آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل منحصر به فرد در مذهب شیعه، موضوع متعه یا ازدواج موقت می‌باشد. این در حالی است که در منابع حدیثی شیعه تعداد 137روایت بدون تکرار صراحتاً به این موضوع پرداخته و به ‌تفصیل، احکام و ضوابط و حلیّت یا حرمت آن را مطرح نموده است. از آن‌جا که اختلاف نظرهای بسیاری در رابطه با شرایط امکان و تحقق این حکم شرعی در میان جامعه مطرح است، لذا این پژوهش در صدد است با استفاده از روش «تحلیل محتوا»، ابتدا به شناسایی و استخراج موضوعات اصلی و فرعی مطرح شده در این روایات پرداخته و سپس مقوله‌های اصلی موضوع متعه را در مذهب تشیّع طبقه‌بندی و تحلیل نماید. از بررسی مجموع روایات، 20 موضوع اصلی و 341 موضوع فرعی استخراج شد که تحلیل کیفی آن‌ها در سه مقوله کلی «حلیّت، احکام و تحریم» بیانگر تأیید حلیّت این حکم شرعی به ‌صورت مستقیم و غیر مستقیم با سنجش فراوانی 97% بوده و امکان تأویل روایات تحریم به نهی از اصرار بر متعه ویا عدم اطلاع از احکام متعه به‌منظور پرهیز از تخریب چهره دین اسلام را می‌توان همراه با شواهد و مؤیداتی تبیین نمود.

از جمله‌ حوزه‌های تخصصی حدیثی در مطالعات اخیر خاورشناسان، برکاوی علل و عوامل پدیداری و ظهور حدیث شیعه و چرایی اقبال و توجه شیعیان و عالمان آنان به یادگیری، ثبت و ضبط روایات و شکل‌گیری «حافظه‌ی فرهنگی شیعی» در سالیان پسین و در نتیجه ظهور «جوامع متأخر روایی» بوده است. این که آنان در مطالعه و تحلیل این حافظه‌ی فرهنگی چه نکات و مسائلی را مورد نظر قرار داده و چه اهدافی بر آن متصورند، نخستین پرسش این نوشتار است و استدلال خواهد شد که این توجه مصون از آسیب‌ها و نتایج نادرست نبوده، در برخی موارد اصل و اعتبار حدیث را در میان شیعیان به چالش کشیده است. هم‌چنین، از میان مهم‌ترین حافظه‌های فرهنگی حدیثی شیعه، بیش‌ترین سهم مطالعات خاورشناسی به بِحارالْأنْوار معطوف شده است؛ این که چرا تنها به این اثر توجه ویژه شده و چه نقدی بر این توجه وارد است، دیگر پرسش این مقاله خواهد بود. نوشتار پیش‌رو، تلاش دارد تا با طرح و تقریر اهمّ نظرات مطرح شده در هر دو پرسش پیش‌گفته از سوی خاورشناسان و با تأکید ویژه‌ بر مقاله‌ی «نقش حدیث به عنوان حافظه‌ی فرهنگی شیعه» از رِینِر برونِر، نقاط افتراق و اشتراک اندیشه‌ای آنان را شناسایی کرده، به ارزیابی و تحلیل نشیند.

