آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

احادیث قدسی بخش مغفول مانده گنجینه پربار روایات معصومان و سرشار از نکته‏‏ها و لطیفه‏‏های اخلاقی است که می‏‏تواند راهنمای انسان در کسب معرفت الهی باشد. مطالعه و پژوهش درباره احادیث قدسی به منظور کاربردی کردن و‏ سهولت در استفاده و فهم معارف عمیق آن امری است که ضرورت آن قابل انکار نیست و بهره‏‏گیری از انواع روش‏‏های تحلیل متن در این مسیر می‏‏تواند راهگشا باشد. از آنجا که احادیث قدسی در منابع مختلف پراکنده است و به لحاظ موضوع نیز دارای تنوع زیادی است، به نظر می‏‏رسد پیش از به کار‏‏گیری روش‏‏های تحلیلی ارائه نوعی دسته‏بندی از این احادیث ضروری است. رده‏بندی یک متن، اجزای مختلف آن را حول اشترکاتی که دارند، جمع کرده و دسترسی به آن را آسان می‏‏کند. مطالعات انجام گرفته در این پژوهش، احادیث قدسی را در سه موضوع کلی اعتقادات، اخلاق و عبادات طبقه‏بندی می‏‏کند و رویکرد غالب این دسته از احادیث را نمایان می‏‏سازد.

یکی از مهم ترین اصول پژوهش در عصر حاضر، چگونگی روش مند کردن مطالعات در حوزه های مختلف علوم انسانی است. در این عرصه، شناخت قرآن در قالبی روش مند نیز توجه بسیاری از اندیشوران را به خود جلب کرده است. زبان شناسی، نشانه شناسی، کاربردشناسی و معناشناسی از جمله دانش هایی است که امروزه در فهم نظام مند قرآن تأثیر بسزایی دارد و افق های جدیدی را در مطالعات دینی گشوده است. اما این تحقیق برآن است تا روش دیگری را که به نوعی تلفیق دانش های پیش گفته است در حوزة مطالعات قرآنی وارد کند و به چگونگی کاربست آن در حوزة مربوط بپردازد. این روش، که تحلیل گفتمانی یا گفتمان کاوی نام دارد، در واقع از نتیجة مطالعة زبان توسط محققان رشته های گوناگون ـ اعم از فیلسوفان، روان شناسان، زبان شناسان، و مردم شناسان ـ پدید آمده است. در این مقاله، برای دستیابی به چگونگی کاربست گفتمان کاوی در شناخت آیات قرآن، ابتدا مفهوم گفتمان در کانون بررسی قرار می گیرد، سپس به تبیین پیشینه و مراحل مختلف تحلیل گفتمانی پرداخته می شود.

«حبط اعمال» یکی از مهم ترین و رایج ترین مشکلات و موانع به ثمر رسیدن و ذخیره شدن اعمال انسان در جهان آخرت است. در پی عدم بروز بازخورد رفتار صحیح انسان در قبال کسب بی حد معارف و تعالیم الهی، این پرسش ایجاد می شود که چه چیز سبب می گردد انسان نتواند از تعالیم و معارف الهی که در دنیا تلاش بسیاری برای کسب آن ها کرده، عملاً در ارتقاء کیفیت زندگی و شئون انسانی خویش کمک بگیرد. توجه به این معنای قرآنی که اگر کسی موفق به کسب حسنه و فضیلتی از سوی خداوند متعال شد، حفظ و صیانت از آن در برابر آفات ممکنه در مسیر زندگی تا زمان حسابرسی اعمال آدمی نیز مسئولیتی ضروری و مهم دانسته شده، که در صورت انجام، وعدة چند برابر نمودن آن خوبی ها در کارنامة اعمال مؤمنین، نزد پروردگار هستی داده شده است، مؤید این مطلب به شمار می رود. تقسیم شدن مفهوم حبط به انواع مختلفی از جمله حبط عمل، حبط صفت، حبط علم، حبط ایمان و عقیده، آسیب های است که ریشه بسیاری از بی ثمرگی تعالیم و معارف الهی آدمی در دیدگاه و زندگی عملی او به شمار می رود و ضرورت پرداخت به این موضوع مهم را بیان می دارد. در این مقاله تلاش شده تا با استفاده از روش معناشناسی و ترسیم شبکه معنایی حبط و حوزه های پیرامونی آن در قالب بررسی میدان های معناشناختی مترادفات، ملازم ها، متضادها و راه های برون شد از آن، تبیینی راه گشا و کاربردی از این موضوع حاصل شود

