آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش شامل موارد ذیل است: عقل در نگاه تعاریف و دیدگاههای مختلف به همراه تصویری از روابط ضروری عقل با دیگر موضوعات، دورنمایی از مباحث شناختی و ارزشی در کلام امیر بیان، رفتارهای علوی در آیینه خردورزی و آسیب شناسی عقل از منظر نهج البلاغه و آسیب شناسی عقل

قرآن کریم در بردارنده مفاهیم آسمانی مختلفی است که توجه و تحقیق را در تمامی جوانب آن می‌طلبد. یکی از بخش‌های مهم قرآن کریم داستان‌های عبرت‌آمیز آن است که از دل حقیقت و واقعیت سرچشمه گرفته‌اند و برای هدایت انسان حائز اهمیت فراوان است. در این میان تحقیق در شخصیّت‌های داستان‌های قرآنی مهم به نظر می‌رسد. قرآن کریم در ذکر نام‌های اشخاص، که اصطلاحاً اعلام نامیده می‌شوند از دو گونه‌ی تعبیری بهره برده است؛ گاهی نام شخصیّت‌ها را ذکر می‌کند و گاهی بدون این‌که تصریح نماید، با اشاره‌ای خاص آن شخصیّت‌ها را معرفی می‌نماید. این تحقیق بر آن است تا با روش کتاب‌خانه‌ای و نرم‌افزاری به بررسی علم‌های غیر مصرّح یاد شده در قرآن بپردازد و پس از یافتن مصادیق آن‌ها در کتاب‌های تفسیری و روائی به بررسی شیوه معرفی آن‌ها پرداخته و در پایان دلالت‌ها و حکمت‌های این‌گونه معرفی را مورد تحلیل قرار دهد. اعلام غیر مصرّح در دو بخش اصلی صالحین و غیر صالحین تقسیم می‌شوند که در کنار صالحین به برخی از شخصیّت‌ها اشاره می‌شود که نمی‌توان به صورت قطعی صفت صالح بودن یا غیر صالح بودن را نسبت داد و به عنوان شخصیّت‌های مبهم به آن‌ها اشاره رفته است. این پایان نامه در مجموع به شصت و هفت مورد از اعلام قرآنی پرداخته است. قرآن کریم برای معرفی نمودن اعلام غیر مصرّح از شیوه‌هایی هم-چون اسم موصول، مضاف و مضاف الیه، نعت (صفت)، نقل قولِ آن عَلَم و اشاره ضمنی بهره برده است. هر کدام از این روش‌ها در جایگاه خود دربردانده‌ی معانی خاصی است که می‌توان به مدح، ذم، اشاره به وظیفه و عملکرد شخص، نسبت دادن وی به شخص یا شیء خاص، تشویق، رعایت سیاق داستان و ... اشاره کرد.

علوم قرآن با پردازش به مباحثی خارج از قرآن در فهم و درک واقعیت آن نقش ایفاء کرده، ولی معارف قرآنی با بررسی داخلی و مطالعه آیات شریفه و کمک از این علوم در مسیر فهم عمیق قرآن قدم بر می دارد. آن چه در این پایان نامه به آن پرداخته شده است شامل : کیفیت نزول، ( نزول دفعی و تدریجی و آراء بزرگان متقدّم و متأخّر در مورد آن ) ونیز فایده ها و علل نزول تدریجی قرآن و اولین آیات و سوره نازل شده و همچنین آخرین آنها می باشد. اسباب النزول یا شأن النزول قرآن به عنوان یکی دیگرازعلوم قرآنی مورد بررسی قرار گرفته است.در تعریف آن عده ای فرق قائل شده اند و شأن نزول را أعم از اسباب النزول می دانند.