آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله درصدد است با توجه به مدارک جدیدی که پیروی شهرستانی را از فرقۀ نزاریۀ اسماعیلیّه نشان می‌دهد و همچنین با مقایسه کتاب ملل و نحل او با دیگر کتب متقدّم فرقه‌نگاری اسماعیلیّه در خراسان، برخی از ویژگی‌های ساختاری و محتوایی این کتاب را برجسته سازد. آگاهی از این ویژگی‌ها، از سویی این امکان را برای محقّقان فراهم می‌سازد که به تحلیل سیاقی کتاب شهرستانی در مقایسه با دیگر کتب فرقه‌نگاری بپردازند و از سوی دیگر ممکن است ما را به وجود یک مکتب فرقه‌نگاری اسماعیلی در خراسان رهنمون سازد. همچنین اطلاع از روش شهرستانی در کتاب ملل و نحل این دیدگاه را که او فرقه‌نگاری بی‌طرف است زیر سؤال می‌برد و گرایش‌های اسماعیلی او را آشکار می‌کند.

برهان حدوث و قدم از استدلال‌های دیرینی است که متکلمان امامی برای اثبات وجود خداوند همواره بدان استناد می‌کرده‌اند. نحوه تقریر این برهان و استدلال‌هایی که متکلمان امامی برای اثبات مقدمات آن ارائه کرده‌اند در مکاتب و ادوار مختلف کلام امامی متفاوت بوده و همین امر موجب بروز تطورات و تحولات شایان توجهی در تاریخ این برهان شده است. تاکنون دگرگونی‌ها و تطورات این برهان در تاریخ کلام امامیه بررسی و تبیین نشده است. در مقاله حاضر سیر تطور برهان حدوث و قدم در مقطعی مهم از آن، یعنی از مکتب بغداد متأخر تا مکتب حله متقدم، بررسی و تحلیل می‌شود. این پژوهش نشان می‌دهد که در متون کلامی مکتب بغداد متأخر دو تقریر مختلف و در آثار متکلمان مکتب حله متقدم سه تقریر متفاوت از این برهان قابل شناسایی است که هر یک از آنها بر اساس رویکردها و مبانی مختلف ارائه و موجب بروز تطورات و تغییراتی در شیوه تقریر این برهان شده است.

بخش اول کتاب درباره علی بن یونس بیاضی و زندگی نامه و تحصیل و آثار ایشان است.عمده کتاب همانطور که از اسم آن پیداست درباره نفس و روح و مسائل پیرامون آن می باشد. بحث درباره نفس که آیا جوهر است یا عرض، و یک بخش هم مفصل درباره روح بحث شده است.

برهان حدوث و قدم در کلام اسلامی همواره یکی از استدلال‌های اصلی و مهم برای اثبات وجود خداوند بوده است. در نوشتار حاضر با استفاده از روش مطالعۀ تاریخی ـ تطبیقی تحوّلات حادث شده در نحوۀ تقریر برهان حدوث و قدم در کلام متقدّم امامیه و کلام اشاعره بررسی و مقایسه شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که استدلال های متکلّمان امامی و اشعری برای اثبات حدوث عالم در قرن چهارم و پنجم هجری شاهد چند تحوّل اساسی بوده است. به همین نحو در باب اثبات ضرورت نیازمندی حادث به مُحدِث و علّت نیز دیدگاه های گوناگونی از سوی این متکلّمان ارائه شده است. درحالی‌که برخی از آنان این ضرورت را بدیهی می‌دانستند، برخی دیگر آن را غیر بدیهی قلمداد کرده، برای اثبات آن استدلالی از نوع قیاس غائب به شاهد ارائه کرده‌اند. در این زمینه، استفادۀ متکلّمان اشعری از انواع مختلف «برهان تخصیص» برای اثبات نیازمندی حادث به مُحدِث و عدم استناد متکلّمان امامی به این برهان تفاوتی شایان توجه به‌شمار می‌آید.

کتاب «پگاه باور»، عنوان برگردان فارسی کتاب «مطلع الاعتقاد فی معرفة المبدأ و المعاد» نگاشته شاعر شیعی، ملا محمد فضولی بغدادی است که در سال 1390 به قلم حسین محمدزاده صدیق از سوی نشر ادیان به طبع رسیده است. نویسنده در نوشتار حاضر، کتاب مذکور را در بوته نقد و بررسی قرار داده است. وی در راستای این هدف، کاستی های مشهود در مقدمه و برگردان مترجم را در چندین بخش از جمله: دعاوی نسنجیده، ترجمه غلط، ضبط غلط نام ها، اغلاط نگارشی و حروف نگاشتی، و نابسامانی نمایه ها، مورد مداقه قرار داده است.

اولریش رودولف استاد مطالعات اسلامی دانشگاه زوریخ سوئیسیکی از برجسته‌ترین اسلام شناسان و کلام پژوهان حال حاضر در اروپا است. از میان آثار رودولف، کتابی که بسیار مورد توجّه قرار گرفته، کتاب او درباره مکتب ماتریدیه با عنوان «ماتُریدی و کلام سنّی در سمرقند» است. نویسنده در نوشتار حاضر می کوشد کتاب مذکور را معرفی کرده و اهمیت آن را به محققان کلام پژوه گوشزد نماید. وی در راستای این هدف، نخست، آثار رودولف را به اختصار معرفی و نیز اشاره ای مختصر به فرقه ماتریدیه و وضعیت کنونی تحقیقات ایرانی درباره آن دارد.

نهج المسترشدین فی اصول الدّین یکی از رساله های کلامی پر ارج علّمۀ حلّی است که بر آن شروح متعدّدی نگاشته شده است. از میان آن شروح، شرح متکلّم و منطقدان برجستۀ حلّی، نصیرالدّین کاشانی (قاشی) حلّی (د: 755 ه . ق.) زیر عنوان موصل الطالبین إلی شرح نهج المسترشدین اثری ارزشمند و بسیار حائز اهمّیّت است. تا کنون تنها سه نسخه از این کتاب شناخته شده بود؛ امّا به تازگی راقم این سطور به نسخه ای دیگر از اثر دست یافت. در نوشتار حاضر، دست نوشتِ تازه یابِ یادشده که ا کنون در یکی از کتابخانه های ترکیه نگهداری می شود معرّفی می گردد.

کتاب «نگاهی به تاریخ تفکر امامیه از آغاز تا ظهور صفویه » نوشتۀ آقایان مهدی فرمانیان و مصطفی صادقی کاشانی از تازه ترین آثاری است که در زمینۀ تحقیق در تاریخ تفکّر امامیّه انتشار یافته است. در مقالۀ حاضر به برخی از ایرادات و لغزش های مشهود در این کتاب از جمله: انتحال یا سرقت مطالب، بیان ادّعاها و مطالب نادرست، آشفتگی و نابسامانی در بیان عبارات، عدم ربط و فقدان پیوند صحیح میان مطالب کتاب، و اغلاط حروف نگاشتی اشاره می شود.