آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

معرفتی یا اقناعی‌بودن کرامات اولیا، مسئله‌ای است که دانستنش بسیاری از مشکلات فراروی عرفان عملی را حل می‌کند. فروکاستن شناخت عارف به دارنده کرامات، به عرفان آسیب رسانده، و دامان معرفت را به نقل کرامات فروکاسته است. بررسی ارزش‌شناسانه کرامات در دوره‌های نخستین عرفان اسلامی، نبود تلازم میان معرفت الاهی و صدور کرامت، نبود جایگاهی در ساحت زیرین دین برای کرامات، نوع نگرش صوفیان نامدار به کرامات به عنوان حجاب راه، نگاه طنزآمیز آنها و مواجهه قرآن کریم و انبیا و امامان معصوم با این مقوله محورهای اساسی جستار پیش‌ رو در ارزش‌سنجی کرامات است. این مقاله با بررسی توصیفی‌تحلیلی محورهای مذکور بر آن است که کرامات، ارزش معرفتی ندارند و رخ‌دادن امر خارق عادت به دست سالک یا عارف به روند سلوک و قربش به حق، سرعت نمی‌بخشد و رخ‌ندادنش نیز خللی وارد نمی‌کند. دست آخر، قرآن کریم گرچه از خرق عادت پیامبران برای اقناع منکران یا اطمینان برخی پیروان آگاهی داده است، اما همواره مردم را به عقلانیت فرا می‌خواند.

در این مقاله آرای ساموئل آیزنشتاد در شرح ظهور بینش‌های متعالی در ادیان عصر محوری، به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. آیزنشتاد مهم‌ترین دگرگونی دینی در عصر محوری را ظهور بینش‌های متعالی در ادیان یهودی، کنفوسیوسی، هندوئی و بودائی می‌داند. بنا به ارزیابی‌های او، بینش‌های متعالی ناظر به تمایز میان دو عرصۀ نظم متعالی (پالوده) و نظم دنیوی (آلوده) بودند و کوشش برای رفع تنش میان آن‌ها منجر به نهادینه‌شدن چند جهت‌گیری مختلف در ادیان عصر محوری شد: جهت‌گیری این‌جهانی (انجام درست امورات دنیوی) در دین کنفوسیوسی؛ جهت‌گیری آن‌جهانی (کناره‌گیری از امور دنیوی به منظور رستگاری) در ادیان هندوئی و بودائی؛ جهت‌گیری توامان این‌جهانی و آن‌جهانی (قوانین شریعت‌مدار، جهت‌گیری نیایشی، دستورالعمل‌های آئینی و مَنهیات اخلاقی) در دین یهودی. در نظر آیزنشتاد نهادینه‌شدن این رویکردها منجر به بازسازی نظام دنیوی در برخی جنبه‌ها شد: پدیدارشدن حاکمان سکولار که در برابر نظام متعالی پاسخگو و در برابر اَعمالشان مسؤول بودند؛ و مجزاشدن هویت جمعی مبتنی بر تقدّس از هویت‌های مبتنی بر مدنیّت و خاستگاه مجزا.

الهیات سیاسی یوهانس باپتیست متز، کشیش و الهی‌دان کاتولیک آلمانی، واکنشی الهیاتی در مخالفت با فردگرایی فرهنگ غربی، خصوصی‌سازیِ دین و مبادله‌ای‌شدن ارزش‌ها از دوران روشنگری تا امروز است. او در آثار خود، با محورقراردادن مسئلۀ رنج، تفسیری از زندگی و آموزه‌های عیسی مسیح به دست می‌دهد که بنیاد و پایۀ دین، کلیسا و ایمانِ مسیحی را در یادآوریِ پرمخاطرۀ عیسی مسیح می‌داند. به باور وی، این یادبود پرمخاطره به‌عنوانِ یادآوری رنج، نمونۀ ویژۀ یادآوری تاریخ رنج انسان است که از فرد می‌خواهد تا با یادآوری رنج‌های گذشته و به‌ویژه یادبود زندگی و مصائب عیسی مسیح، مسئولیتش نسبت به دیگری را بپذیرد. نمود عینیِ ایمان مسیحی و تحقق عملیِ این یادبود در تشبه به مسیح، پیروی و شاگردیِ وی در همبستگی با رنج‌کشیدگان و ستم‌دیدگان است. این خوانش نوین از الهیات سیاسی بر پایۀ تجربۀ شخصیِ متز از حضور در جنگ جهانیِ دوم و تأثیرپذیرفتن از سنت‌های یهودی -مسیحی و فلسفی است که با یادآوری و روایتِ زندگی عیسی مسیح، نگرشی انتقادی - اصلاحی دارد و معنای تازه‌ای از کلیسا و ایمان مسیحی ارائه می‌کند. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی ماهیت، ریشه‌ها، چگونگی و ابعاد گوناگون یادبود پرمخاطرۀ عیسی مسیح در الهیات سیاسی متز می‌پردازد.