اين گروه معتقدند هر گاه به مناسبت جريانى درباره ‏شخص و يا حادثه‏اى، خواه در گذشته يا حال يا آينده و يا در باره فرض احكام، آيه يا آياتى نازل شود همه اين موارد را شأن نزول آن آيات مى‏گويند. ولی حادثه يا پيش آمدى كه متعاقب آن، آيه يا آياتى نازل شده باشد و به عبارت ديگر آن ‏پيشامد باعث و موجب نزول گرديده باشد را سبب نزول گویند. و نيز درباره آیات مکی و مدنی و ملاک تشخیص و فواید آن ها و برخی از اختلافات فریقین در این زمینه بحث هايي آورده شده است. در مورد اعجاز قرآن پس از بیان پیشینه و تعریف آن اشاره به این نکته مهمّ دارد که معجزه، جنبه دفاعی دارد نه تبلیغی. به این معنا که پیامبران الهی، درآغاز رسالتشان پس از مواجه با تردید های ناشی از جهل و عداوت های مخاطبان، معجزه را ارائه می کردند نه قبل از مخالفتهای آنان. در ادامه بحث، ابعاد و وجوه اعجاز قرآن بررسی می شود، که جنجالی ترین مبحث آن، مسئله صَرفه می باشد که قائلین به آن اعجاز را، در خود قرآن نمی دانند بلکه معتقدند که خداوند انگیزه و اراده را از آنان سلب می کند.وطبق تعریف دیگری، اساساً، خداوند اختیار و امکانات مقابله با قرآن را از همان ابتدا به انسان نداده است. البته این نظریه را اکثریت بزرگان عامّه و خاصّه مردود دانسته اند. محکمات، آیات ناسخ و دارای معنی واضح و دور از شبهه می باشد. متشابهات دارای معانی چند وجهی است که اکثریت عامّه تأویل آن را مختصّ خداوند می دانند که البته شیعه، معصومین علیهم السلام را نیز آگاه بر تأویل می داند. علم ناسخ و منسوخ دارد در تعریف آن، از بین بردن، تغییر دادن و نسخه برداری را ذکر کرده اند. متناسب با هر یک از تعاریف ذکر شده تعداد آیات منسوخه متفاوت گشته است.مثلاً برخی از پیشینیان آیات منسوخه قرآن را تا پانصد آیه شمرده اند و برخی از متأخرین پنج، هشت و یک مورد دانسته اند.آیات منسوخه را به سه نوع مشهور تقسیم کرده اند که عبارتند از: نسخ آیه و محتوا با هم، نسخ آیه بدون محتوا، نسخ محتوا بدون آیه و نوع چهارم نیز نسخ مشروط است. آخرین فصل، عدم تحریف قرآن می باشد که در آن به آراء قائلین به تحریف از هر دو گروه و دلائل متقن در ردّ این پندار باطل مطالبی ذکر شده است.مستندات مدعیان تحریف را، روایات دروغین و برداشتهای ناصحیح از برخی روایات تشکیل می دهد. و دلائل منکرین تحریف كه نظر علماى بزرگ شيعه می باشدبه زير مي باشد:گواهى تاريخ، ضرورت تواتر قرآن، مسأله اعجاز قرآن، ضمانت الهى، عرضه روايات بر قرآن، نصوص اهل بيت علیهم السلام .موضوع وحی را مباحثی همچون: ضرورت نزول، تعریف، اقسام، کیفیت نزول، و برخی از ویژگی های آن در خصوص همسازی با فطرت انسانی و صلاحیت قانونگذاری و ... در بر می گیرد.

