آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نام خانوادگی: غریب زاده هرمزی

اسماعیل بن عباد، ملقب به صاحب، وزیر فرهیخته و شاعر برجسته ایرانی و عربی سرای قرن چهارم است. صاحب ادیب و سراینده ای متعهد و شیعی است، که در بسیاری از اشعار خود تعهد و پای بندی اش را به مذهب شیعه و دفاع از حقانیت اهل بیت علیهم السلام نمایان کرده است. وی شیفته اهل بیت، به ویژه حضرت علی (ع) است. یکی از قصاید مشهور و برجسته صاحب در مدح حضرت «قصیده لامیه» است. ابن عباد در این قصیده به بیان مناقب و فضایل آن حضرت، به نحوی بسیار شیوا و دلکش، پرداخته است. مدح صاحب از حضرت علی (ع) در این قصیده مدحی قلبی و برخاسته از عمق جان و اعتقاد اوست. در واقع این ابیات اقتباسی بسیار زیبا و روشن از آیات قرآن و احادیث پیامبر (ص) است. وی در این ابیات تصویری بسیار درخور از شخصیت حضرت علی (ع) ترسیم می کند، هر چند قلم بشر را توان آن نیست که تمام زوایای شخصیت آن گوهر هستی را به تصویر بکشد. در این مقاله بر آن ایم به بررسی پاره ای از فضایل شخصیت حضرت علی (ع)، که صاحب بن عباد در این قصیده به آن اشاره کرده است، بپردازیم.

در میان آثار با ارزش در زمینه شخصیت این فقیه عارف ، کارهای بسیار به چشم می خورد اما آنچه جای خالی آن در بین این آثار کاملا مشهود است وجود مجموعه نسبتا جامعی از زندگی شیخ بهائی است مجموعه ای که بتوان دیدگاههای گوناگون را به نمایش گذاشت . البته در این نوشتار ما مدعی نیستیم که همه جوانب زندگی ایشان را دقیق مورد نقد و بررسی قرار داده ایم ؛ چرا که نه از نظر زمانی و نه از نظر دسترسی به همه منابعی که درباره شیخ است ، هیچ یک برای ما میسر نبوده و نیز ذکر تمام آن مطالب در این رساله نه ممکن بود و نه لازمم . برای دستیابی به این هدف ، این اثر درد و بحث اصلی تنظیم شده است : بحث اول نگاهی به زندگانی آثار و افکار شیخ بهائی داریم که از فصول مختلف تشکیل شده است ؛ فصل اول ؛ نسب و خانواده ، فصل دوم ؛ زندگی اجتماعی ، فصل سوم ؛ زندگی سیاسی ، فصل چهارم ؛ زندگی علمی ، فصل پنجم ؛ جایگاه فقهی ایشان ، فصل ششم ؛ شیخ بهاآالدین و علوم دیگر و هر یک از این فصول نیزبه قسمتهای جزئی تر تقسیم شده است در این بحث سعی بر آن نمودیم تصویری ارائه دهیم از حیات اجتماعی ، علمی ، فرهنگی و سیاسی بهاآالدین محمد مشهود و متخلص به شیخ بهائی فقیه عارف ، حکیم ریاضیدان ، منجم ، شاعر ادیب و مورخ محقق نیمه دوم قرن دهم و نیمه اول قرن یازدهم که دوره تاریک عصر صفویه را تا حدی تابناک نمود. ایشان در خردسالی با استعداد شگفت در بسیاری از علوم رایج زمان خویش توانست به مرحله استادی برسد و آوازه شهرت و نبوغش شاه عباس را بر آن داشت که وی را از مقربان بارگاه خویش قرار دهد و بدین صورت در سایه توجهات آن پادشاه با اطمینان توانست آثار ارزنده و نفیسی را از خود بر جای گذارد. در فقه ، آثار، اصول ، آداب صوفیه ، هندسه ، فلک ، حساب ، حکمت کلام مهارت و اطلاع رسانی وافی داشت . در فقه آنچه او نوشته تازگی دارد، در زمینه فتوی راه را برای فقهای بعدی به صورت ابتکاری بازگذاشته است ؛ حدیث شناسی را به طرز نوینی مطرح کرده ؛ در حساب و هندسه نیز نوآوری دارد و بسیاری از مسائل مفصل را حل کرده است مشهورترین اثر ایشان در فقه جامع عباسی ؛ در اصول زبده الاصول ؛ در ریاضی خلاصه الحساب و در نحو صمدیه می باشد امیتاز مولفات بهائی در اینست که عمومی است و