آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

غزوه بدر کبری از مهم­ترین غزوه­های تاریخ اسلام است و ریشه‌یابی علل وقوع این رویداد پس از گذشت حدود یک و نیم هزاره از طلوع فجر اسلام، همچنان یکی از دغدغه­های اصلی مورخان و اندیشمندان جهان اسلام است. سیره­نویسان متقدم که نخستین شارحان غزوات پیامبرند، طراح اصلی این عملیات را شخص پیامبر اسلام می­دانند. از نظر ایشان انگیزه سپاه اسلام از ورود به جنگ بدر، مصادره غنائم قابل‌توجه کاروان قریش بوده است. این در حالی است که آیات قرآن کریم که به مناسبت­های مختلف، حوادث جنگ بدر را نقد و بررسی می­کند، این عملیات را واکنش دفاعی سپاه اسلام در برابر رفتار ستیزه­جویانه قریش دانسته و انگیزه آن را جهاد فی سبیل الله، غلبه حق بر باطل و رفع فتنه مشرکان برمی­شمارد. این پژوهش در نظر دارد گزارش­ نخستین سیره­نویسان از این رویداد را در برابر آیات مرتبط قرآن کریم قرار داده و بدین طریق خطاهایی را که ایشان در بازخوانی انگیزه جنگ بدر مرتکب شده­اند، واکاوی و سپس نقادی کند.

شناخت جایگاه ائمه(ع) بر تمامی مسلمانان ضرورت دارد. برخی مانند غلات در مورد ایشان دچار غلو شده‌اند. از طرف دیگر نباید دچار تفریط شده و مقامان ائمه(ع) را انکار کرد. عبارت والناس بعد صنائع لنا که در نامه‌ی 28 نهج‌البلاغه به کار رفته است بیانگر فضیلتی برای ائمه(ع) است. اغلب شارحین[1] صنائع را در این عبارت پرورش‌یافته معنا کرده‌اند. برخی نیز آن را ساخته‌شده ترجمه کرده‌اند[2]. تعبیر دوم غلوآمیز به نظر می‌رسد. این پژوهش برای فهم معنای صحیح این عبارت که به شناخت ائمه(ع) و فضائل آنان کمک می‌کند انجام شد. به این منظور با روش توصیفی تحلیلی عبارت ازنظر لغوی و قواعد عربی، خانواده‌ی حدیثی، قواعد حکمی و فضای مکاتبات حضرت علی(ع) و معاویه بررسی شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد تعبیر دوم به‌طورکلی نمی‌تواند غلط باشد و با عقاید غلات متفاوت است؛ اما در اینجا این معنا مدنظر حضرت علی(ع) نبوده است؛ زیرا ایشان در صحبت با معاویه مفاهیم تکوینی به کار نمی‌بردند؛ چون پذیرش یا عدم پذیرش آن تأثیر چندانی ندارد و صرفاً ائمه(ع) را انسان‌هایی دوست‌داشتنی نشان داده و مدح آنان را به دنبال دارد. بلکه در مکالمه با او مفاهیم تشریعی و تربیتی را مطرح می‌کردند که دانستن آن برای مخاطب مسئولیت به همراه دارد؛ چراکه ائمه(ع) برای دستگیری از مردم آمده‌ و برای این کار جان خود را فدا کرده‌اند. لذا تعبیر اول برای این عبارت مناسب‌تر است. این سبک نگاه تربیتی به روایات ائمه(ع) در شروح موردنیاز است و می‌تواند روایات ائمه(ع) را به نکات کاربردی برای زندگی تبدیل نماید.