دانشمندان علوم قرآن هر كدام به تعابير گوناگونی به تعريف سبب نزول پرداخته اند. البته همه ي اين تعاريف مشابه و مكمل هم مي باشند. به طور كلي مي توان گفت: اسباب نزول، عبارت است از این كه در پي حوادثی یا پرسش های مردم، خداوند آياتي را نازل كرده است، كه در چنين مواردي رسول خدا منتظر نزول وحي مي ماندند، تا دستور از جانب حق تعالي برايشان نازل شود. علم اسباب نزول از ديرباز مورد توجه محققان و دانشمندان علوم قرآن بوده است،از این رو محققان با بررسي روايات، محتوا و سند حديث، شناسايي رجال حديث، روايات صحيح را از روايات جعلي بازشناخته، و با همتي كه در اين زمينه مصروف مي دارند، سبب نزول صحيح آيات را مشخص مي سازند.مهمترین راه شناخت سبب نزول روایاتی است که از طریق صحابه و تابعین بیان می گردد. صحابه ای که شاهد نزول وحی بوده اند، و خود مستقیماً سبب نزول را شنیده و نقل کرده اند. و پس از صحابه، ماخذ مهم شناخت سبب نزول، روایات تابعین می باشد که از صحابه نقل کرده اند. در اسباب النزول پنج جزء دوم، صحابه ای که بیشترین روایات سبب نزول را نقل کرده اندعبارتند از: ابن عباس، جابر، ابن مسعود و انس بن مالک را نام برد، و از تابعین می توان مجاهد، سدی، قتاده، حسن بصری، محمدبن کعب قرظی و سعیدبن جبیر اشاره نمود. محقق با مراجعه به روایات و بررسی در منابع روایی درمی یابد که روایات سبب نزول نیز مانند سایر روایات در برخی موارد دارای تناقض هستند، و مواردی وجود دارد که محقق در شناخت سبب نزول با دشواری های بسیاری روبروست. چه بسا یک آیه چند سبب نزول داشته باشد، یا اینکه یک سبب نزول برای چند آیه نقل شده باشد. بنابراین بررسی سند رجال حدیث، و تحلیل محتوا و درنظر گرفتن ارتباط آن با سیاق آیات، لازمه ی کار روایی است، و این امر اجتناب ناپذیر است. از آنجایی که شناخت اسباب نزول داراي اهميت فراواني است، از جمله به فهم آيات قرآن كريم كمك شاياني مي كند، و همچنین در شناخت احكام دين و تشريع موثر است. بنابراين يكي از علومي كه مفسر بايد نسبت به آن آگاه باشد علم اسباب نزول است، تا در زمينه تفسير آيات دچار لغزش و اشتباه نشود.

کتاب نهج الفصاحه، گردآوری مرحوم ابوالقاسم پاینده، دربردارنده ی بخشی از روایات و کلمات قصار رسول گرامی اسلام(ص) می باشد. مولف در این کتاب، از منابع معتبر و اصیل و غیرِ آن، از کتب شیعه و غیر شیعه احادیث را گردآوری و ترجمه نموده، امّا این موضوع با حذف سند و عدم ذکر منبع همراه بوده است.پایان نامه ی حاضر، ضمنِ تبیین معانی واژه های غریبی که در برخی احادیث وجود دارند، به تطابق و مقابله روایاتِ منتخب با منابع اصلی و مآخذ متقدّم و متأخّر پرداخته، علاوه بر ذکر موارد مشابه، در صورت وجود اختلاف، موارد آن را ذکر نموده است. همچنین اعتبار و صحّت استناد این احادیث به پیامبر اکرم(ص)، با استخراج و بررسی اسناد و طرق این روایات، مورد ارزیابی قرار گرفته است.بر اساس بررسی های صورت گرفته، بسیاری از این احادیث را نمی‌توان در منابع دست اوّل و معتبر حدیثی به گونه‌ای یافت که عنایت ویژه‌ی قدما و علمای حدیث شناس به آن احراز شود. موضوع و مضمون روایات بررسی شده، غالباً در زمینه ی فضایل و اخلاقیّات است و احادیث فقهی، کمتر در میان آن‌ها دیده می‌شود. این احادیث بیشتر، از منابع عامّه، بویژه از کتاب «الجامع الصغیر» جلال الدین سیوطی و «کنز العمّال» متّقی هندی استخراج شده اند. برخی از احادیث نیز تنها در منابع شیعه وجود دارد. در بین روایات منتخب، احادیث مرسل، موقوف و ضعیف مشاهده می‌شود و صحّت تعدادی از آنها به دلیل تفاوت نظر دیدگاه های رجال شناسی فریقین مورد اختلاف می باشد. همچنین برای برخی احادیث سندی یافت نشد و تعداد محدودی از احادیث، به کلّی فاقد سند بوده اند.