حکمت و شرارت در نماد «زن» در سنت یهود، به‎ویژه در موارد ارائة تصاویر زنانه در ادبیات حکمی همواره مطرح بوده است. این جستار با تمرکز بر یکی از متون قمران، یعنی 4قم184، به تحلیل برخی کارکردهای وجوه حکمت در اندیشۀ قمرانیان می‎پردازد. وجود قطعۀ 4قم184 در میان نسخه‎های خطی قمران، دال بر اهمیت این متن کنایی در میان انجمن قمران و بازتاب اوضاعی است که این فرقه با آن درگیر بوده‎است. این قطعۀ طومارهای بحرالمیت، با شواهدی از کتاب مقدس در سه لایۀ معنایی واکاوی شده است: نخست، ‎آموزه‎های اخلاقی که در سنت دیرپای یهود شکوفا شده بود. در لایۀ معنایی دوم، جنسیت حکمت، با در نظر داشتن ایزدبانوان حکمت بین‎النهرین و پیش‌زمینۀ تاریخی عهد قدیم، انگیزۀ ادبی ـ الهیاتی دارد. با تحلیل زمینۀ تاریخی روشن می‎شود که این شعر در سطح سوم، استعاره‎ای است از کهانت اورشلیم که همچون زنی شریر در حال اغواگری پرهیزگاران است. بر اساس همین باورِ قمرانیان به‌کهانت نادرست معبد و حکمت دروغین اورشلیم، آنان از اورشلیم کناره گرفتند.

لئو تولستوی بی شک یکی از نامدارترین نویسندگان در عرصه ادبیات جهان است. وی در دوره دوم زندگی خود، که از دهه پنجم زندگی اش شروع می شود، بحرانی معنوی را تجربه می کند و به نگاشتن آثار دینی و اخلاقی دست می یازد. بر این اساس، با بررسی این آثار متوجّه می شویم که مایه های دینی و اخلاقی زیادی در داستان های متعلّق به دهه های پایانی عمرش، خودنمایی می کنند. ما در این رساله، به مطالعه آثار دینی و مقالات وی در باب دین و زندگی نیز پرداختیم و از آن میان، کتاب های «دین من»، «ملکوت خدا در درون شماست»، «اعتراف من» در فهم مایه های دینی آثار داستانی اش کمک زیادی کردند. هدف ما در این رساله، معرّفی تولستوی و عقاید دینی و اخلاقی اش، خاصه در دهه های پایانی عمرش می باشد که با نگاشتن آثار متعدّد توانسته است تأثیرات زیادی بر اذهان عموم مردم جهان بگذارد. وی از معدود اندیشمندان عصر روشنگری است که به پاکسازی دین از خرافات پرداخته و در این راستا، کتابی نیز با عنوان «تلخیص اناجیل» نگاشته است. بنابرین با بررسی بن مایه های دینی آثار تولستوی، نشان دادیم که وی فیلسوفی متعلّق به عصر روشنگری است، که به جای رد دین، به اصلاح آن همت گماشته است. لئو تولستوی، از داستان برای بیان عقاید دینی و اخلاقی اش سود جسته است و او را می توان مصلحی دینی و اخلاقی به شمار آورد. وی در اکثر آثار خویش به مباحث دینی پرداخته است و گاهی در قالب شخصیت های داستان، به بیان آراء خود نیز می پردازد. داستان های «رستاخیز» و «مرگ ایوان ایلیچ» نمونه هایی از این آثار است که در آن ها دغدغه ها و مسائل دینی به وضوح مطرح می شوند.