یکی از مهم­ترین مؤلفه­های فهم پیوسته از نظام معنایی قرآن، شناخت درست سوره به عنوان اصلی­ترین جز این ساختار نظام­مند است. شبکه ارتباطی پیچیده میان آغاز، بدنه و پایان سوره، از لایه­مندی مفاهیم نهفته در آن حکایت دارد. از این میان به طور خاص، زنجیره­مندی مفهومی آغاز و انجام سوره به عنوان ارکان اصلی آن، نقش مهمی در ارائه چکیده معانی به مخاطب ایفا می­کند؛ بنابراین کشف و استخراج پیوستگی میان افتتاح و اختتام که به فهم جامع­تری از ساختار کلی سوره می­انجامد، بیان­گر غایت این نوشتار خواهد بود. پژوهش حاضر در همین راستا، در صدد پاسخ به چگونگی امکان درک نظام­مندی حاکم بر ساختار سوره از طریق بررسی عناصر شروع و پایان است. کاربست تئوری ساختارگرایی توأم با روشمند­سازی آن در قالب طرحواره فراکتال، نوآوری این مقاله محسوب می­گردد. برجسته نمودن نقش تکرار معنادار اجزای خودمتشابه، در ایجاد ساختار اصلی یک طرح هماهنگ، شاخصه این طرحواره است. تحلیل شواهد لفظی- معنایی درون­بخشی و بینابخشی، به طرح خوانشی پیوسته از مفاهیم سوره می­انجامد. در بررسی موردی، ساختار پیوسته حاکم بر اجزای آغاز و پایان سوره عنکبوت، از طریق زنجیره مفهومی جهاد در دو سطح جهاد در حق و جهاد برای خویش قابل دریافت است. ذکر آثار انتخاب ایمان، هدایت و یا عدم انتخاب آن در قالب دو گروه مؤمنان و کافران، تبعات و فرجام هر گروه در برخی اقوام رسولان الهی تشکیل دهنده فضای پیوسته سوره عنکبوت دانسته می­شود.

بحث اسماء و صفات الهی از دیرباز تا کنون مورد توجه متکلمان و مفسران بوده است. در جای جای قرآن مجید این اسماء قابل شهود است و در این میان بخش قابل توجهی از آیات به یک یا دو اسم و صفت خداوند ختم شده‌اند. اینکه مراد جدی گوینده این آیات چه می‌باشد و در لایه‌های بافتی آن؛ یعنی بافت درون‌زبانی، مسائلی چون همنشینی و ارجاعات و در بافت برون‌زبانی، مخاطب، فضای نزول، مقام سخن، حتی لحن کلام با چه کنشی مورد نظر گوینده چه بوده است، قابل بررسی می‌باشد. با توجه به تفاسیر مختلف ارتباط بین اسماء الهی در اختتام آیات با محتوای همان آیه و با آیات قبل و بعد آن احساس می­شود، ما را بر آن داشت که با روش کاربردشناسی با تکیه بر منابع تفسیری از طریق مشخص نمودن مؤلفه‌ها و عناصر کارگفت، ارتباط دو اسم «لطیف خبیر» در کنار هم و در اختتام آیات با متن آیه و آیات دیگر را بررسی کنیم.

بررسی آموزه‌های اخلاقی قرآن در بستر تاریخی نزول می‌تواند زوایای مهمی از این آموزه‌ها را روشن سازد. در واقع با تتبع یک موضوع در سیر نزول می‌توان فرایند حذف یک رذیله اخلاقی و جایگزین کردن یک فضیلت به جای آن را ترسیم نمود. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی و با هدف تبیین آموزه«تواضع» در فرایند نزول، درصدد کشف معارف نهفته آنها و ترسیم شیوه نهادینه کردن تعالیم اخلاقی در جامعه است. بهره‌گیری از تماثیل و ذکر مصادیقی از سرگذشت انبیاء و امم سلف، بکارگیری روش الگوسازی و معرفی نمونه‌هایی مزین به اخلاق برتر، استفاده از نظام ثواب و عقاب و وعده و وعید به عنوان ضمانت اجرا، تدریج در حذف یک رذیله اخلاقی و ایجاد یک فضیلت به جای آن، تبیین خصایص و برتریهای صفت اخلاقی جایگزین از جمله روش‌هایی است که خداوند در نهادینه کردن این آموزه اخلاقی در قرآن بکار گرفته است. پس از واکاوی آیات مربوط به این حوزه و حوزه مخالف آن یعنی کبر، چنین حاصل شد که مفهوم تکبر در حوزه آیات مکی بیش از مدنی ملاحظه می‌شود و در آیات مدنی نقش خشوع پررنگ‌تر است. تغییر در نوع مخاطبان تواضع در آیات مکی نسبت به آیات مدنی و تغییر مفهوم خشوع از خشوع ظاهری در آیات مکی به خشوع باطنی در آیات مدنی از دیگر نتایج این پژوهش بوده و مبین آن است که تعامل با خلق مقدمه تعامل با حق و عمل مقدمه صفت است و بنده با تمرین خشوع در برابر دیگر مخلوقات آماده تعاملی خاضعانه با حق می‌گردد.

