آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده موعود باوری اندیشه ای است که در بین تمام ادیان و قبایل با وجود اختلاف در مصادیق و جزئیات آن وجود دارد. در بین مسلمانان این اندیشه در اعتقاد به ظهور مهدی(عج)که از اولاد پیامبر اسلام(صلی الله علیه واله)و علی(ع) و فاطمه(ع) است، تجلی پیدا کرده است. اندیشه مهدویت یک اندیشه کلامی و مبتنی بر اصول متن و محکم کلامی از جمله، توحید،هدفمندی خلقت، نبوت ، امامت ومسائل مربوط به این اصول می باشد.اما مهدویت با این همه قوتی که به خاطر پشتوانه های عقلی ونقلی دارا می باشد. عده کمی از علما در صدد انکار و رد آن برآمده اند.یکی از این علما واندیشمندان محمد رشید رضا صاحب کتاب المنار می باشد وبه طور صریح به انکار مهدویت پرداخته واحادیث مهدی را از اسرائیلیات می داند.بنابر این در این پژوهش کلامی بودن مهدویت و مبتنی بودن آن به مبانی کلامی در قالب چهار اصل کلامی یعنی توحید، هدفمندی خلقت، نبوت وامامت پرداخته شده است.وسپس نظر و دیدگاه تفسیر «المنار» و تفسیر «المیزان» در مورد این اصول مورد نقد و بررسی قرار داده شده است. در آخر این پژوهش دلایل قرآنی و روایی اندیشه مهدویت بیان شده و دیدگاه این دو تفسیر در مورد اندیشه مهدویت مورد بررسی قرار گرفته به اشکالات وارد شده از طرف رشید رضا جواب داده شده است.واژگان کلیدی: مهدویت،مبانی کلامی،تفسیر المنار،تفسیر المیزان،توحید، هدفمندی خلقت، نبوت، امامت

چکیدهمعرفت به حقایق عالم پس ازمرگ بعد از شناخت خالق هستی بخش درمنطق وحی از اهمیت ویژه ای برخورداراست؛زیرا که آثار تربیتی مهمی در زندگی دنیایی انسان درپی دارد. یکی ازسوالات مهم دراین رابطه، آن است که آیا سیرتکامل یا انحطاط نفس آدمی با پایان یافتن حیات دنیوی،خاتمه می یابد یا چنین سیری در دوره ی حیات برزخی نیز استمرار دارد؟که می توان گفت براساس بسیاری ازآموزه های شریعت مقدس اسلام، سیرحرکت تکاملی یا تنازلی انسان، پس ازمرگ نیز ادامه دارد؛ این حقیقت ازآیات و روایات فراوانی قابل استنباط می باشد. ازاین رو پژوهش حاضر، موضوع تکامل وتنزّل نفس دربرزخ از منظر قرآن و روایات را، درپنج فصل، باروش اسنادی وتحلیل متنی، بررسی می نماید. ابتدا به بررسی موضوعنفس و روح وحقیقت انسان می پردازد وبا اثبات تجرّد و بقای روح انسانی پس ازمرگ، مسئله ی حیات برزخی و مسائل مربوط به عالم برزخ، ازدیدگاه عقل ونقل را، پیگیری می نماید. درادامه ، امکان وضرورت و چگونگی تکامل برزخی، وآیات وروایات دال برآن، وهمچنین لوازم ونتایج پذیرش تکامل برزخی، بررسی شده است. ودرفصل پایانی با اشاره به دیدگاههای اندیشمندان اسلامی ذیل این موضوع، به بیان اشکالات مطرح شده دراین رابطه وپاسخ و بررسی آنان، پرداخته می شود. وباحل اشکالات موجود، نتیجه گرفته می شود که تکامل برزخی از نظر قرآن وروایات امری مسلم و قطعی بوده وزمینه های ترقی و تکامل درعالم برزخ را باید دردنیا فراهم نمود؛ درواقع حرکت تکاملی انسان در جهان آخرت، دنباله ی همان حرکتی است که انسان در حیات دنیوی داشته است گرچه کیفیت تکامل درعوالم پس ازمرگ باتکامل دنیوی متفاوت می باشد. ازاین رودر برزخ، هم نتیجه اعمال هست و هم حرکت و تکامل. این تکامل برای فرد مومن، پاک شدن از آلودگی ها و خلاصی از رنگ ها و تعلقات در حد نظام برزخی است و برای شخص کافر و معاند، فرو رفتن بیش تر در ضلالت، عناد و طرد و دوری از خداوند در حد نظام برزخی خواهد بود.کلمات کلیدی: نفس، روح، تکامل، برزخ، حیات برزخی، قرآن، روایات.