خداوند در سورة مبارکه واقعه پس از اینکه انسان ها را به سه دستة «اصحاب المیمنه»، «اصحاب المشئمه» و «سابقون» تقسیم میکند، میفرماید گروه زیادی از سابقون از اولین بوده و اندکی از آن ها را آخرین تشکیل میدهند. تفاسیر به بیان مصداقی این مفاهیم و تبیین اولین و آخرین با معیار زمانی پرداخته اند که لازمة این اقوال تقلیل سابقون در گذر زمان بوده است. در آموزه های قرآنی و روایی، اولین، کسانی هستند که در پرتو ایمان به خدا و توحید، استعداد و ظرفیت های خود را شکوفا کرده و به فعلیت میرسانند، لذا اکثریت سابقون و اصحاب المیمنه را تشکیل میدهند، اما آخرین که اقلیت سابقون را تشکیل میدهند، با اینکه روحیه و ظرفیتی مانند اولین ندارند، لکن دسترسی به مقام سابقون برای آن ها غیر ممکن نیست و میتوانند در راستای عبودیت خداوند به این مقام نائل گردند. در این پژوهش، بیان مصداقی این اصطلاحات در آموزه های قرآنی و روایی جهت شناسایی روحیة سابقون مورد بررسی قرار گرفته است.

با توجه به اينکه ازدواج يکي از مراحل مهم زندگي بشر است محققين و پژوهشگران همواره در پي شناخت بيشتر آن و يافتن راه هايي براي بهبود زندگي بشر بوده اند. دانشمندان اسلامي نيز با بررسي آيات و روايات درصدد يافتن ازدواج مطلوب از نظر اسلام بوده و در اين زمينه کتب زيادي تأليف کرده اند. با اين وجود گستردگي بحث تا جايي است که همواره با کمک گرفتناز علوم مختلف و از جنبه هاي گوناگون مي تواند مورد بررسي قرار گيرد و احيانا نتايج و راهکارهاي جديدي يافت شود. يکياز علومي که در اين زمينه مي تواند راهگشا باشد علم مردم شناسي است که به بررسي لايه ي فرهنگي زندگي مردم مي پردازد و يکي از مسائلي که مي تواند در فهم ازدواج مطلوب از ديدگاه اسلام به کار آيد، بررسي فرهنگ ازدواج در زمان نزول قرآن است. بنابراين در اين پايان نامه سعي شده تا با کمک گرفتن از علم مردم شناسي، فرهنگ ازدواج درعصر جاهلي به دست آيد و سپس با بررسي آيات، تغييراتي که پس از نزول قرآن در فرهنگ ازدواج رخ داده تا ازدواج مطلوب به دست آيد فهم شود. در نهايت نگارنده بر آن است که قرآن با مبنا قرار دادن فرهنگ جاهلي، مفهومي از ازدواجمعرفي مي کند که قابل تطبيق و متناسب سازي با تمام فرهنگ ها در هر زمان و مکان است.

