آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در بررسی پیرامون نسبت عقل و شهود با معرفت در آرای مشایخ صوفیه سخنان فراوانی یافت می‌شود که نشان‌گر اهمیت مسألۀ حاضر است. این که عارف در طی مقامات عرفانی تا چه اندازه به معرفت نیازمند است و جنس معرفتی که وی بدان محتاج است از چه سنخی است، آیا از نوع معلومات مکتسبۀ عقل است یا از اموری است که محصول و رهآورد شهود تلقی می‌شود؟ و این که در آرای مشایخ بغداد و خراسان در این باره چه تشابهات و چه تفاوت‌هایی دیده می‌شود؟ سوالاتی است که جستار حاضر در پی پاسخگویی به آنهاست. بر این اساس در مقاله حاضر به بررسی آرای صوفیه در دو مکتب مذکور پرداخته شده است. در نگاه عارفان مکتب بغداد به لحاظ زمانه و زمینۀ دینی و تسلط اهل ظاهر نسبت به عقل و شهود توأمان نگریسته می‌شده است و حتی در مقام دفاع از تصوف و رد شبهات عقل گریزی یا عقل ستیزی دفاعیه‌هایی نیز به رشتۀ تحریر در آمد. اما در خراسان به سبب آزادی‌هایی که در بیان عقاید وجود داشته است، مشایخ خراسان بیشتر بر نقش شهود در سلوک تأیید و تأکید داشته‌اند. ضمن آن که عقل را نیز نا آشنای با عالم عرفان و تعالیم عرفانی قلمداد نمی‌کرده‌اند.

در نگاه عرفانی، معرفت محصول شهود است، که از جانب خداوند از باب تنعیم بر سالک الی الله افاضه می‌شود و استعدادها و قوای فرد تنها نقش اِعدادی در حصول آن دارند. از این رو تببین چیستی و حقیقت شهود و اقسام و مراتب آن در حصول معرفت عرفانی مسأله‌ای مهم بوده و پرسش اصلی نوشتار حاضر عبارتست از اینکه «شهود چیست و چه نقشی در کسب یا حصول معرفت دارد؟» که با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و مقایسه آرای ابن‌عربی و امام‌خمینی پرداخته است. بر این اساس، شهود تنها راه رسیدن به شناخت حقیقی است و نقش و اهمیت آن در صعود به مقامات عالیه تعیین کننده است. ابن‌عربی ضمن تعریف و تبیین حقیقت شهود، معتقد است تمامی معارفی که عارف در سلوک نیازمند به آنهاست، از طریق شهود باید حاصل گردد. اما تکیه و تأکید امام بیشتر بر نقش معرفتی شهود در مقامات نهایی سلوک است. ضمن آنکه ابن‌عربی حصول معارف از راه شهود را برای همه اولیاء ممکن می‌داند؛ اما امام با تأکید بر نقش واسطه‌ای حضرت ختمی مرتبت(ص) حصول کامل معرفت شهودی را مقام خاص ایشان دانسته که دیگر اولیاء و انبیای الهی تنها در پرتو وجود ایشان به معارف می‌توانند دست پیدا کنند.

باور به حرکت جوهری و به عبارتی سیالیت جهان یکی از باورهای کلیدی در جهان نگری ملاصدرا است. این باور آثاری بسیار پردامنه هم در اخلاق و هم در روان ما آدمیان دارد. اگرکسی به حرکت جوهری باور داشته باشد هر سه ساحت ذهن وی دستخوش تغییر می­شود و این باور بر هر سه ساحت تأثیرات عمده ای می­گذارد. در این مقاله قصد داریم تأثیرات باور به حرکت جوهری را در ساحت امیال و خواسته های روان آدمی با رویکردی پدیدار شناختی و با روش شهودی و درون نگرانه مورد بحث قرار دهیم. از آن رو که باورهای آدمی احساسات و عواطف را متأثر می­کند و احساسات و عواطف با برهم کنش بر باورها امیالی را در انسان شکوفا می­سازد. بنابراین باور به حرکت جوهری، امیالی را در انسان پدید می آورد که مهمترین آنها عبارتند از: حریص شدن به لذات و به عبارتی دم غنیمتی و کامجویی در برخی انسان­ها؛ بی میلی و بی رغبتی به لذات دنیوی و به عبارتی گرایش به زهد و میل به استکمال خویشتن در برخی دیگر.

