آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از استدلا‌های کهن و کمترشناخته شده در کلام اسلامی و شیعی برای اثبات وجود خدا برهانی است موسوم به برهان حدوث صفات. در این برهان با توجّه به حدوث صفاتی خاص برای اجسام و نیز احتیاج هر حادث به مُحدِث و با نفی انتساب حدوث این صفات به موجودات طبیعی، وجود یک مُحدِثِ غیر جسمانی، یعنی خداوند به عنوان پدیدآور صفات حادث اجسام ثابت می‌گردد. پیشینه و تقریرهای مختلف و تطوّرات این برهان در تاریخ کلام امامیّه تاکنون بررسی نشده است و آگاهی چندانی دربارۀ این برهان خداشناسی در دست نیست. از این‌رو، در مقالۀ حاضر با تتبّع در متون کلامی امامیّه سرگذشت، تحوّلات تاریخی و تقریرهای مختلف برهان «حدوث صفات» بازشناسی و تبیین می‌گردد و در نهایت نیز به ارزیابی این برهان پرداخته می‌شود. پژوهش حاضر حاکی از آن است که به‌رغم ناتمام بودن برهان حدوث صفات، برخی از متکلّمان امامی در ادوار و مکاتب مختلف کلام امامیّه برای اثبات وجود خداوند به تقریرهای مختلفی از برهان حدوث صفات استناد کرده‌اند و آن را برهانی تمام می‌انگاشته‌اند.

سلسله مقالاتی که زین پس زیر عنوان «اشارات و تنبیهات» منتشر می‌شود مجالی است برای طرح و تحریر جستارهای گونه‌گونِ انتقادی و کتابگزارانه و تُراث‌پژوهانه که هر یک از آن جستارها نوشتاری کوتاه و مستقل است در باب موضوعی مشخّص و ممتاز. عناوین جستارهای بخش نخست «اشارت و تنبیهات» به قرار زیر است: - تک‌نگاشتی ارزنده در شرح احوال و مکاتبات صاحب بن عَبّاد - ملاحظاتی انتقادی در باب کتابشناسی متون چاپ شده در ایران - اعتقادنامه‌ای امامی از مکتب حلّۀ متأخّر

یکی از برهان‌های مشهور متکلّمان برای اثبات وجود خدا برهان حدوث‌و‌قدم است. تغییر مبانی و روش و رویکردهای متکلّمانِ مکاتب مختلف در بررسی مسائل کلامی موجب بروز تحوّلاتی در نحوۀ تقریر آنان از این برهان شده‌است. تطوّرات تاریخی برهان حدوث‌و‌قدم از موضوعات کمتر کاویده‌شده در تحقیقات کلامی به‌شمار می‌آید. در مقالۀ حاضر، با بررسی نگاشته‌های متکلّمان امامی مکتب حلّۀ متأخّر تقریرهای چهارگانۀ آنان از این برهان شناسایی‌شده و ضمن مقایسۀ این تقریرها با تقریر معروف برهان مزبور در مکتب حلّۀ متقدّم تحوّلات رخداده در صورت‌بندی مقدّمات برهان و روش اثبات آنها تبیین می‌گردد. این پژوهش تاریخی _ تطبیقی نشان می‌دهد که استناد به «امکان ذاتی» موجودات بجای «طریقة الأحوال» برای اثبات حدوث عالَم، لحاظ «امکان ذاتی» بجای «حدوث امکانی» به‌عنوان علّت احتیاج عالَم به خالق و نیز حذف اثبات «فاعل مختار بودنِ خداوند» از شمار مقدّمات برهان، از جمله تحوّلات مهمّی است که در تقریر برهان حدوث‌و‌قدم در این مکتب رخ‌داده‌است.

أعلامُ الطرائِق فی الحُدود و الحقائِق از جمله آثار پرارج بن شَهرآشوب سَرَوی مازندرانی است که در باب تعریف و توضیح اصطلاحات علوم مختلف، از جمله علم کلام، به نگارش درآمده است. در این نوشتار به وجوه گونه گون اهمیت این کتاب و به ویژه جنبه‌های کلامی آن پرداخته شده است. بررسی این اثر نشان می‌دهد که أعلام الطرائق هم به لحاظ گستردگی و تنوع اصطلاحاتِ موضوعات و علوم مختلف و هم از حیث شمار اصطلاحاتِ شرح شده در هر موضوع و هم از جهت میزانِ توضیحات ارائه شده برای هر واژه، در بین آثار مشابهِ موجود در این زمینه کم‌نظیر است. وسعت و غنای مطالب مطرح شده در این کتاب نیز حکایت از سعۀ اطلاعاتی و دامنۀ مطالعاتی ابن شهرآشوب دارد. أعلام الطرائق یک اصطلاح‌نامۀ صرف نیست؛ بلکه دائرةالمعارفی است پر نکته و مأخذی غنی از مطالب ناب و کمیاب. این کتاب همچنین منبعی ارزشمند برای آشنایی با دیدگاه‌ها و آراء ابن شهرآشوب در زمینۀ مسائل طبیعی و کلامی به شمار می‌آید.

کتاب ارزشمند «مطالعاتی در باب سنّت‌هایِ عقلانیِ اسلامی در قرون میانی» مجموعه مقالاتی است به قلم زابینه اشمیتکه و حسن انصاری که در عرصۀ مطالعات اسلامی و به‌طور خاص حوزۀ شناخت جریان‌های فکری عقلانیِ اسلامی به نگارش درآمده است. این کتاب ویراست بازنگریسته و تازه‌شده‌ای است از مجموعه مقالاتی که پیش از این هر یک جداگانه در مجلّات و مجالات مختلف به‌چاپ رسیده بوده است و اکنون در کنار هم و در قالب مجلّدی مستقل بازچاپ شده است. مقالات این کتاب بخش مهمّی از پژوهش‌های دامنه‌دار و پرشماری است که نویسندگان نامبرده طی چند دهۀ اخیر در خصوص مکتب معتزله و دو مذهب مرتبط با آن در قرون میانی اسلامی، یعنی امامیّه و زیدیّه منتشر کرده‌اند. نوشتار حاضر به معرّفی این مجموعه مقالات می‌پردازد.