درک و شناسایی معناداری وقایع زندگی، یکی از اساسی­ترین موضوعات در کیفیت و تحول مثبت زندگی انسان است و همواره در سلامت روانی و رضایت­مندی او از زندگی نقش مهمی داشته است. این پژوهش بر آن است تا با بررسی معناداری وقایع زندگی در قرآن و روان­شناسی وحدت­مدار، به ساختاری مفهومی برسد تا بر اساس آن، تمرین­ها و برنامه­های هنری مؤثر برای استفاده در مداخلات روان­شناختی طراحی شود؛ بنابراین، با بررسی مسئلۀ معناداری وقایع زندگی در قرآن و روان‌شناسی وحدت­مدار، مفهوم نگرش وحدانی در تجربه‌ها و رخدادهای زندگی استنباط شد که به‌منظور عینی­سازی، ملموس‌کردن و انطباق بهتر با رویدادهای زندگی، به‌ترتیب، سه شاخص شناخت و پذیرش وحدت­مدار وقایع زندگی، پیوستگی کثرت‌های متضاد و معنابخشیدن به کثرت­های زندگی از آن استخراج شد و هریک مبنای طراحی تمرین­هایی هنری قرار گرفت تا با استفاده از هنر وحدت­مدار، وقایع زندگی معنادار شوند و با از بین بردن بار منفی برخی وقایع، نقش مثبت آنها در رشد و تعادل زندگی جستجو شوند؛ به­طوری­که فرد باروایت وحدانی زندگی خویش و با انجام تمرین­های هنری وحدت­مدار، منطبق با مفاهیم استخراج‌شده، به همراه تفسیر آن با دیدگاه قرآنی و روان­شناسی وحدت­مدار، به­خوبی هر آنچه از وقایع زندگی برداشت کرده است­، شرح و با مثال­های زندگی خود انطباق دهد.

غزوه بدر کبری از مهم­ترین غزوه­های تاریخ اسلام است و ریشه‌یابی علل وقوع این رویداد پس از گذشت حدود یک و نیم هزاره از طلوع فجر اسلام، همچنان یکی از دغدغه­های اصلی مورخان و اندیشمندان جهان اسلام است. سیره­نویسان متقدم که نخستین شارحان غزوات پیامبرند، طراح اصلی این عملیات را شخص پیامبر اسلام می­دانند. از نظر ایشان انگیزه سپاه اسلام از ورود به جنگ بدر، مصادره غنائم قابل‌توجه کاروان قریش بوده است. این در حالی است که آیات قرآن کریم که به مناسبت­های مختلف، حوادث جنگ بدر را نقد و بررسی می­کند، این عملیات را واکنش دفاعی سپاه اسلام در برابر رفتار ستیزه­جویانه قریش دانسته و انگیزه آن را جهاد فی سبیل الله، غلبه حق بر باطل و رفع فتنه مشرکان برمی­شمارد. این پژوهش در نظر دارد گزارش­ نخستین سیره­نویسان از این رویداد را در برابر آیات مرتبط قرآن کریم قرار داده و بدین طریق خطاهایی را که ایشان در بازخوانی انگیزه جنگ بدر مرتکب شده­اند، واکاوی و سپس نقادی کند.

شناخت جایگاه ائمه(ع) بر تمامی مسلمانان ضرورت دارد. برخی مانند غلات در مورد ایشان دچار غلو شده‌اند. از طرف دیگر نباید دچار تفریط شده و مقامان ائمه(ع) را انکار کرد. عبارت والناس بعد صنائع لنا که در نامه‌ی 28 نهج‌البلاغه به کار رفته است بیانگر فضیلتی برای ائمه(ع) است. اغلب شارحین[1] صنائع را در این عبارت پرورش‌یافته معنا کرده‌اند. برخی نیز آن را ساخته‌شده ترجمه کرده‌اند[2]. تعبیر دوم غلوآمیز به نظر می‌رسد. این پژوهش برای فهم معنای صحیح این عبارت که به شناخت ائمه(ع) و فضائل آنان کمک می‌کند انجام شد. به این منظور با روش توصیفی تحلیلی عبارت ازنظر لغوی و قواعد عربی، خانواده‌ی حدیثی، قواعد حکمی و فضای مکاتبات حضرت علی(ع) و معاویه بررسی شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد تعبیر دوم به‌طورکلی نمی‌تواند غلط باشد و با عقاید غلات متفاوت است؛ اما در اینجا این معنا مدنظر حضرت علی(ع) نبوده است؛ زیرا ایشان در صحبت با معاویه مفاهیم تکوینی به کار نمی‌بردند؛ چون پذیرش یا عدم پذیرش آن تأثیر چندانی ندارد و صرفاً ائمه(ع) را انسان‌هایی دوست‌داشتنی نشان داده و مدح آنان را به دنبال دارد. بلکه در مکالمه با او مفاهیم تشریعی و تربیتی را مطرح می‌کردند که دانستن آن برای مخاطب مسئولیت به همراه دارد؛ چراکه ائمه(ع) برای دستگیری از مردم آمده‌ و برای این کار جان خود را فدا کرده‌اند. لذا تعبیر اول برای این عبارت مناسب‌تر است. این سبک نگاه تربیتی به روایات ائمه(ع) در شروح موردنیاز است و می‌تواند روایات ائمه(ع) را به نکات کاربردی برای زندگی تبدیل نماید.