بنیاد تجربه دینی از دیدگاه رودلف اتو، نومینوس یا امر قدسی‌ست؛ امری که‌ ناگفتنی و نافهمیدنی، و درعین‌حال، پیشینی‌ است. او در بخشی از کتاب ایده‌ امر قدسی می‌گوید هرکسی که هیچ تجربه‌یی درونی و معنوی از دین نداشته است یا نمی‌تواند داشته باشد، بهتر است دست از خواندن این کتاب بکشد. و ازآنجاکه امر قدسی این‌گونه است، اتو تلاش می‌کند با توصیفات خویش درباره تجلیات امر قدسی در درون انسان‌ها، کاری کارستان کند؛‌ یعنی درباره چیزی بگوید که گفتنی نیست! البته اتو این توصیفات را به گونه‌یی پراکنده گفته است، اما همه آنچه در این مقاله آمده، صورت‌بندی تفسیری تازه و منسجمی‌ از این توصیفات پراکنده درباره امر قدسی و تجلیات آن است. امر قدسی ازآنجاکه ماده و مایه و بی‌صورت است، برای اینکه در درون انسان‌ تجلی کند، باید به صورت‌های گوناگونی درآید و اگر چنین نشود، در روح انسان، تجربه نخواهد شد.

چکیده در این مقاله نگارنده کوشیده است تا عرفان را از منظر فازی مورد مداقه قرار دهد و آن را بر این اساس در بستر آسیب شناسی معرفتی و اجتماعی تحلیل نماید. برای این منظور نخست به تعریف مفهوم و پیشینه تاریخی اصطلاح فازی و سپس به توصیف جهان بینی فازی پرداخته است. در پی آن ضمن توضیح منظور از منطق فازی، اصول نظری و قضایای بنیادین آن مورد تبیین و اثبات قرار گرفته‌اند. پس از آن با طرح مفهوم فازی و سنجش نسیت آن با مقولات علم و حکمت، رابطه عرفان با منطق و تفکر فازی بررسی دشه است. بر اساس این بررسیها عرفان ماهیتا واجد خصلتهایی است که با خصلتهای مزبور در تفکر فازی همنوایی نشان می دهد. به همین دلیل، عرفان را باید فازی نما و به تبع، اصول حاکم بر تفکر فازی را شامل حالش دانست. در بحث از آسیب شناسی عرفان، هدف آن است تا با اعمال رویکرد فازی به عرفان راهبردی متعادل و علمی در داوری نسبت به گونه‌های مختلف عرفانی فراهم آید. به اعتقاد نگارنده چنین رویکردی به عرفان، مسیر ناهموار ارزیابی و قضاوت در خصوص تعیین سهم عرفانها از حقیقت و صحت را هموار خواهد نمود.

از جمله ويژگيهايي كه نظر پژوهشگران عرصهي مطالعات اديان جديد را به خود جلب كرده، مواضع رهبران و مروّجان اين اديان در خصوص دو مقولهي عقل و دين و به تعبيري عقل و شرع است. تاريخ تفكر بشري به شكلي عام و تاريخ فلسفه و دين به طور خاص، مشحون از آراء متنوع متفكران و فيلسوفان شرق و غرب دربارهي جايگاه، اعتبار و وثاقت عقل و شرع و احكام به اصطلاح عقلي و شرعي است. اين آثار هم به طور مستقل به اين دو موضوع پرداختهاند و هم ارتباط اين دو با يكديگر، از همه مهمتر جايگاه هر يك در حدود ديگري و در مقايسه با يكديگر را مورد بحث و كاوش جدي خويش، قرار دادهاند. بيگمان نقش عقل و شرع در زندگي همهي آدميان و به خصوص دينداران، نقشي خطير و قابل توجه است و ازاينرو توجه دوباره به اين دو مقوله آن هم از منظر مطالعات اديان و معنويتهاي جديد، تأكيدي دوباره بر اهميت جايگاه آنها در دينپژوهي معاصر است. بررسي ديدگاههاي دو تن از رهبران جنبشهاي معناگراي نوظهور، پائولوكوئليو و اشو درباره عقل و شرع با رويكردي انتقادي و برپايهي معارف معنوي و مباني عرفان اسلامي، نشان دهندهي سلطهي تفكر جدايي طلبانهي ديني و اجتماعي در نگرش آنان است.

با تحقیق در باب داروهای فعال‌ساز روانی، علائق عرفانی به تجربه‌ي عرفانی گسترش یافته است. اعتقاد عمومی این بوده که چنین داروهایی برآورنده‌ی احوال عرفانی یا حالات اسکیزوفرنیک‌اند. گرچه میان این دو گونه حالت، شباهت‌های فیزیولوژیک یا پدیدارشناختی وجود دارد، ولی کارهای اخیر تفاوت‌هایی را نشان داده است. علاوه بر مراقبه و هیپنوتیسم، از داروها نیز می‌توان برای تغییر حالت هشیاری استفاده کرد. از روزگاران کهن، مردم از داروها برای تحریک شدن یا آرامش یافتن، خوابیدن یا بیدارماندن، وحدت بخشیدن به ادراک‌های عادی و یا برای ایجاد توهم استفاده کرده‌اند. واژه‌ی «دارو» در اشاره به هر ماده (به جز غذا) که به طور شیمیایی کارکرد ارگانیسم را تغییردهد، به کار می‌رود. داروهایی که بر رفتار، هشیاری، و یا خلق‌وخو تأثیر می‌گذارند «روان گردان» نامیده می‌شوند. اعم از داروهای غیرمجاز "خیابانی" از قبیل هرویین و ماری‌جوانآ و داروهای مجاز مانند آرام بخش‌ها و داروهای محرک، و همچنین داروهای آشنا از قبیل الکل، نیکوتین، و کافئین که در زمره‌ی این دسته از داروها به حساب می‌آیند.