مطالعات میان رشته‌ای از موضوعات جدید در علم محسوب می‌شود که برآیند پیچیدگی مسائل و غیرخطی بودن روابط اجتماعی میان حوزه‌های مختلف معرفت است که شناخت آنها را از طریق روش‌های رشته‌ای تقریباً غیر ممکن ساخته است. علوم انسانی نیز به جهت آن که غیر خطی بودن روابط در آن‌ها بارزتر است، نیاز بیشتری به استفاده از روش میان رشته‌ای برای پیش‌برد اهداف خود دارد. یکی از این روش‌ها بهره‌‌گیری از مطالعات شناختی و به ویژه زبان‌شناسی شناختی است. در این رشته، نظریه نوین «استعاره مفهومی» ارائه شده است که می‌توان از این نظریه در مطالعات دینی استفاده نمود. در پژوهش حاضر ابتدا به معرفی این نظریه ضرورت کاربست آن در مطالعات نهج‌البلاغه پرداخته می‌شود؛ سپس با بررسی مفهوم «گفتار» در نهج‌البلاغه بر اساس نظریه استعاره مفهومی، به تأثیر این دیدگاه بر نحوه فهم گزاره‌های دینی اشاره می‌شود. پرسش اصلی این است که مفهوم «گفتار» در نهج‌البلاغه، چگونه مفهوم‌سازی شده و بر درک چه حوزه‌هایی از معارف اثرگذار بوده است. به همین منظور ابتدا تمام عبارات مشتمل بر واژه«قول» استخراج و حوزه‌های مبدأ استعاره مفهومی آن بررسی گردید. بررسی عبارات استعاری مرتبط با این واژه بیانگر آن است که اولاً «گفتار» در نهج‌البلاغه، با استفاده از چند مفهوم مبدأ مانند شئ، ظرف مکان و... ساختاربندی شده و با بررسی عبارات استعاری حاوی مفهوم گفتار مشخص شد که این جلوه از زبان در نهج‌البلاغه، برای تبیین مفاهیم انتزاعی مانند آثار و تبعات سخن، اطاعت، اهمیت گفتار به موقع، دروغ، مجادله، انطباق قول و فعل و ... به کاررفته است؛ ثانیاً توسیع معنایی درباره مفهوم«گفتار»در نهج‌البلاغه در پرتو نظریه استعاره معاصر، رخ داده است.

پژوهش حاضر می کوشد با بررسی تطبیقی دو مورد از پرکاربردترین جلوه های زبان در قرآن یعنی «قول» و«کلام» بر اساس نظریه استعاره مفهومی، روشن سازد که اولاً این دو مفهوم، چگونه با استعاره مفهومی بازنمایی شده اند ثانیاً به تأثیر این دیدگاه بر نحوه فهم گزاره های دینی پردازد. بررسی173 عبارات استعاری مرتبط با واژه های «قول» و «کلام»بیانگر آن است که این دو واژه در قرآن با استفاده از حوزه های مبدأ همسان شئ و ظرف مکان، حوزه های مبدأ متفاوت حرکت و مظروف و همچنین دو حوزه مقصد مشترک(آفرینش و قضاء حتمی) ساختاربندی شده است. به علاوه از آنجا که سخن گفتن، رویدادی بشری و تجربه پذیر برای انسان است، اموری انتزاعی مانند خلقت و قطعیت قضاء الهی در قرآن کریم به کمک کلام و قول در جایگاه حوزه مبدأ، مفهوم سازی شده است که همین امر یکی از اصول نظریه استعاره مفهومی یعنی یکسویگی را نقض می نماید.

بهره‌برداری از آموزه‌های اهل بیت، مسیر رشد و سعادت آحاد جامعه را هموار می‌سازد. دعای بیست‌وششم صحیفة سجادیه با محوریت دعا در حق همسایگان و شیعیان، یکی از آموزه‌هایی است که می‌تواند در شناخت وظایف متقابل امام و امت مؤثر باشد. در این پژوهش، روش تحلیل محتوا به منظور کشف زوایای پنهان کلام امام سجاد(ع) و کاربردی کردن آن به‌کار گرفته شده‌است. ضمن تحلیل کمّی وکیفی دعای مذکور، وظایف امام و امت در سه بخش وظایف اختصاصی امام، وظایف اختصاصی امت ودر پایان، وظایف متقابل آن دو شناسایی شد. در راستای تحقق وظایف یادشده، به دو جنبة اعتقادی و اخلاقی توجه شده‌است، البته بُعد اخلاقی آن بسامد بالاتری دارد. تأکید بر شناخت امام در بخش اعتقادی وتوجه به تحکیم روابط عاطفی آحاد امت، یاری رساندن به یکدیگر و نیز تنظیم رفتار و نوع تعامل هریک با دیگران از مؤلفه‌های اخلاقی است که در دعای حضرت بدان پرداخته شده‌است. دستاورد کاربردی کردن آموزه‌های اسلامی، گام برداشتن در مسیر سلامت زیست اجتماعی و بهره‌مندی از جامعه‌ای ایده‌آل خواهد بود.