رنج به‌عنوان ادراکی انفسی و برخاسته از شرایطی نامطلوب، در مکاتب دینی مباحثی همچون علت رنج، غایت رنج، و نجات را، به‌خصوص درمورد انسان، از آنِ خود کرده است. در رویکرد انسان‌گرایانه‌ی عرفانی‌ای همچون ذن علت رنج به امری روان‌شناسانه در انسان مربوط می‌گردد و آن عبارتست از آشفتگی‌های ناشی از ذهن تضادانگار. در رویکرد خداگرایانه و الهیاتی‌ای نیز چون ایرنائوس هرچند خاستگاه رنج در انسان و ناشی از گناه اوست، این مفهوم به حوزه‌ی دینداری و اخلاقی مربوط می‌گردد. ازآنجاکه ذن به فاعل متعال و غایتمندی همچون خدای ادیان ابراهیمی قائل نیست ازاین‌رو، در باب هدف و غایت رنجی که در هستی وجود دارد همچون سایر مقولات چیزی نمی‌گوید. اما خدایی که ایرنائوس معرفی می‌کند همان خدای عهد جدید است که سراسر غایتمند و خیرخواه است. او انسان را خود مختار آفریده تا میان شر و خیر اخلاقی برگزیند و مسیر کمال خود را آزادانه طی کند. غایت او از آفرینش انسان مختار این بوده تا او تجربه کند و در معرض خطا و آزمایش زندگی قرار گرفته، اطاعت و خیریت خدا را برگزیند و رستگار شود. ازاین‌رو، غایت رنج‌کشیدن انسان در هستی رسیدن او به کمال، یا به‌گفته‌ی ایرنائوس جاودانگی و حیات است. طریقتی که ذن برای نجات از رنج ارائه داده است در مکتب شمالی آن بر عمل و مراقبه تأکید دارد و در مکتب جنوبی بر بی‌عملی و طریقت آزادانه. اما راه ایرنائوس در به‌کمال‌رسیدن و نجات، همانا اطاعت از دستورات خداوند و پیروی از راه رسولان است. هرچند در طرح او از کمال و جاودانگی انسان چند عامل اساسی نقش دارد: از جمله صورت ناتمام انسان در آغاز آفرینش، اختیار انسان، عمل نجات‌بخشانه‌ی عیسی و حضور روح‌القدس در انسان. ازآنجاکه تاکنون اثری در باب رنج در این دو مکتب مکتوب نگشته است، رساله‌ی حاضر راهی است برای مقایسه و تطبیق دو دیدگاهی که یکی متعلق به سنتی خداباور و مدافعه‌ای است و دیگری متعلق به سنتی عرفانی و انسان‌محور. مسلما مقایسه‌ی این دو مکتب ابعاد و گستره‌ی رنج را در دیدگاه‌های متفاوت بهتر و دقیق‌تر بازگو می‌سازد.

دو عارف نامدار محی الدین ابن عربی (1240-1165) و قدیس بوناونتور (1274-1217) در قرن سیزده میلادی که یک برهه درخشان از تاریخ معرفت بشری است می زیستند. ایشان که یکی متعلق به سنت اسلامی و دیگری متعلق به سنت مسیحی بوده اند هر کدام به نوبه خود توانسته اند تأثیر بسزایی در عرفان اسلامی و مسیحی داشته باشند. این دو عارف با تکیه بر متون مقدس و سلوک عرفانی خود نهضت عرفانی قابل توجهی را بوجود آوردند که تا عصر حاضر مورد توجه است. ابن عربی و بوناونتور اگرچه متعلق به دو سنت متفاوتند اما مشابهت های فراوانی درمیان آرای هر دو به چشم می خورد. اگر چه دیدگاههای عرفانی ایشان در موارد زیادی بهم شباهت دارند و بخصوص هر دو از منطقه جنوب اروپا برخواسته اند اما بعید بنظر می رسد با توجه به اینکه معاصر بوده اند دیدگاههای بوناونتور مستقیما از دیدگاههای ابن عربی تاثیر پذیرفته باشد. هر دو عارف از میان طریقتهای عرفانی ای برخاسته اند که فارغ از جنبه های عرفان نظری بوده اند. طریقت فرانسیسیان و طریقتهای صوفی شمال آفریقا بیشتر به عمل تمرکز می کردند تا به مباحث نظری، ولی ایشان توانستند که مکاتب عرفان نظری پویا و زنده ای را ارائه نمایند. ایشان دو مفسر بزرگ اسلام و مسیحیت هستند، یعنی به هیچ وجه نمی توانیم آنها را فراتر از دین و دینداری مطرح کنیم. تمام نوشته های بوناونتور تفسیر کتاب مقدس و تمام نوشته های ابن عربی، تفسیر قرآن کریم می باشد. دیدگاههای عرفانی ایشان بدلیل بیان سمبولیکی و نمادین و تفسیر وحدت بخش از کل هستی و داشتن ریشه در ادیان آسمانی و کتابهای مقدس، دیدگاههای همیشه جاودان هستند که در هر عصری با ادبیات مناسب قابل بیان و استفاده می باشد. هر دو عارف جهان را در تمام سطوح ثمره عشق الهی و تجلی اسماء و صفات خداوند می دانند. درک ذات خداوند امری ناممکن است و او را از روی آثار و تجلی ذات در قالب اسماء و صفات و پس از آن در اعیان ثابته یا مُثُل و در نهایت در مخلوقات می توان به مشاهده نشست لذا کثرت پدیده ها و اعیان ثابته تجلی وحدت و ذات یگانه هستی بخش است. اساس تعلیمات ایشان هم بر عرفان انفسی و هم بر عرفان آفاقی تکیه دارد. مطابق (سنریهم آیاتنا فی الافاق و فی انفسهم انه الحق) سه ساحت هستی و معرفت وجود دارد. این سه ساحت و مرتبه عبارتند از مرتبه جهان یا طبیعت، مرتبه نفس انسانی یا انسان کامل و مرتبه متعالی یا اصل نخستین. طریق وصول به حق و نائل شدن به وحدت الهی و سعادت جاودان باید از هر سه سطح و مرتبه عبور کند. واژه های کلیدی: ابن عربی، بوناونتور، عرفان، تصوف، هستی، تجلی، خدا، تثلیث، انسان، سلوک ، تاویل.

