آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

به حول و قوه الهی در این رساله با استفاده از تفاسیری که توسط علمای بزرگ اسلامی در خصوص آیات نازل شده در ارتباط با غزوه احد در سوره آل عمران به نگارش در آمده است و نیز سایر منابع معتبر تاریخی موضوعات زیر مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. 1 در فصل اول در خصوص علل و عوامل وقوع جنگ احد و نیز تاریخچه کوتاه از وضعیت و موقعیت شهر مدینه ذکر گردیده و سپس آیات نازل شده در ارتباط با جنگ احد در سوره مبارکه آل عمران مورد بررسی قرار گرفته و توضیحات مختصری در ارتباط با هر یک از آیات مورد نظر عنوان گردیده است. 2 در فصل دوم در خصوص مشورت پیامبر با یاران خود در شیوه دفاع از شهر و تصمیم گیری نهایی آن حضرت و علت مشورت حضرت رسول با مسلمانان در موضوعات مختلف خصوصا جنگ احد توضیحاتی آمده است. 3 در فصل سوم در خصوص استراتژی نظامی پیامبر در دفاع از شهر مدینه و نیز جریان جنگ احد پیروزی اولیه مسلملنان و سپس شکست آنان و آیات نازل شده در ارتباط با آن، علل شکست مسلمانان و نتایج جنگ احد مطالبی بیان گردیده است. 4 در فصل چهارم در خصوص معنای نفاق از نظر لغوی و اصطلاحی و تفاوت آن با تقیه و زمینه پیدایش نفاق در اسلام و شکل گیری منافقین در مدینه و رهبر آنان(عبدالله بن ابی) و نقش آنان در تضعیف روحیه و شکست مسلمانان در جنگ احد، برخورد قرآن با کارشکنی آنان و نیز عکس العمل حضرت رسول اکرم(ص) در مقابل تبلیغات مسموم منافقان توضیحاتی ارائه گردیده است. 5 در فصل پنجم مقام والای شهیدان اسلام بویژه شهدای گرانقدر جنگ احد و آیات و روایات وارده در این رابطه و نیز روایات منقوله از حضرت رسول در ارتباط با مقام شامخ شهیدان مورد بحث قرار گرفته است.

پژوهش حاضربرای پاسخ دادن به شبهة درون ساختی نسبت به قرآن مبنی بر عدم انسجام وپراکندگی مطالب درآن، شکل گرفته است، تا با معرفی دقیق ساختار قرآن و اهداف آن با اثبات ارتباط مستقیم ساختار و اهداف قرآن دست یابد. لذا با استفاده از کتب علوم قرآن که به طور پراکنده به ساختار ظاهری و محتوایی پرداخته اند و همچنین کتبی که به تحلیل اهداف قرآن و لوازم آن می پردازند، به نگارش این پایان نامه دست زده ایم. این پژوهش از چهار بخش اصلی تشکیل شده است که عبارتند از: 1،کلیات:که در آن مباحث مقدماتی پژوهش نظیر«پیشینة تاریخی شبهة عدم انسجام در قرآن»، معرفی«مستشرقین» به عنوان یکی از قائلین این شبهه، پاسخ اجمالی به شبهة مذکور و معنا شناسی«نظم» مطرح گردیده است. 2، ساختار قرآن: که در آن به بررسی مؤلفه های تشکیل دهندة ساختار ظاهری و محتوای قرآن پرداخته شده است. 3، اهداف قرآن: که در آن به بررسی اهداف قرآن از منظر قرآن و حدیث پرداخته و هم چنین لوازم و اقتضاءات اهداف قرآن را نیز بیان می کند. 4،تحلیل ارتباط ساختار قرآن با اهداف آن: که این بخش در صدد اثبات رابطة مستقیم ساختار قرآن با اهداف آن است. نتیجة پژوهش این شد که ساختار ظاهری قرآن منطبق بر اهداف متعالی آن است. لازمة هدف هدایت گری قرآن این است که در هر قطعة کوچکی از قرآن،جنبه های مختلف معارف، ذکر گردد. تا خواننده تحت هدایت الهی قرار گیرد. تا قرآن کریم به هدف خویش نایل آید.