بحث وقوع یا عدم وقوع تحریف در قرآن کریم، یکی از مباحث چالشی و مورد اختلاف مسلمانان بوده است و مستشرقان نیز طبعاً به بحث دراین‌باره پرداخته­اند. «برونر» مستشرق فرانسوی، مقاله خود را با عنوان «اختلاف اهل‌سنت و شیعه در موضوع تحریف قرآن در قرن بیستم» به این موضوع اختصاص داده است. واکاوی اندیشه‌های وی و چگونگی گزارش دهی او نسبت به آراء علمای اسلامی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. نوشتار حاضر ضمن ترجمه مقاله برونر، به تبیین زوایای فکری نویسنده می­پردازد و به این سؤال پاسخ می‌دهد که برونر در گزارش خود تا چه حد رعایت انصاف کرده و مطابق با واقع عمل کرده است؟ برونر سیر تاریخی اعتقاد به تحریف را در بین شیعه و اهل‌سنت بررسی کرده و تصریح می­کند که این باور به دلیل پایه­های ضعیف­اش در بین مسلمانان عمومیت نیافته است و مبنای تحریف ناپذیری قرآن را از منظر مسلمانان، نصوص قرآنی از جمله آیه ۹ سوره حجر می­داند. گرچه برونر سعی در امانت‌داری و گزارش منصفانه نسبت به آرای علمای اسلامی در موضوع وقوع یا عدم وقوع قرآن داشته است؛ اما در مواردی هرچند اندک، دچار برداشت­های ناصواب شده است. روش این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی است.

واژه ضرب از جمله واژه‌های پیچیده در زبان عربی است که به‌زعم برخی از قدیمی‌ترین لغویان متقدم برای جمیع اعمال به کار می‌رود. از این‌رو فهم دقیق مفاهیم ضرب در قرآن و دستیابی به لایه‌های معنایی آن نیازمند انجام مطالعه‌ای روشمند است. معناشناسی ساختاری یکی از روش‌های مطالعات قرآنی است که به استخراج معنای نهفته در متن با در نظر گرفتن شبکه‌ای از روابط مفهومی می‌پردازد. پژوهش حاضر بر مبنای روابط همنشین و جانشین و با رویکرد ساخت‌گرا درصدد کشف مؤلفه‌های معنایی «ضرب» است. تلاش شده است با تحلیل معنایی واژگانی که در یک حوزه معنایی با ضرب قرار دارند و در دو محور همنشینی و جانشینی، جایگاه معنایی ضرب در قرآن تبیین شود. مؤلفه‌های معنایی «ضرب» که از طریق روابط همنشین به آن دست یافته شد عبارتند از: اتصال، پیوستن، بستن، ترک کردن، روی‌گرداندن، بهم پیچیدن، آشکار شدن، احاطه کردن و نیز فعلی همراه با بروز و ظهور خارجی، قدرت، سنگینی و ایجاد اثر و تغییر. همچنین مؤلفه‌های معنایی رفتن، بریدن، ترک کردن، روی‌گرداندن، احاطه، پوشاندن، بهم فشردن و درهم پیچیدن از طریق محور جانشینی «ضرب» قابل دستیابی هستند.