چکیدهموضوع این رساله ،اندیشه کلامی ملاصدرا می باشد که از دو اثر ارزشمند ایشان یعنی تفسیرقرآن کریم و شرح اصول کافی که بعد از اسفار ،بعنوان مهمترین اثر این اندیشمند حکیم بیان شده،مورد تحقیق قرار گرفته است.در این پایان نامه فرض براین است که ملاصدرا نه تنها از مسائل مهم کلامی غافل نبوده بلکه در این دو کتاب بصورت مستدّل به خیلی از مسائل کلامی پرداخته است.منابع اصلی استفاده شده در این رساله،تفسیرقرآن کریم که هفت جلد می باشد و شرح اصول کافی که شش جلد می‌باشد. اهمّ نتایج این پژوهش:1ـ صدرا در عین فیلسوف بودن از مباحث اصیل کلام شیعی غافل نبوده و با براهین متقن نقلی و عقلی به بحث پرداخته است. 2ـ روش صدرا در مسائل کلامی نقلی و عقلی است.

پژوهش حاضر با کاوش در دو کتاب «تجرید الاعتقاد» و «اخلاق ناصری» از تألیفات گرانسنگ دانشمند شهیر خواجه نصیرالدین طوسی، درصدد است تأثیر قاعده کلامی «حسن و قبح عقلی» بر «آرای اخلاقی» را در حوزه اخلاق فلسفی مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش با روش اسنادی تحلیلی صورت پذیرفته و یافته های آن نشان می دهد که از یک سو، قاعده کلامی حسن و قبح عقلی که در «تجرید الاعتقاد» مبرهن شده بخش مهمی از مسائل کلامی مربوط به مبدأ، نبوت و معاد بر آن استوار گردیده است، و از سوی دیگر، بسیاری از آراء اخلاقی طرح شده در «اخلاق ناصری» نیز بر همین قاعده بنیان نهاده شده است. ضرورت تبیین این پژوهش از آن رو است که اثبات حسن و قبح عقلی و این که بسیاری از ارزشهای اصیل اخلاقی در مسائل فردی و اجتماعی ریشه در درک عقل دارد و عقلای عالم آن را می پذیرند، بنیادی اساسی برای فضیلت های اخلاقی ایجاد می کند که حتی منکران شرایع آسمانی را ملزم به رعایت بسیاری از اصول اخلاقی می نماید.