اوضاع سیاسی فرهنگی ایران به عنوان بستر انقلاب و دفاع مقدس بازخوانی می گردد و پس از گذر از مراحل جنگ، وضعیت تاریخی مردم قم در گذشته و حال به عنوان کانون قیام و مهد فرهنگ اهل بیت علیهم السلام با توجه به روایات وارده در مورد مردم این شهر بیان می شود. تأثیرپذیری این فرهنگ ورود حضرت معصومه(س) و تأسیس حوزه علمیه تقویت می گردد با هدایت رهبریت دینی مبارزات داخلی و جهاد با دشمن خارجی شکل می گیرد و در این عرصه عناصر جهاد و شهادت فراگیر و عینیت می یابد و مفاهیم آن تبیین می شود، از شهدا آثار متعدد باقی است که وصایای آنها بازتاب اندیشه آنان است. دروصایای شهدا آیات متعددی از قرآن وجود دارد و بیانگر انگیزه و نگرش آنان است واین آیات بر مبنای پیامی که دارند در سه دسته اعتقادی، اجتماعی و اخلاقی تفکیک شده تبیین می گردد. کلام اهل بیت بطور عینی و نیز نقل به معنی در وصیت شهدا انعکاس دارد که در سه دسته اعتقادی، اجتماعی و اخلاقی تقسیم و بیان گردیده است. علاوه بر آیات و روایات موضوعات مختلف دیگری در وصایای شهدا مطرح گردیده که دارای مبانی قرآنی یا روایی است آن مباحث همراه با مصدایق مربوطه گزارش می گردد. در نهایت این تحقیق تبیین می کند شهدا با بهره گیری از فرهنگ اهل بیت علیهم السلام آگاهانه راه جهاد را انتخاب و بر همین اساس وصایای خود را نگاشته اند.

مفسران با رویکردهای مختلف به تفسیر قرآن پرداخته اند و بدین سان گرایش های گوناگونی در تفسیر به ظهور رسیده است. یکی از گرایش های تفسیری در دوران معاصر، تفسیر ادبی است. این گرایش یکی از روشمندترین گرایش های تفسیری است و مؤلفه هایی نسبتاً شفاف دارد. در مقالة حاضر مهم ترین مؤلفه های این گرایش گزارش و نقد و بررسی شده است.مهم ترین مؤلفه های تفسیر ادبی معاصر عبارت اند از: ناکار آمدی تفسیر ترتیبی، استقصای همة آیات ناظر به موضوع و تفسیر آیات بر حسب ترتیب نزول، مترادف نبودن هیچ یک از واژه های مترادف نما، محدود کردن دلالت آیات به سیاق، بهره گیری از روان شناسی و جامعه شناسی.به نظر ما ناکارآمد دانستن تفسیر ترتیبی، محدود کردن دلالت آیات به سیاق و انکار وجود واژه های مترادف در قرآن ناتمام است. از سوی دیگر پیروان این گرایش تفسیری در اجرای کامل استقصای آیات ناظر به موضوع و تنظیم آنها به ترتیب نزول موفق نبوده و در موارد بسیاری از آن غفلت کرده اند. نیز از نشان دادن تفاوت معنایی برخی واژه های قرآن بازمانده اند.

یکی از واژه های قرآنی که فهم دقیق معنای آن، در دریافت معارف قرآنی تاثیر به سزایی دارد واژه «ظن» است. بسیاری از مفسران «ظن» را حالتی نفسانی، یعنی اعتقاد راجح و گمان که مرتبه ای بالاتر از شک و پایین تر از یقین است معنا کرده اند. بسیاری از لغویان هم این واژه را از کلمات اضداد معرفی کرده اند که به دو معنای شک و یقین به کار می رود. صاحبان کتب وجوه و نظایر برای این واژه در قرآن مجموعا پنج معنا بیان کرده اند: شک، یقین، تهمت، پندار و دروغ. برای بازشناسی ظن به معنای شک از ظن به معنای یقین نیز معیارهایی ادبی بیان شده است. در مقاله حاضر با مراجعه به کاربردهای این واژه در فرهنگ عربی، دیدگاه مفسران در تفسیر ظن به گمان بررسی خواهد شد. همچنین با تکیه بر تحلیل های روان شناختی، تفسیر مفسران از این واژه در تعدادی از آیات مشتمل بر آن بررسی و نقد و معیارهای معرفی شده برای تشخیص ظن به معنای شک از ظن به معنای یقین ارزیابی می شود.