به جنبش ­های نوپدید معناگرا­زا زوایای گوناگونی می­توان نگریست؛ اما نگریستن به آن از زاویه جهانی­ شدن، می­تواند گسترش فزاینده این جنبش­ ها را در نقاط گوناگون جهان تبیین سازد؛ باید توجه داشت که جهانی­ شدن درباره این جنبش ­ها با منطقه­ گرایی آنها منافات ندارد. نگارنده معتقد است که ریشه اصلی و کلید جهانی ­شدن این جنبش­ ها نوعی پلورال ـ سکولاریسم متعالی، یعنی فروکاهش دین به معنویت و تلفیق معنویت حاصل با عناصری گوناگون از دیگر ادیان است.

نشست تخصصی فصل‌نامه تخصصی «نقد کتاب فلسفه، کلام و عرفان» در زمینه مطالعات عرفانی معاصر با محوریت بررسی و نقد کتابعرفان اسلامی در آیینه مطالعات معاصر نوشته دکتر حسین شکرابی با حضور نویسنده کتاب و منتقدان، آقایان دکتر بهزاد حمیدیه، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، دکتر هادی وکیلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، و دکتر مالک شجاعی جشوقانی، ۱۲ بهمن‌ماه 1393 در سرای اهل قلم برگزار شد.از مباحث مهم این کتاب بررسی پیشینه پژوهش‌های نوین درباره عرفان اسلامی با عنایت به آثار و تألیفات شرق‌شناسان و همچنین غربیان سنت‌گرا، خوانش انتقادی کتاب تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا از رینولد، آ. نیکلسون، مطالعات عرفانی در ایران، با توجه به سنت سلوک و مطالعه عرفان، استمرار مطالعات نظری در حوزه‌های سنتی و پژوهش‌های نوین با تفکیک بین جنبه‌های ادبی، تاریخی و رویکردهای فلسفی و عرفان اسلامی و نگره‌های فلسفی جدید، استناد کثرت‌گرایی به عارفان مسلمان و دین‌اندیشی متجدد و نقد آموزه‌های عرفانی است.

دوران امامت امام صادق(ع) یکی از دوره های مهم و سرنوشت ساز در تاریخ امت اسلامی می باشد. فضایی که جامعه شیعه و اندیشه های آن، با تهدید های فراوانی مواجه بود.این تهدیدها ابعاد مختلفی همچون، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی داشت.به لحاظ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، پارادایم حاکم برخلافت، چه اموی وچه عباسی، بستر مناسبی برای تهدیدسازی علیه شیعه ایجاد کرده بود.تأمل برانگیزترین بعد تهدیدها، عوامل فکری و فرهنگی بود.تهدیدهایی که آسیب های حاصل آن نه فقط زمانه خود، بلکه حیات اندیشه های اسلامی و شیعی رابرای همیشه تاریخ، متأثرمی ساخت.با این وجودامام(ع)راهی را برگزیدکه پیامدهای درازمدت آن برای همیشه، حیات شیعه را تضمین کرد. اینک شناسایی این تهدیدها واین که امام صادق(ع)چه راهبردها و راهکارهایی را برای تبدیل تهدیدها به فرصت ها در جهت رشد و اعتلای اندیشه های شیعی برگزیدند، عمده ترین مسئله ای است که این پایان نامه به آن اهتمام خواهد نمود.شیوه ای که این پژوهش براساس آن سازمان یافته، کتابخانه ای به روش توصیفی تحلیلی و برپایه منابع دست اول روایی شیعه استواربوده ودر موارد لزوم ازمنابع اهل سنت نیز بهره برداری شده است.نگارنده در تحلیل مطالب از تحقیقات معتبرعلمی و مقالات علمی پژوهشی در راستای عناوین مختلف پژوهش نیز، غافل نمانده است.یافته های این بررسی نشان می دهد که امام صادق(ع)با اتخاذ تدابیری همچون تقیه در همه ابعاد آن، پرهیز از مبارزه مسلحانه، ایجاد نهضت علمی، اتخاذ مواضع شفاف و قاطع در برابر گروه های افراطی، ایجاد تشکیلات گسترده در قلمرو ولایت، تهدیدهای فوق را به فرصت تبدیل ساختند.