شناخت صحیح ساختار سوره، یکی از اصلی­ترین مولفه­های فهم پیوسته فضای آیات در نظام معنایی قرآن کریم است. آغاز و انجام سوره به عنوان ارکان اصلی آن، روابط تعیین کننده­ای با دیگر مفاهیم متن دارند. تناسب حکیمانه شروع و پایان کلام حق، اقتضای خالقی حکیم و مدبر است. از این رو کشف و استخراج پیوندهای موجود میان افتتاح و اختتام که منجر به فهم منسجم و جامع­تری از ساختار اصلی سوره می­گردد بیانگر غایت این نوشتار خواهد بود. در همین راستا پژوهش حاضر در پاسخ به چگونگی امکان درک هماهنگی و نظام­مندی حاکم بر ساختار سوره از طریق بررسی عناصر اصلی شروع و پایان آن، با تکیه بر نظریه ساختارگرایی تلاش نموده تا الگویی برگرفته از قرآن ارائه نماید. لذا ترسیم فضای پیوسته میان اجزای یک سوره، با ایده­پردازی از هندسه فراکتال که شاخصه مهم آن، برجسته نمودن نقش تکرار معنادار اجزای خودمتشابه، در ایجاد ساختار اصلی یک طرح هماهنگ است نگاهی جدید در این بررسی به شمار می­رود. ازین رو به تحلیل پیوندهای ساختاری میان آغاز و انجام سوره به کمک این الگو پرداخته شده است. کاربست شواهد لفظی- معنایی درون بخشی و بینابخشی، منجر به طرح خوانشی پیوسته از مفاهیم سوره می­گردد. شاخصه­های دو گروه مومنین و کافرین به لقاء، ذکر مولفه­های صبر، استمرار در مسیر ایمان، جهاد و بندگی در کنار مفهوم امر الهی در ظاهر و باطن هستی، تبیین روابط حقیقی و اعتباری، همان زنجیره مفهومی پیونددهنده بندهای آغازین و پایانی دانسته می­شود که بدنه سوره نیز پیرامون آن شکل گرفته­ا ست.

یکی از شاخه‌های مهم در دانش زبان‌شناسی، کاربردشناسی است؛ که برشناسایی منظورگوینده یا نویسنده متمرکز شده و ابزار مهم آن عناصر بافت درون زبانی و برون زبانی است. از طرفی یکی از موضوعات چالشی در دانش علوم قرآن و تفسیر، موضوع اختتام آیات و ارتباط معنایی آن‌ها با محتوای آیه یا سوره است، به گونه‌ای که گاهی جملات واحد در پایانه آیات با یک صورت در کاربردهای مختلف دارای نقش‌های گوناگون می‌گردد و هر یک مقصود متفاوتی را منتقل می‌کند. این پژوهش در پی آن است که با استفاده از برخی اصول و مؤلفه‌های دانش کاربردشناسی، به تحلیل آیات قرآن با اختتام اوصاف انسان‌های رستگار پرداخته و ابعاد موضوعی این آیات و تفاوت‌های مفهومی آن‌ها در سطح مراد جدی و مقصود نهایی را بر اساس نظریات آستین و سرل در خصوص نظریه کارگفت آشکار سازد. روش پژوهش بکار گرفته شده تحلیلی- توصیفی با استفاده از برخی مؤلفه‌های بافت درون زبان و برون زبان، یعنی روابط هم‌نشین و جانشین، فضای نزول، لحن‌کلام و مقام سخن است؛ هر کجا از این پایانه استفاده می‌شود موضوع تقوا، دعوت به سوی خیرات، تبعیت از حکم پیامبر و... مد نظر است.