از حشو و زواید بدور است . علاوه بر اشتغال به تعلیم و تالیف از خدمات اجتماعی و سیاسی غافل نبوده و در سیاست با تصدی سمت شیخ الاسلامی نقش مهمی در اداره امور ایفا نمود هر چند ایشان ابیات بسیاری سروده لیکن کمتر از او به عنوان یک شاعر حرفه ای یاد می شود، البته اغلب او را به عنوان یک دانشمند یا فقیه مشهور و حاذق در زمان خود می شناسند. آنچه شیخ را نسبت به دیگر شاعران همطراز خود برتر می کند، توانایی او در سرودن شعر به دو زبان فارسی و عربی است . دیوان اشعار عربی و فارسی ایشان با ۲۵۵۳ بیت در این میان جایگاه ویژه ای دارد آثار شیخ را از دو دیدگاه می توان بررسی نمود: یکی از نظر محتوای شعری که در بیان احساسات درونی از آنها استفاده می نموده است و شامل شعر دینی ؛ مدح ؛ مرثیه ؛ توصیف طبیعت ؛ غزل و دیگری از نظر عناوین آثار شعری که شامل الف ) مثنویهای بهائی ؛ مثنوی شیخ ابوالمیثم ؛ مثنوی شیر و شکر؛ مثنوی نان و پنیر؛ مثنوی نان و خرما؛ ب ) وسیله الغوز و الامان فی مدح صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف ) ج ) طوطی نامه ؛ د) پند اهل دانش و هوش به زبان گربه و موش ؛ ه) المخلاه که زیباترین آثار منظوم بهائی معروف به توحید است : تاکی به تمنای وصال تو یگانه اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه خواهد به سرآید شب هجران تو یانه ای تیر غمت را دل عشاق نشانه جمعی به تو مشغول و تو غایب زمیانه و بحث دوم که ترجمه مهدویه شیخ بهائی را در بردارد در این قسمت بطور گذرا بیان داشته ایم که دانشمندان سنی و شیعه آثار بسیاری در خصوص مهدی موعود - عجل الله تعالی فرجه الشریف - تالیف نموده اند و به ویژه شعرا که برای ابراز علاقه و دلبستگی شدید خود به ساحت مقدس ولی عصر (عج ) و نیز برای دفاع از عقاید حقه خود اشعار فراوانی را به زبان های فارسی ، عربی و... سروده که در این میان شعرائی که به زبان عربی نغمه سرایی کرده و آثار گرانبها و با ارزشی از خود به یادگار گذاشته اند کم نیستند. از آن میان می توان به مهدویه شیخ بهائی اشاره کرد. زیبائی و جذابیت این قصیده و استحکام آن از نظر ادبی و بلاغی از جایگاه ویژه ای برخودار است مخصوصا آنکه قصیده به زبان شاعری جاری شده که علاوه بر طبع شعر از توانایی علمی بالایی برخوردار است و مسائل دقیق علمی و تاریخی مستند را با الفاظی زیبا در شعر خود آورده است ، این شخصیت هرچند بیش از یک یا دو قصیده درباره حضرت ولی عصر (عج ) نسروده است ؛ ولی به قدری شاعرانه و فاضلانه می باشد که با دهها قصیده برابری می کند. شایسته است احوال و آثار این شخصیت برجسته در میان مردمان انتشار یابد تا جهانیان بدانند که او به تنهائی در کسب علوم کارامتی را انجام می داد و بزرگداشتهایی را که از او یاد شده است در اینجا بنویسیم مثنوی هفتاد من کاغذ می شود. نامش در برگ برگ فرهنگ اصیل تشیع جاودانه باد اما ماخذی که در این کار از آنها مدد جستم به چند بخش تقسیم می شوند: بخش اول منابعی که بصورت مقاله های متوالی در روزنامه ها، مجلات و ماهنامه ها بود؛ بخش دوم منابع به طریق شفاهی و صحبت با صاحبنظران و اساتیدی که در این زمینه و یا در بخشی از آن اطلاعاتی را به اینجانب عرضه داشتند؛ و بخش سوم کار، تجلیل و دیدگاه شخص اینجانب در اطراف این موضوع که آنرا در جای بحث بکار برده ام مهمترین نویسندگانی که از آثارشان بهره برده ام محمدعلی مدرس در اثر گرانبهایش ؛ ریحانه الادب که در تدوین بخش اصل موضوع یعنی شخصیت شیخ بهائی از آن استفاده نمودم و نیز عباس قمی و محمدباقر موسوی خوانساری در آثار پربهای ایشان فوایدالرضویه و روضات الجنات و نیز مصطفی صدری در کتابش رجال و مشاهیر نامی ایران اطلاعات نسبتا کاملی درباره آثار و زندگی بهاآ الدین محمد به من ارائه دادند، در زمینه تدوین بخش حیات علمی آن جناب یعنی شاگردان و استادان وی از کتاب الغدیر علامه