خاستگاه اصلی مفهوم گناه، در ادیان وحیانی است. معنای عامی که در ادیان مذکور برای گناه مطرح شده، تخلف از اراده و خواست خداوند است. خداوند دارای قدرت و اراده‌ی مطلق است و اراده‌ی او در شریعتش متجلی می‌شود، تخطی از شریعت، تخطی از فرمان خداوندی به حساب می‌آید. گناه با توجه به زمینه و انگیزه‌های آن به دو نوع صغیره و کبیره تقسیم می‌شود، که گناهان صغیره پیامدهای کمتری نسبت به گناهان کبیره دارند. گناه کبیره گناهی است که سبب دور شدن از خداوند می‌شود و در اسلام شخص گناهکار را محکوم به دوزخ شده و در دین مسیحیت شخص مرتکب گناه کبیره فیض خداوند را از دست می‌دهد. در قرآن و انجیل توجه زیادی به موضوع گناه کبیره شده و این حاکی از اهمیت آن در این دو کتاب می‌باشد. شایان ذکر است که به تعداد گناهان کبیره در دو کتاب یاد شده اشاره نشده و بعدها شارحان و اندیشمندان دو دین اسلام و مسیحیت، ملاک‌هایی را برای تعیین آن‌ها مشخص کرده‌اند. در خور توجه است که مبحث گناه کبیره در انجیل به یکباره شکل نگرفته، بلکه به مرور زمان تفاسیر و تعالیم آباء اولیه‌ی کلیسا در شکل گیری آن موثر بوده است. در انجیل تعداد این گناهان را هفت عدد که شامل: «غرور»، «حسد»، «خشم»، «تنبلی»، «طمع»، «شکم پرستی»، «شهوت» می‌باشد تبیین و تثبیت کرده وآن‌ها را ریشه‌ی تمام گناهان می‌دانند، به طوری که پاپ «گرگوری» آن‌ها را رسماً در شمار دگماهای مسیحیت و کلیسا در آورد و مورد پذیرش همه‌ی مسیحیان قرار گرفت، ولی در قرآن، همچنان میان علما و دانشمندان علوم اسلامی اختلافنظرهای زیادی درباره‌ی تعداد آن‌ها وجود دارد و در زمینه‌ی فهرستی ثابت از آن‌ها به نتیجه‌ی قطعی و مورد توافقی نرسیده‌اند. این هفت گناه کبیره در انجیل و قرآن با توجه به آیات و تفاسیر مربوط به آن‌ها، سنجیده می‌شوند و نقاط اشتراک و موارد اختلاف آن‌ها به این طریق آشکار می‌شود. نکته‌ی دیگر این است که آن چه میان دو کتاب آسمانی مطرح شده بیشتر موارد اشتراکی بوده که خود حاکی از این است که دو کتاب آسمانی از یک منبع الوهیت سرچشمه گرفته‌اند.

موضوع این پایان نامه در مورد معنا شناسی « خیر » و « شرّ » از دیدگاه مفسرین قرآن کریم می باشد. با توجه به اینکه واژه « خیر » و « شرّ » هر کدام در قرآن بسیار تکرار شده است بنابراین معانی مختلفی از آن متصوٌر است ، « خیر » به معنی خوب ، نیکی ، زیبائی و هر آنچه که از نظر عقل پسندیده به نظر می رسد و « شرّ » به معنی بدی و پستی و هر آنچه که جامع تمام رذایل باشد می گویند مفسّرین قرآن کریم معانی مختلفی همچون : ثروت ، اختیار ، زن ، قرآن ، مصلحت ، اسب ، نیکوکاری ، اسلام ، ایمان ، پذیرش حقّ ، غنیمت ،نیرومندی ، عافیت ، سود و طعام از واژه « خیر » استنباط نموده اند. و همچنین از نظر مفسرین قرآن کریم کلماتی وجود دارد که مترادف با « خیر » و « شرّ » می باشندکلماتی همچون : برکت، برّ ، حسن ،معروف ، جمال ، سلام ، رشد و سعادتمترادف « خیر » می باشد . واژه هایی همچون : سوء ، نحس، ضرر ، فتنه ، مصیبه ،شقاوت ، مترادف با« شرّ » در نظر گرفته شده است.و مفسّرین قرآن کریم بیان داشته اند در راه رسیدن به کمال و سعادت جز شناخت« خیر » و عمل به مصادیق آن و آگاهی از « شرّ » و دوری از مصادیق «شرّ» میسّر نخواهد بود و عدم شناخت از « خیر » و « شرّ » عدول از منزلت انسانیت ،راهی به سوی نکبت و بدبختی چیز دیگری حاصل نخواهد شد.