حکمت در کنار مفاهیمی چون نبوت و کهانت مجموعه¬ای از میراث دینی و فرهنگی یهودیان به شمار می¬رود که در سیر تحولی خود مفاهیم گوناگونی را به خود گرفته است. در بین متون عهد عتیق، ادبیاتی با محوریت حکمت و اندیشه¬ی حکمتی و شبیه به ادبیات ملل خاور نزدیک باستان و در تعامل نزدیک با آنها به وجود آمد که به ادبیات حکمتی معروف گشت. جدا از حکمت در مفهوم رایج آن، وجهی دیگر از حکمت در عهد عتیق در سیمای بانوئی ظاهر می¬گردد؛ حکمت در امثال8 و بن¬سیرا 24 در هیئت یک بانو تشخص پیدا می-کند.حکمت تشخص¬یافته در عهد عتیق پدیده¬ای است که پیشینه¬ی آن الاهه¬ای مربوط به حافظه¬ی دوران چندگانه–پرستی بنی¬اسرائیل است. حکیمان بنی¬اسرائیل با توسل به اسطوره¬های الاهگان خاور نزدیک باستان به¬ویژه اسطوره¬های مصری مأت و ایزیس و نیز نمادهای کتاب مقدس، صفات و ویژگی¬هائی را بدان افزودند و پس از حادثه¬ی نابودی معبد و به وجود آمدن گسیختگی در هویت ملی خویش، آن را در پی اهداف و البته در چارچوب سنت یهودی به ¬کار گرفتند. در حالی که نویسندگان امثال با توسل به این پدیده توانستند شکست قوم و ویرانی معبد و سرزمین را توجیه کنند، نویسندگان بن سیرا، حکمت سلیمان و باروک برای تأکید بر حضور دائمی یهوه در میان قوم و یکپارچه ساختن دوباره¬ی قوم پس از نابودی معبد و مبارزه با گسترش هلنیزم به این پدیده متوسل شدند. کلید واژگان: حکمت، حکمت تشخص¬یافته، ادبیات حکمتی، اسطوره¬های مصری.

چکیده: آخرالزمان، دوره ای از حیات تاریخ بشر است که طی آن دوره کنونی عالم به پایان رسیده و دوره ای جدید با ساختاری نو جایگزین آن خواهد شد. دوره ای که طی آن بعد از انحطاط همه جانبه عالم و انسان، خداوند متعال به عنوان نجات بخش بشر خود به مداخله در حیات بشر پرداخته و وی را به نجات ابدی و پایدار رهنمون می سازد که غالبا این فعل نجات بخشی را توسط منجی که برگزیده اوست انجام خواهد داد ، به همین دلیل از این آموزه تحت عنوان منجی گرایی و آینده گرایی یاد می شود. این آموزه بخش مهمی از باورداشت های ادیان بخصوص ادیان آسمانی را در برگرفته است و آیین یهود و دین اسلام نیز هر یک بخش اعظمی از عقاید خود را به این موضوع اختصاص داده اند. در این میان آنچه قابل توجه و حائز اهمیت است وجود شباهت ها و اشتراکات ضمن افتراقاتی است که این ادیان توحیدی در این زمینه دارند که این خود خبر از الهی بودن و وجود منشأ مشترک را دارد.