کشف مراد خداوند متعال از عبارات قرآن متوقف بر فهم معنای تک تک الفاظ عبارات آن است. طبیعی است که برای این کار بایستی به منابع لغوی مستقل (مثل غریب القرآن ها) و غیر مستقل(مثل تفسیرها) که حتی المقدور نزدیک به عصر نزولند مراجعه کنیم. زیرا معنای به دست آمده برای کلمه مثل تمامی پژوهش های دیگر باید مبتنی بر منابع معتبر، شواهد کافی و هم چنین توجه به آراء صاحب نظران و خبرگان این فن باشد. یکی از راه های دستیابی بهمعنای مفردات قرآن کریم، تقابل آراء صاحبنظران در امر لغت و مفهوم شناسی آن است. بیشتر تفاسیر از قرن سوم به بعد چه به صورت گسترده و چه به صورت خلاصه به بحث لغوی هم پرداخته اند. در واقع کم کم تخصص در فن لغت یکی از شرایط ضروری برای مفسر در نگاشتن تفسیر شد. بنابراین تفاسیر معتبر که در بردارنده دیدگاه های مولفان آنها درباره لغات قرآن کریم است، منبعی مناسب برای اندیشه ورزی و کار علمی در این زمینه است. تفاسیر مجمع البیان و کشاف دو انتخاب مناسب و قابل دفاع برای مفهوم شناسی لغاتند. گواه این مدعی، استفاده کتب تخصصی مربوط به مفهوم شناسی لغت و تفاسیر برجسته فریقین از این دو تفسیر است. در پایان نامه پیش رو سعی شده است تانظرات این دو لغوی درباره مفردات جزءهای 15 و 16 قرآن کریم استخراج شود و پس از کار ترجمه و اعراب گذاری، به تطبیق یا همان بررسی نقاط اشتراک و افتراق نظراتشان بپردازیم. در این راستا 232 واژه ای را که مجمع البیان در بخش اللغه اش مورد بررسی قرار داده بود استخراج و طبق روش مذکور عمل شد. در فصل کلیات ضمن مفهوم شناسی و معرفی کشاف و مجمع البیان و مولفان آنها، مهمترین مباحث نظری علم مفردات به صورت خلاصه آورده شد و نظرات مرحوم طبرسی و زمخشری درباره آن مباحث با تکیه بر اقوال آن دو درباره لغات دو جزء 15 و 16 ارائه شد. از نتایجی که در تحقیق به آن دست یافتیم این بود که مجمع البیان بیشتر از کشاف به بحث های لغوی و ریشه شناسی کلمه و نقل شواهد از اشعار و کلام عرب پرداخته است و هم چنین نه مجمع البیان و نه کشاف وارد بحث های نظری علم مفردات نمی شوند مگر به صورت بسیار مختصر. در مورد مطابقت معنا با سیاق هم با گرفتن آمار دیدیم که تقریبا با تعداد دفعات مشابه معانی موافق سیاق آورده اند.

یکی از مفاهیم ارزشی و اخلاقی قرآن کریم خشیت از خدای متعال است. معمولاً، مفسّران و مترجمان، خشیت را به خوف تفسیر کرده و این دو واژه را مترادف پنداشته‌اند. پژوهندگاهی نیز بین آن دو واژه تفاوت‌هایی ذکر کرده­اند. در مقالة حاضر، پس از بحث در انکار ترادف این دو واژه، تفاوت‌هایی که بعضی از دانشمندان و مفسّران چون ابوهلال عسکری، محقّق طوسی و علّامة طباطبایی برای خوف و خشیت قائل شده­اند نیز در معرض نقد قرار گرفته است. همچنین، در ادامه، با معیار و مرجع قرار دادن قرآن کریم به عنوان یک منبع اصیل در معناشناسی کلمات و با دقّت در کاربردهای قرآنی این دو واژه، اثبات شده که: «خشیت» آن ترس ارادی است که از روی علم و معرفت همراه با تعظیم، در نفس آدمی ایجاد می‌شود و او را به فروتنی وا می­دارد؛ امّا «خوف» آن انفعال نفسانی و واکنش غریزی و طبیعی نفس انسانی یا حیوانی است که بر اثر انتظار فرارسیدن امری ناخوشایند یا از دست دادن امری خوشایند پدید می‌آید. یکی از اساسی­ترین کلیدهای استنباط تفاوت «خوف» و «خشیت» در کاربردهای قرآنی آن است که خوف ـ که امری طبیعی و غریزی است ـ در برابر غیر خدا به پیامبران نسبت داده شده، امّا هیچ‌گاه خشیت از غیر خدا به آنان نسبت داده نشده است.