استان خوزستان در تمام دوره‌های تاریخی در علم و معرفت سرآمد بوده و چشمه‌های علم وادب پیش ازظهور اسلام در آن جوشید و دانشگاه جندی شاپور نمونه‌ای بارز بر این ادعاست و در دوره های اسلامی به پیشرفت خود در تمام زمینه‌های دانش ادامه داد .اما در مورد شعر عربی خوزستان ، شاعرانش در آن ابداع بسیار داشتند و در تمام درون مایه‌های شعری از جمله : مدح ، رثاء ، غزل ، فخر ، وصف ، حکمت و ... شعر سرودند و همچنین در قالب‌های مختلف مثل : فن موشح ، قصیده ی عمودی ، تخمیس ، شعر آزاد و فن بند و ... به نظم شعر پرداختند و آنها بودند که فن بند را اختراع کردند که بعدها این فن ، زمینه را برای ظهور شعر آزاد مهیا ساخت .و ادبیات در دو عصر مشعشعیان و کعبی‌ها به بالاترین مرتبه‌های پیشرفت و ترقی رسید که می توان آن را با ادبیات عربی در دوران طلایی اش برابر دانست و شاعرانی گرانقدر از این استان ظهور کردند که مایه‌ی افتخار آن در تمام دوران بودند واز جمله‌ی آنها می توان به شهاب الدین موسویّ وابن رحمه حویزیّ وهاشم کعبیّ و ... وبه طور کلی می‌توان شعر خوزستان را شعر دینی توصیف کرد چونکه اغلب شاعران آن از رجال دین بودند .

پس از پیمان صلح حدیبیه و بازگشت پیروزمندانه ی پیامبر اکرم (ص) به مدینه و فراهم آمدن آرامشی نسبی در جامعه ی آن زمان، فرصتی فراهم آمد که پیامبر اکرم (ص) به امر خداوند تعالی آنجا که فرموده است: ?وَمَآ أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّهً لِّلنَّاسِ بَشِیراً وَنَذِیراً? ( سبأ : 28 ) جامه ی عمل پوشانَد، بدین جهت با ارسال نامه هایی به نقاط مختلف جهان، ندای خوش آهنگ اسلام را، نیز به آن سوی مرزهای جزیره العرب رسانید. پیامبر اکرم(ص) در این نامه ها به طرح اندیشه های اساسی و بنیادین در اسلام پرداخته و به عقاید مشترک میان ادیان آسمانی توجهی ویژه داشته است، تا آنجا که برخی از معتقدان به ادیان الهی را در راستای دعوت به آیین اسلام، با ذکر آیه ی 64 سوره آل عمران به «کلمه سواء» که همان کلمه ی توحید «لا إله إلا الله» می باشد، فراخوانده است و گاهی با اسلوبی خردمندانه به انحرافات عقیدتی شایع در میان آنان اشاره ای چند داشته است. بررسی دقیق درون مایه ها بدون توجه به ارتباط تنگاتنگ سبک و عنصر معنا ممکن نیست. و این امر از اصول و مبانی بررسی درون مایه ها به شمار می رود. در پایان نامه ی حاضر تحلیل درون مایه ها ی نامه های پیامبر اکرم (ص) به روش توصیفی ــ تفسیری و با رویکرد زبان شناختی انجام یافته است.سبک و شیوه ی تعبیر از یک معنا، نقش غیر قابل انکاری در تاثیر گذاری معنای مورد نظر بر مخاطب دارد. نظر به این نکته و بررسی شیوه ی بیانی متن نامه های پیامبر اکرم(ص) که با هدف دعوت به دین اسلام نگاشته و سوی مخاطبین آنها ارسال شده است، دریافتیم که این سبک بیانی در سه سطح آوایی، ترکیبی وبلاغی نقش به سزایی در انتقال معنا به شکلی مطلوب و تحریک عاطفه ی مخاطب با هدف درنگ و تامل بر محتوا و پیام نامه داشته است.