خطبه غدیر به عنوان یکی از مهم‌ترین سخنرانی‎های پیامبر اکرم(ص) در میان جمع کثیری از مسلمانان در سال دهم هجرت ایراد گشته و حاوی پیام‌های بسیار مهمی است که مطالعه دقیق آن برای آشنایی با ماهیّت حقیقی دین اسلام و ارکان اصلی آن ازجمله امامت و ولایت، ضروری می‎نماید. از آنجا که این خطبه در سه نقل متفاوت گزارش شده، لذا بررسی دقیق محتوای آن‌ها به منظور کشف ارتباط این متون جهت دستیابی به محتوای کامل فرمایش پیامبر اکرم(ص)، نیازمند بهره‌گیری از روش‎های تحقیق میان‌رشته‌ای متن محور و معتبری است که قابلیّت تجزیه دقیق متون و ترسیم الگوی کلی متن را داشته باشد. به همین منظور در این پژوهش تلاش شده با بهره‌گیری از روش‌ «تحلیل محتوا»، ابتدا هرکدام از سه متن گزارش شده به‌عنوان خطبه غدیر، جداگانه تحلیل و سپس با استفاده از تکنیک «تحلیل محتوای مقوله‌ای»، ساختار هندسی هرکدام از این متون به جهت مقایسه تطبیقی با یکدیگر ترسیم گردد. یافته‎های تحقیق نشان می‌دهد این سه گزارش با وجود اختلافات اندک، شباهت‌های محتوایی بسیاری داشته و بر مضامین و مقوله‌های خاص و ثابتی تأکید دارند و این قابلیّت را ایجاد می کند تا ساختار هندسی آن‌ها با یکدیگر ادغام شوند. بی شک نتایج این تحقیق، زمینه اثبات اصالت و اعتبار هر سه خطبه را فراهم می آورد

حجاب یکی از مسایل اصلی مشترک بین ادیان الاهی است. تمایل به پوشیده ماندن در یهود، مسیحیت و اسلام امری درونی است و عفاف و خویشتن داری فضیلت اخلاقی شمرده میشود. از این رو پاکی نگاه و حفظ حریم زن و مرد، راهکار گسترش فرهنگ عفاف است. طرح مسئله پوشش در آیین یهود و مسیحیت موجود، با ابهام و اجمال همراه است، اما اسلام این حکم ادیان گذشته را با بیانی روشن، اصلاح و تکمیل کرده است. تأکید بر چادر و برقع به عنوان ارکان اخلاقی یهود و مسیحیت در پوشش و توجه به خانه نشینی زنان، نمونه هایی از مواضع سخت این دو آیین است، اما اسلام این موضوع را، به دور از افراط و تفریط به گونه ای طراحی کرده است که در جهت فعال سازی جامعه زنان، مؤثر و مفید باشد

از جمله آیاتی که امروز آن را مصداق اعجاز علمی قرآن می­دانند، آیات مرتبط با تطور جنین انسان؛ خصوصا آیات 12 تا 14 سوره مومنون است. تطور جنین مراحل مختلف شکل‌گیری جنین در رحم است که تا قرن نوزده میلادی برای دانشمندان غیر مسلمان ناشناخته بود. این پژوهش به شناخت فهم مسلمانان صدر نزول به عنوان اولین مخاطبان قرآن کریم از آیاتِ تطور جنین در سوره مومنون (دامنه تحقیق)، متناسب با محدوده زمانی حیات پیامبر اکرمa، به شیوه کتابخانه­ای و تحلیل منطقی محتوا پرداخته است. نوشتار حاضر این مهم را تذکر می­دهد که فهم و معرفت بدون رجوع به فهم پیامبر اکرم ناقص است. زیرا بدیهی است که فهم مسلمانان عصر نزول، از این آیات لسانی بود و فهم دانشمندان قرون بعد، علاوه بر زبان عربی، بر اساس یافته‌های تجربی نیز شکل گرفت، اما هر دو برای فهم بهتر خصوصا در عبارت «ثم أنشأنا خلقا آخر» نیاز به فهمی دقیق دارند که تنها با اتکا به زبان عربی به دست نمی­آید. با توجه به اینکه برخی از نتایج به دست آمده، این است که بعد معرفت ایمانی این آیات نسبت به بعد علمی آن برای مخاطبان اولی قرآن کریم برجسته­تر بوده است.