از موّلفه‌های روش پیشنهادی خولی در تفسیر ادبی معاصر، تحلیل‌های روان‌شناختی و جامعه‌شناختی است. نظر به نوآوری‌های دیدگاه خولی، در این دو بخش و نیز تاثیر آن در تعامل علوم انسانی با اسلامی، هدف اصلی این مقاله، تحلیل آراء خولی در این دو محور است که این مهم، به روش تحلیلی مبتنی بر داده‌های کتابخانه‌ای و آثار تفسیری خولی و تفسیر بنت‌الشاطی تجزیه و تحلیل خواهد شد. برآیند نوشتار حاضر این است که خولی به دلیل اشکالات مکتب تفسیری اهل سنت، ضمن مرجعیت‌دادن به قرآن با تفسیر موضوعی و استفاده از تحلیل‌های روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، قصد فهم دقیق‌تر قرآن و اثبات توانمندی قرآن در رفع مشکلات امروزی و تطابق فهم ادبی قرآن با نیازهای روز جامعه را داشت که نقطه قوت دیدگاه اوست و اشکالات غایی و روشی دیدگاه خولی، در تحلیل‌های جامعه‌شناختی آن، تاثیر منفی نداشته است. در تحلیل‌های روان‌شناختی نیز صرف نظر از ایده اسطوره‌ای‌دانستن قرآن خلف‌الله، اشکالی متوجه این نوع تحلیل‌ها در خود آثار خولی نیست؛ ضمن آنکه کارکردهای مثبت تحلیل‌های روان‌شناختی در تفسیر بنت‌الشاطی قابل مشاهده است. این امر نشان می‌دهد اصل این دیدگاه در این دو محور قابل توجه است و بسته به نوع کاربرد آن در تفسیر باید اعتبارسنجی شود. با لحاظ ضوابط و قواعد صحیح تفسیری، کاربست گزاره‌های دیدگاه خولی در این دو محور، فهم دقیق‌تر و کاربردی‌تر از آیات به دست می‌دهد.

تفسیر ادبی قرآن، تفسیری مبتنی بر علوم ادبی است که در دوران معاصر به‌وسیله امین‌الخولی، به‌شکل یک مکتب درآمد. این مکتب، یکی از رکن‌های خود را «واژگان‌کاوی» قرار داده است از آن روی که کشف معنای درست مفردات قرآن، نخستین گام برای فهم آن است. پژوهش حاضر، با روشی توصیفی- تحلیلی، واژگان‌کاوی را در تفسیرهای ادبی معاصر و گذشته بررسی کرده، نتیجه آنکه مکتب معاصر، واژگان‌کاوی را بر مبانیِ «دگرسانی معنایی واژگان» و «تطابق زبان قرآن با زبان عربی» استوار ساخته و بر این پایه، کشف معنای دقیق کلمه را منوط به کشف معنای عصر نزولی آن نموده است، و کشف این معنا را در گرو استمداد از مولفه‌هایِ «تشخیص معرّب از عربی»، «تکیه به معنای حسّی»، «بهره‌گیری از ذوق عربی» دانسته است. از نگاه این مکتب، بعد از کشف معنای عصر نزولی، باید کاربردهای واژه را در قرآن کاوید تا معنای قرآنی آن به‌دست آید، و در گام پایانی- با تکیه بر مبنای عدم ترادف- معنایی ویژه بیان گردد. بررسی تطبیقی این مؤلفه‌ها نشان می‌دهد که بیشتر آنها در تفاسیر ادبی کهن نیز استفاده شده و تفاوت آن با مکتب معاصر، از ابعادِ «عدم پایبندی به مؤلفه‌ها»، «عدم پیوند میان مؤلفه‌ها» و «عمیق‌تر نبودن تحلیل‌ها» در تفسیرهای گذشته است.

آیۀ 23 سورۀ احزاب، از آیات‌ با کارکرد اجتماعی ویژۀ قرآن است. مشهور مفسران چون «مِن» را در این آیه «تبعیضیه» شمرده‌، و از سویی چون بر محوریت جنگ خندق در این آیه تأکید و درنگ نکرده‌اند، در برداشت ایشان، انسجام‌ محتوایی (معنایی) این آیه با آیۀ قبل، دچار ابهام شده است. از این­رو پژوهش پیش­رو در پی‌ بررسی انسجام معنایی این آیۀ شریفه با سیاق آن برآمده تا ظرایف پیام اجتماعی آیه به درستی آشکار شود. این جستار به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، با واکاوی شیوۀ زبانی «تجریدِ» با حرف «مِن» و یافتن‌ نمونه‌هایی نغز از آن در قرآن، تحلیلی نو از پیوند منطقی این آیه با آیۀ قبل ارائه داده است. در مجموع به­دست آمد این آیه در مقام تبیین آثار اجتماعی «ایمان» در برابر آثار «نفاق»، با سیاق و اطلاعات برون‌متنی خود، انسجامی کامل دارد و به شیوۀ زبانی «تجرید»، با بزرگداشتِ مقاومتِ یاران پیامبر(ص)، عامل ایستادگی دلیرانۀ آن­ها در برابر احزاب دشمن را «ایمان» ایشان برمی‌شمارد.