ادبیات مذهبی یکی از گونه‌های پرکاربرد در ادب عربی است. یکی از زیرمجموعه‌های مهم این گون? ادبی، مدایح نبوی است که از نظر کمیت و کیفیت در ادب عربی در خور توجه است. اشعاری که در مدح و منقبت، نعت و ستایش و وصف و ثنای حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی9، مهتر آدمیان و سرور جهانیان سروده شده باشد مدایح نبوی خوانده می‌شود. که مقارن با ظهور اسلام و بعثت حضرت رسول در شبه جزیره عربستان آغاز می‌شود.پژوهش حاضر ترجمه و شرح پنج قصیده از شاعرانی به نام عبدالرحیم برعی، ابن نباته مصری، شهاب محمود حلبی و ابواسحاق ابراهیم قیراطی در باب مدایح نبوی است. این پژوهش در واقع ترجمه و شرح جزئی کوچک از کتاب «المجموع? النبهانی? فی المدایح النبوی?» می‌باشد. این کتاب را یکی از عالمان و ادیبان فاضل عرب، شیخ یوسف نبهانی بیروتی، گردآوری کرده است و بخشی از مدایح نبوی در زبان عربی را در آن گنجانده است، این بخش چهار مجلد بزرگ شده و در بیروت به چاپ رسیده است.مهم‌ترین مفاهیم، درون‌مایه‌ها و مضامین این اشعار وصف ویژگی‌های ظاهری حضرت رسول9، استناد به آیات قرآنی و احادیث نبوی، اشاره به وقایع صدر اسلام، جنگ‌ها، وصف کعبه و توصیف عظمت و شکوه بارگاه نبوی، اشاره به معجزات پیامبر و کرامات ایشان و وصف خصوصیات اخلاقی چون، جود وکرم و بزرگواری های حضرت می‌باشند. این قصاید چون برای تکسب نبوده وجنبه کسب ثواب و اجر اخروی دارد و شاعران از پیامبر طلب شفاعت دارند، از خلوص، ذوق و عاطفه‌ای صادق برخوردارند. شایان ذکر است که شاعران خواستار این امر هستند که مورد توجه معنوی و روحانی حضرت رسول قرار گیرند و به لقب شاعرالنبی مفتخر گردند. لذا سعی کرده‌اند که واژگان و ترکیب‌هایی والا را به کار گیرند و صور بلاغی را در ابیات بگنجانند و در واقع هنر شعری خود را در قالب مدح حضرت رسول به کار برند از این جهت واژگان و ترکیب‌هایی که مورد استفاده قرار گرفته است در بعضی جاها ساده و روان می‌باشد و در بعضی ابیات پیچیده و دشوار می‌گردد.پژوهش حاضر مبتنی بر طرحی بوده، این طرح بر این اساس بنا نهاده شده است که در سه جهت به ترجمه و شرح ابیات هر قصیده می‌پردازیم، این سه جهت عبارتند از: 1. ترجمه قصاید 2. شرح‌نویسی 2. توضیحات جانبی، این کار و پژوهش مقدمه‌ای است برای کارهای دیگر پژوهشگران آینده تا فارسی‌زبانان را با مدایح نبوی به زبان عربی آشنا کنند.

قد تزامن العصر الحدیث مع بزوغ الإیدیولوجیات والتیارات الفکریه، لاسیّما فی حَقلَی الدین والأدب. فتخلّی الأدیب العربی عن تحجّره الدینی وانحیازه السالف، باحثا فی الدین عن مبادئ سدیده، تواکب حاجات مجتمعه الحاتمه. فأضفی علی الأدب الدینی لونا جدیدا، وکانت للأدیب المسیحی ید قویّه فی بعث هذا اللون. أمّا الخطوه المسیحیه الأولی فی هذا الأمر، فکانت مرکّزه علی الشخصیات الإسلامیه، حیث بات الفکر الإسلامی، بوره الدراسات المسیحیه حیال الدین وحوار الأدیان. اعتنی المسیحیون فی أدبهم بالنبی الأکرم ? شعرا ونثرا، ویتمیّز أدبهم هذا، بالنزعات المسیحیه المختلفه تجاه الرسول الکریم ? ولأدباء المهجر، دور رائد وفعال فی هذا الحقل. فمِن هولاء مَن سلّطوا الأضواء علی بطوله الرسول?