چکیده با مطالعه آثار اخلاقی گذشتگان این مسئله روشن می شود که نویسندگان کتب اخلاقی از مبانی کلامی پذیرفته شده در نزد خویش ،در تبیین آرای اخلاقی خود بهره جسته اند. از این رو به نظر می رسد که دانش اخلاق در بسیاری از مباحث وابستگی کامل به دیدگاه های کلامی صاحب اثر دارد . خواجه نصیرالدین طوسی، یکی از دانشمندان بزرگ شیعه ، دارای تألیفات متعددی در زمینه اخلاق مانند اخلاق ناصری ، اوصاف الاشراف ، اخلاق محتشمی و نیز در زمینه کلام هم چون تجرید الاعتقاد است . ایشان بعضی از دیدگاه های کلامی اش را در بعضی از تألیفات اخلاقی اش به کار برده است. این رساله با استناد به تألیفات کلامی و اخلاقی خواجه نصیر الدین طوسی ، پنج قاعده کلامی تأثیر گذار در دیدگاه های اخلاقی ایشان یعنی حسن و قبح ذاتی و عقلی، قاعده لطف، قاعده وجوب اصلح بر خدا، قاعده وجوب شکر منعم و قاعده قبح تکلیف مالایطاق را ردیابی و نیز میزان تأثیر گذاری هر یک از آنها را بررسی نموده است. از جمله قواعد کلامی تأثیر گذار در تألیفات اخلاقی خواجه ، قاعده حسن و قبح ذاتی و عقلی است. از نتایج و یافته های این پژوهش آن است که این قاعده اصل و بنیان نظام اخلاقی خواجه را که واقع گرا و فضیلت گراست می سازد. اگر حسن و قبح ذاتی و عقلی نباشد دیگر اصلا چیزی به نام اخلاق فلسفی و عقلی وجود نخواهد داشت. قاعده وجوب شکر منعم و قاعده اصلح در جای جای تألیفات اخلاقی خواجه نمایان است کلید واژه ها: اخلاق، کلام ، خواجه نصیرالدین طوسی، مبانی کلامی.

مسئله شکاف نظر و عمل و حل خلا میان این دو در تاریخ علم و اندیشه همیشه محل نزاع و کشاکش های تئوریک بوده است. این سوال که نظر و علم جهت تبدیل به عمل داری چه مبادی و مبانی است و این پروسه چه فرایندی را باید طی نماید از عمده مسائلی است که جایگاه بس مهمی را در اخلاق، فلسفه و حتی امروزه در علوم بین رشته ای نظیر فلسفه های مضاف به خود اختصاص داده است. در واقع یکی از مسائل رایج پیرامون نظر و عمل این است که اگر کسی به امری علم داشته باشد الزاما می بایست مطابق علم خود عمل کند. چه اینکه علم از مبادی عمل بوده و نسبت به آن علیت دارد. به عنوان مثال از منظر سقراط و افلاطون بین نظر و عمل و یا به تعبیری معرفت و فضیلت رابطه علی و معلولی برقرار است و در واقع توانایی را به دارایی علم منوط می کردند. لکن ارسطو رابطه علی بین علم و عمل را مردود دانسته و معتقد بود جهت تبدیل یک امر به عمل، داشتن علم کفایت نکرده بلکه موالفه های دیگری در این امر مدخلیت دارد. (کاپلستون، 1380،ج 1 :379-380)ابن عربی به عنوان پدر عرفان اسلامی گسست و شکاف بین علم و عمل را ناشی از امیال، احساسات و هوای نفس می دانند. به باور وی مانع اصلی در شکاف بین علم و عمل عدم وجود باور و یقین قلبی است.( ابن عربی بی تا ج 2، ص 2 )از منظر حکیم ملا صدرا شکاف بین علم و عمل را باید در حوزه اخلاق جست و جو نمود. چه اینکه ایشان معتقدند جهالت و غفلت مهمترین مانع جهت تبدیل علم به عمل است.