلاحات عرفانی با تکیه بر اصول و براهین فلسفی در نمطهای آخر این کتاب اشاره شده است. دانشمندان بسیاری بر این کتاب شرح و حاشیه نوشته اند که از مهمترین آنها شرح متکلم بزرگ اشعری امام فخر رازی (544 – 606 ق ) است. او برای اولین بار عبارات موجز و اشاره گونه این کتاب را تفسیر کرده و فهم غوامض آن را بر خوانندگان آسان ساخته است. اما او در شرح خود- به خصوص در مسائل علم الهی- بر ابن سینا اعتراضات و تشکیکات بسیار روا داشته و حتی آنچه را در آثار دیگر خود با دلایل متعدد اثبات کرده در این جا مورد تشکیک قرار داده و در این راه چنان افراط کرده که بعضی شرح او را «جرح» خوانده اند. به راستی چه عاملی سبب این همه خرده گیری و اظهار آراء متعارض شده است؟ آیا او از نظام فکری منسجم و ثابتی برخوردار نبوده است؟ آیا او در طول حیات فکریش گرفتار تحول فکری شده است؟ یا علل و انگیزه های دیگری در کار بوده است. این مقاله به این موضوع نیز خواهد پرداخت که امید است مورد عنایت قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر تبیین ارزش‌های سیاسی و اجتماعی از منظر امام خمینی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که انقلاب اسلامی با پشتوانه باورها و عقایدی که امام خمینی آنها را از متن منابع اسلامی به گستره جامعه کشانید و بدان جامه عمل پوشانید، به وقوع پیوست. امام خمینی در احیای ارز‌ش‌های سیاسی و اجتماعی دو رویکرد داشتند: اول: معرفی ارزش‌های سیاسی و اجتماعی است که مهم‌ترین آنان خودباوری و اعتماد به نفس بوده و می‌توان آن را پیشران انقلاب اسلامی در مسائل مختلف نامید. امام خمینی برای تحقق هر یک از این موارد تلاش نمود و با استفاده از ظرفیت‌های دینی و اجتماعی و گفتمان‌سازی به سوی تحقق آنها حرکت کرد. دوم: معرفی ضدارزش‌ها یا ارزش‌های آفت‌زده که می‌توان به از خودبیگانگی، بی‌هویتی، نشناختن دشمن واقعی، پراکندگی و بی‌تفاوتی در جامعه در مقابل ارزش‌های پیش گفته اشاره کرد. از این‌رو گروه‌‌های اجتماعی بدون آن دچار اختلال در گفتار و رفتار اجتماعی شده و سردرگمی پدید می‌‌آید.