آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رابطه دین و اخلاق از جمله مسائل اساسی حوزه کلام جدید، فلسفه دین و فلسفه اخلاق است. دَنیِل دنت فیلسوف ذهن فیزیکالیست معاصر و از سران الحاد جدید، از جمله باحثان این عرصه است. بخشی از مباحث او در این زمینه ناظر به چگونگی دستیابی به معرفت اخلاقی و رابطه آن با دین است. دنت نه تنها رجوع به دین در این عرصه را ناروا می‌شمارد بلکه آن را دور از منطق و شعور انسانی دانسته و در مقابل سکولاریزاسیون و طبیعت‌گرایی ارزشی و اخلاقی را اجتنابناپذیر می‌انگارد. در مقاله حاضر برآنیم تا دیدگاه وی در این زمینه را مرور کرده و با روش تحلیلی-عقلی به داوری بنشینیم. ماحصل تحقیق این است که دنت، نه تقریر صحیح و داوری درستی در باب نظریه اخلاقی دین دارد و نه قادر به ارائه جایگزین بهتر و معتبرتری است؛ مبانی تکاملی او نیز در این زمینه فاقد توان افق گشایی است.

نظریه‌های طرح‌شده درباره آغاز و فرجام جهان در کیهان‌شناسی نوین از مهم‌ترین نقاط تلاقی علم و دین است. برخی مدل‌ها و نظریه‌های رایج در کیهان‌شناسی کوانتومی به مثابه تبیینی طبیعت‌گرایانه و خداگریزانه از جهان، به ابزاری برای مخالفت با عقاید دینی در باب آفرینش‌ تبدیل شده است. از این گونه است مدلی که استیون هاوکینگ با همکاری جیمز هارتل ارائه کرده است. در این مدل هاوکینگ با نظریاتی که جهان را باز، ازلی و دارای امتداد بی‌نهایت در گذشته قلمداد کرده‌اند، مخالفت ورزیده، به محدودیت و تناهی جهان اعتراف می‌کند. او در عین حال بر آن است جهان حادث و آغازمند نیز نبوده، غیر ازلیِ غیرحادث است و درنتیجه همچنان بوده و هست و خواهد بود. بدین روی جهان نه آغازی دارد تا آغازگری چون خدا لازم آید و نه پایانی دارد و نه معاد و قیامتی. مقاله پیش رو بر آن است دیدگاه یادشده را با توجه به زمان موهومی که نقش زیرساختی مهمی در کیهان‌شناسی هاوکینگ دارد، به روش توصیفی معرفی کند. سپس آن را به روش عقلی-تحلیلی ارزیابی کرده، دلالت‌های الهیاتی‌اش را بازشناسد. ماحصل تحقیق این است که مدل یادشده افزون بر اینکه به لحاظ علمی و منطقی نیازمند بررسی بیشتر است، بر فرض صحت، دلالتی بر طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی هاوکینگ ندارد.

نقش دانش تجربی در ساخت تمدن جدید و تحولات زندگی بشر از جهات مختلفی قابل بررسی بوده و رویکردهای مختلفی را سبب شده است. از جمله جریانهایی که همپای خیزش علمی جدید پا به عرصه ظهور گذاشته و تاثیرات درخور توجهی در عرصه فکر، فرهنگ و معرفت بشری، بویژه در جهان غرب گذاشته علم‌گرایی است. جریان یاد شده لوازم و اقتضائاتی در حوزه هستی-شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی در پی دارد که همه اندیشمندان حوزه معرفت، از جمله فیلسوفان علم و فیلسوفان دین را به تامل و ژرفنگری در آن فرامی‌خواند. این، بویژه از آن رو است که رویکرد یاد شده به‌طور ضمنی دلالتهای حایز اهمیتی نیز در حوزه دین‌شناسی و رابطه علم و دین داشته و کم‌ترین تاثیر آن چیرگی مطلق علم بر ساحت دین و معرفت دینی است. بدین‌روی مقاله حاضر بر آن است تا رویکرد فوق و دلایل حامیان آن را به روش توصیفی بیان و سپس آن را به روش عقلی-تحلیلی در معرض داوری قرار دهد. ماحصل تحقیق این است که حساب علم از علم‌گرایی جدا است، علم‌گرایی نه از پایگاه منطقی و معرفتی استواری برخوردار است، نه کارکرد مثبتی در حوزه علم و معرفت خواهد داشت.

یکی از مباحث کیهان‌شناختی چرایی و چگونگی پیدایش جهانی است که میزبان ما است. شماری از فیزیکدانان بر اساس کیهان‌شناسی کوانتومی مدعی پیدایش جهان از هیچ شده‌اند. ادوارد ترایون بر آن است که جهان همچون ذره‌ای مجازی به ‌طور ناگهانی از یک فضای زمینۀ تهی برآمده است. الکساندر ویلنکین نیز اظهار می‌دارد که جهان می‌تواند در یک تونل کوانتومی، بدون نیاز به فضای زمینه‌ای پیشین، از هیچ برآید. مقالۀ پیش رو بر آن است تا دو تبیین یادشده را به روش توصیفی معرفی کند و سپس به روش عقلی‌ـ تحلیلی مورد سنجش قرار دهد. ماحصل تحقیق این است که دو تقریر یادشده، افزون بر نارسایی‌های علمی، در بهترین حالت دلالتی افزون بر توضیح چگونگی پیدایش گیتی ندارند و تأییدی بر نفی حاجت به تبیین فراطبیعی جهان قلمداد نمی‌شوند.

از مسائل حایز اهمیت در کیهان‌شناسی مدرن که مورد توجه دانشمندان، فیلسوفان و عالمان دینی است چرایی و چگونگی پدیدآیی جهان ما است. شماری از فیزیکدانان کوشیده‌اند تا پیدایش جهان را از هیچ و بهطور تصادفی، یعنی بدون وابستگی به آفرینشگری الهی توضیح دهند. لارنس کراوس کوشیده است تا این راه را براساس کیهانشناسی کوانتومی بپیماید و با تبیین تصادفی قوانین طبیعت بر اساس نگره چندجهانی پروژه یاد شده را تکمیل و خداباوری را غیرعلمی و گرفتار تیغ اوکام معرفی کند. مقاله پیش رو بر آن است تا دیدگاه یاد شده را به روش کتابخانه‌ای - توصیفی معرفی کرده، سپس به روش عقلی - تحلیلی مورد سنجش قرار دهد. ماحصل تحقیق این است که بیان یاد شده از نارسایی‌های علمی و منطقی گستردهای رنجور بوده و گرفتار خودابتلایی به «تیغ اوکام» است.