، وعلی بُعدَی الفصاحه والبلاغه فی الکیان النَبَوی، فوجدوا فی کیانه، الإنسانیه الثائره التی قلبت العالم العربی بثوره إنسانیه متفوّقه. وثمه من ردّوا علی آراء الغربیین، معتبرین النبی محمّد ? نبیّا سماویّا مُرسلا. ومنهم مَن اتّخذ النبی ? والقرآن الکریم، رمزا إنسانیّا فی مدوّناته وذلک ماثل للعیان فی کتاب "النبی" لجبران خلیل جبران؛ حیث رأی فی النبی ?، المصلح الإجتماعی الکبیر. أدب المسیحیین فی الإمام علی ?، هو أدب الإبداع والشمول؛ إذ أنشأ المسیحیون أول الملاحم العربیه فی علی بن أبی طالب ?، وبادروا بتناول سیره شامله لجوانب حیاته العظیمه. فدوّن المسیحیون الموسوعات والملاحم تبینا بأنّ الإمام ? هو البطل العربی الفرید الذی لازالت الأدوار التاریخه المختلفه بحاجه ماسّه إلی بطولاته الفذّه وتهفو إلی تعالیمیه الحکومیه التی هی بمثابه دُستُور حکومیّ متمیّز. أدب المسیحیین فی الإمام الحسین ? هو أدب ذو ألوان فنیّه متنوعه؛ إذ أدرج المسیحیون فی الضروب الأدبیه الکلاسیکیه والحدیثه، مآسی فاجعه کربلاء وأبعاد حرکه الإمام الحسین ?. تمتاز ملاحم المسیحیین فی هذا المضمار، بالوجه العاطفی والوجه التحلیلی. کما یتجلّی منهجهم المقارن فی المقارنه بین الإمام الحسین ? والشخصیات المسیحیه النبیله. وبالتالی فقد تسرّب حدیثهم عن الإمام الحسین ?، إلی فن الروایه المستحدثه. أمّا الأدیب المسیحی سلیمان کتانی، فقد کرّس معظم حیاته الأدبیه فی تدوین مجموعه کامله عن أهل البیت المحمّدی کافّه، وتناول فیها محطّات معیّنه، من حیاتهم ودرس موقفهم الإصلاحی بلغه أدبیه معقّده. إنّ هذه الأطروحه تحمل فی طیّاتها دراسه مکانه النبی ? وأهل البیت ? فی الرویه المسیحیه بمنهج دراسی تحلیلی، کما تتوخّی إبراز دوافع المسیحیین فی الکتابه عن الشخصیات الإسلامیه.

اسماعیل بن عباد، ملقب به صاحب؛ شاعر و نویسندهعربی سرای فرهیخته ایرانی، قرن چهارم هجری است. وی در سال326هـ . ق در زمان حکمرانی آل بویه، در اصفهان دیده به جهان گشود و در سال385هـ . ق نیز در ری وفات یافت. صاحب بن عبّاد در علم کلام، تفسیر، حدیث، لغت، نحو، عروض، نقد، تاریخ و رجال مهارت فراوانی داشته است. وی ادیب و سراینده‌ای شیعی است، که در بسیاری از اشعار خود، تعهد و پایبندیش را به مذهب شیعه و دفاع از حقّانیت اهل بیت علیهم السلام نمایان ساخته است. منشأ و خاستگاه بسیاری از اشعار او آیات قرآن و احادیث و سخنان پیامبر(ص) و سیره‌ی عملی امام علی(ع) می‌باشد. در دیوان او اغراض گوناگونی چون مدح، رثا، وصف، هجا، حکمت، غزل و اخوانیات به چشم می‌خورد. اما حجم گسترده‌ای از دیوان وی به مدح اهل بیت علیهم السلام به ویژه حضرت علی (ع)اختصاص دارد. از بارزترین ویژگی‌های شعری صاحب، نوآوری وی در گزینش موضوعات و مضامین متنوّع شعری‌ می‌باشد. در این رساله که هدف از نگارش آن بررسی مهم‌ترین درون مایه‌های شعری صاحب می‌باشد، مسائل و موضوعاتی مورد بحث و کنکاش قرار گرفته‌ است که عبارت‌انداز:اوضاعسیاسی، اجتماعی و فرهنگی، مذهبی دوره آل بویه، زندگی و احوال صاحب بن عباد، فنون و اغراض شعری وی، برجسته‌ترین مضامین و درون مایه‌های دیوان صاحب مانند: مباحث کلامی، پندها ومسایل اخلاقی و اجتماعی، تلمیحات تاریخی،و غیره. همچنین در قسمت زیبایی شناسی شعر صاحب نیز از مهم‌ترین آرایه‌های بیانی و بدیعی که سبب زیبایی و آراستگی کلام وی شده‌اند، سخن به میان آمده است.