(ملا صدرا ،1389 ، ج1 : 161) در دوران معاصر امام خمینی (ره) علت ثنویت بین علم و عمل را در دو چیز می دانند: نخست، عدم انتقال علم از عقل به قلب یا باور نکردن یافته های معرفتی و دوم عدم تذکر، ریاضت و ورزیدگی نفس مطابق با علم محصل. ( خمینی، 1377: 279) در این تحقیق سعی می شود شکاف میان نظر و عمل و حل این مسئله از دیدگاه ملامحسن فیض کاشانی (1091ق) که خود از علمای بزرگ فلسفه، اخلاق، تفسیر و فقه است، مورد بررسی واقع شود. دستاویز ما در این تحقیق جهت بررسی این شکاف و حل مسئله بین نظر و عمل مستنداتی است که در آثار اخلاقی، عرفانی و کلامی ایشان به وضوح دیده می شود. فی المثل: در کتاب "الحقایق فی محاسن الاخلاق" ایشان معتقدند که شکاف بین علم و عمل در مرحله اخلاقی علم مرتفع می گردد. به عبارت دیگر برای رفع این شکاف وی علم را به دو دسته دنیایی و آخرتی تقسیم کرده و پس از طرح شقوق کثیری از علم، در نهایت آن را به علم اخلاق و علم شریعت تقسیم کرده و با اصالت بخشیدن به علم اخلاق، ضمانت اجرایی شدن (عملیاتی کردن نظر) این علم را داشتن ایمان بر می شمرند. (فیض ، 1423ق :15) همین مساله را وی با تاکید بیشتری در رساله "منهاج النجاء" به صورت جزیی‌تر بیان نموده اند. فی المثل ایشان در این رساله پس از تعریف ایمان به اعتقاد به اصول دین، ایمان را نوعی علم تلقی کرده و ازدیاد درجات آن را به داشتن حداقل تقوای ظاهری منوط کرده اند. چه اینکه از منظر ایشان تقوای ظاهر همان انجام واجبات و ترک محرمات (عمل) محسوب می شود. (فیض ،1411ق:13) ملا محسن فیض در رساله "آیینه شاهی" همانند دیگر علمای علم اخلاق قوای اصلی روح انسان را محدود به حوزه‌هایی دانسته اند. ایشان بر این باورند که عقل، شرع، طبع، عادت و عرف شاکله اصلی وجود انسان را شکل می دهد. وی قلب را هویت غالبه وجود انسانی فرض کرده و مرحله تبدیل علم به عمل را تسلط بر این حوزه مهم وجودی می دانند. توضیح آنکه هر کدام از انقسامات پنج گانه فوق اگر بر قلب تسلط یابند علاوه بر اینکه علت صدور فعل میشوند، عمل صادره نیز متناسب با صاحب آن قوه خواهد بود.(فیض ،1387، ج1: 12) نگارنده بر این باور است که ملا محسن فیض کاشانی در این کتب و رساله‌ها توانسته است با توجه به مبانی خود به حل مسئله شکاف نظر و عمل فائق آید. بر این اساس در این پژوهش سعی خواهد شد شکاف بین نظر و عمل با تمرکز بر مبانی «علم» حل و فصل گردد. توضیح آنکه نگارنده با مطالعات اجمالی که برروی آثار ایشان داشته به این نتیجه رسیده است که شکاف بین نظر و عمل از منظر وی امری سقراطی است. بدین نحو که از منظر ملامحسن فیض کاشانی علت تامه صدور عمل، وجود علم در عالی ترین وجه خود می باشد. در واقع شکاف مورد بحث در این تحقیق با رساندن علم از مراتب پایین و میانی به مراتب عالی حل خواهد شد.

مسئله شکاف نظر و عمل و حل خلا میان این دو در تاریخ اندیشه همیشه محل کشاکش‌های تئوریک بوده است. در این مقاله سعی می شود شکاف میان نظر و عمل و حل این مسئله از دیدگاه ملامحسن فیض کاشانی مورد بررسی واقع شود. دستاویز ما در این پژوهش جهت بررسی این شکاف و حل مسئله بین نظر و عمل مستنداتی است که در آثار ایشان دیده می شود. نگارنده بر این باور است که ملا محسن فیض کاشانی در این کتب و رساله‌ها توانسته است با توجه به مبانی خود به حل این مساله فائق آید. در این پژوهش سعی خواهد شد با روش استنادی – تحلیلی شکاف بین نظر و عمل با تمرکز بر مبانی «علم» حل و فصل گردد. از مهم ترین یافته های پژوهش این است که بر اساس مبانی فیض کاشانی شکاف بین علم و عمل با اتحاد بین عقل نظری و عملی رفع خواهد شد.