مروّجان داخلیِ قانون جذب، آن را تأییدشدۀ متون دینی معرفی کرده‌اند؛ تا جایی که دعا در معارف دینی را همان قانون جذب دانسته‌اند؛ به طوری که اصرار و توجه به خواسته‌ها در دعا برای تحقق آنها در عالم خارج است. در این نوشتار بیان می‌شود تسلط‌نداشتن علمی بر معارف دینی و سوء برداشت از مفهوم و هدف دعا و اجابت آن و نیز تقطیع و تأویل غیرعلمی آیات، ایشان را به راه ناصواب کشانده است. رهبران قانون جذب، خواست انسان را اصل و اساس در رسیدن به خواسته‌ها می‌دانند؛ اما برخلاف نظر رهبرانِ قانون جذب، طبق برخی از آیات و روایات، خواست و ارادۀ خدا در هر دو عالم حکم‌فرما بوده است و آن مقدار از خواستۀ انسان که به آن می‌رسد نیز به ارادۀ خدا و به‌واسطۀ تلاش اوست، نه به دلیل تجسم و تصورش. در دعا نیز برخلاف ادعای قانون جذب، آدمی خدا را عطاکننده می‌داند، نه اینکه ذهن و باور خود را معطی بداند. همچنین هدف از دعا فقط خواستن حاجت نیست، بلکه هدف اصلی، اظهار فقر و مسکنت و بندگی به درگاه خداست.

واژه‌ها همواره در بافت‌های کاربردی خود، با یکدیگر ترکیب شده و عبارت‌های مختلفی می‌سازند؛ این ترکیب و ارتباط، در هیچ زبانی، تصادفی و بدون قاعده نیست و روابط معناداری میان واحد‌های هر زبان حاکم است. در قرآن کریم نیز، کاربرد هر واژه در آیات، حکیمانه و هدفمند است و با کنکاش و بررسی ارتباط واژه‌ها با یکدیگر، می‌توان مفهوم هر واژه را در ارتباط با دیگر واژگان و در یک نظام معنایی تعیین نمود. تحقیق حاضر، در نظر دارد تا با کاربست نظریۀ شبکۀ معنایی در مطالعات قرآنی - با نگاهی به حوزۀ معنایی قوانین الهی در قرآن - گامی مهم در جهت شناخت مفاهیم قرآنی و درک روابط معنایی میان واژگان این کتاب حکیم بردارد. بدین منظور نگرشی ساخت‌گرایانه به متن قرآن داشته و از تلفیقی از مکتب بُن آلمان‌ها و روابط بینامتنی استفاده نموده است. در این راستا پس از انتخاب موضوع و واژگان کلیدی آن، ابتدا تمامی آیات مربوط به هر یک از واژگان کلیدی، جمع‌آوری می‌شود. پس‌ازآن، «مؤلفه‌های معنایی» واژگان کلیدی ارزیابی می‌گردند. در مرحلۀ بعد، «میدان معناشناسی» هر واژه تعیین شده و کلمات مرتبط با مفهوم کانونی میدان از طریق نمودارها و جداول دادگانی که در آنها تقابل و ارتباط میان واژگان نشان داده می‌شود، مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. درنهایت، با مقایسه ارتباطات میدان‌های معنا‌شناسی، «شبکۀ معنایی» ترسیم می‌شود. با این کار، هر واژه با تمام ابعاد معنایی خود ظاهر شده و ارتباطات متعدد واژگان در یک مجموعه کلی مورد بررسی قرار می‌گیرد و بدین ترتیب، معنای هر واژه در بافت کاربردی خود، معین می‌شود.

چکیده: ایمان به معاد مهمترین باور ادیان الهی است و ایمان به خداوند نیز با ایمان به معاد مفهوم می یابد و اساسا اعتقاد به خدا بدون اعتقاد به معاد هیچ نقش وارزشی در زندگی انسان ندارد. قرآن کریم که اساس علوم و معارف اسلامی است بر پایه استقراء نگارندگان در بیش از 2000 آیه به مبحث معاد پرداخته است اما به دلیل پراکندگی آیات در سوره ها مباحث معاد در ظاهر امر مبهم و بعضا متناقض به نظر می رسد ولی باتامل در این آیاتمی توان معاد را از نگاه قرآن در قالب 9 مرحله باعنوان "مراحل رجوع الی الله در قرآن" دسته بندی نمود. این مراحل که پیرامون برخی یک آیهبه عنوان مثال آورده ایم عبارتند از:1.