یکی از مهم­ترین مؤلفه­های فهم پیوسته از نظام معنایی قرآن، شناخت درست سوره به عنوان اصلی­ترین جز این ساختار نظام­مند است. شبکه ارتباطی پیچیده میان آغاز، بدنه و پایان سوره، از لایه­مندی مفاهیم نهفته در آن حکایت دارد. از این میان به طور خاص، زنجیره­مندی مفهومی آغاز و انجام سوره به عنوان ارکان اصلی آن، نقش مهمی در ارائه چکیده معانی به مخاطب ایفا می­کند؛ بنابراین کشف و استخراج پیوستگی میان افتتاح و اختتام که به فهم جامع­تری از ساختار کلی سوره می­انجامد، بیان­گر غایت این نوشتار خواهد بود. پژوهش حاضر در همین راستا، در صدد پاسخ به چگونگی امکان درک نظام­مندی حاکم بر ساختار سوره از طریق بررسی عناصر شروع و پایان است. کاربست تئوری ساختارگرایی توأم با روشمند­سازی آن در قالب طرحواره فراکتال، نوآوری این مقاله محسوب می­گردد. برجسته نمودن نقش تکرار معنادار اجزای خودمتشابه، در ایجاد ساختار اصلی یک طرح هماهنگ، شاخصه این طرحواره است. تحلیل شواهد لفظی- معنایی درون­بخشی و بینابخشی، به طرح خوانشی پیوسته از مفاهیم سوره می­انجامد. در بررسی موردی، ساختار پیوسته حاکم بر اجزای آغاز و پایان سوره عنکبوت، از طریق زنجیره مفهومی جهاد در دو سطح جهاد در حق و جهاد برای خویش قابل دریافت است. ذکر آثار انتخاب ایمان، هدایت و یا عدم انتخاب آن در قالب دو گروه مؤمنان و کافران، تبعات و فرجام هر گروه در برخی اقوام رسولان الهی تشکیل دهنده فضای پیوسته سوره عنکبوت دانسته می­شود.

بحث اسماء و صفات الهی از دیرباز تا کنون مورد توجه متکلمان و مفسران بوده است. در جای جای قرآن مجید این اسماء قابل شهود است و در این میان بخش قابل توجهی از آیات به یک یا دو اسم و صفت خداوند ختم شده‌اند. اینکه مراد جدی گوینده این آیات چه می‌باشد و در لایه‌های بافتی آن؛ یعنی بافت درون‌زبانی، مسائلی چون همنشینی و ارجاعات و در بافت برون‌زبانی، مخاطب، فضای نزول، مقام سخن، حتی لحن کلام با چه کنشی مورد نظر گوینده چه بوده است، قابل بررسی می‌باشد. با توجه به تفاسیر مختلف ارتباط بین اسماء الهی در اختتام آیات با محتوای همان آیه و با آیات قبل و بعد آن احساس می­شود، ما را بر آن داشت که با روش کاربردشناسی با تکیه بر منابع تفسیری از طریق مشخص نمودن مؤلفه‌ها و عناصر کارگفت، ارتباط دو اسم «لطیف خبیر» در کنار هم و در اختتام آیات با متن آیه و آیات دیگر را بررسی کنیم.