آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده در این پایان‌نامه به تصحیح و تحقیق رساله? عرفانی سراج‌الطریق پرداخته شده است. این رساله نوشته یکی از فقها و مورخان و ادبای بزرگ شافعی مذهب است که از اواسط قرن دهم تا اوایل قرن یازدهم هجری قمری می‌زیسته است. وی سیدحسن بن سیدهدایه‌الله بن سیدیوسف‌جان بن سیدیعقوب‌جان معروف به ابوبکر مصنف چوری است. وی را به سبب کثرت تصانیفش مصنف نامیده‌اند. مصنف در مقدمه سراج‌الطَّریق سبب نگارش کتابش را ناآگاهی اخوان زمان از معانی اصیل عرفانی دانسته و با استشهاد بر آیات قرآن، احادیث نبوی، و نقل اقوال و اشعار از اعاظم حوزه عرفان مدرسی و خانقاهی سعی کرده تا بر عرفان دوران صفویه که در ظلمت جهل فرو رفته بود نوری بتاباند. این رساله در 50 فصل است. مؤلف در هر فصل به توضیح مورد یا مواردی از اصطلاحات عرفانی می‌پردازد. 7 نسخه از نسخه‌های موجود این رساله تهیه شد؛ 5 نسخه ثبت شده در فهرست‌های نسخ خطی و 2 نسخه از کتابخانه‌های شخصی که در فهارس نشانی آنها ثبت نشده بود. پس از بررسی تطبیقی نسخ، به سبب مغلوط بودن نسخه‌های اقدم، اصح بودن معیار ترتیب نسخ در تصحیح قرار گرفت. بعد از تطبیق تک‌تک نسخ با یکدیگر در نهایت 4 نسخه، به ترتیب صحت، گزینش شد و بر اساس حروف ابجد نامگذاری گردیدند سپس کار تصحیح با وسواس فراوان آغاز شد. اختلاف نسخ در پاورقی آورده شد. در مرحله آخر ضبط درست‌تر تشخیص داده شد و در متن اصلی قرار گرفت و ضبط مغلوط نسخه اساس(الف) در پاورقی ذکر گردید. تمامی دستبردهای مصحح در متن نسخه «الف»، برای رعایت امانت در قلاب [] نهاده شدند. پس از تصحیح رساله تلاش شد تا در حدتوان، مراجع آیات، احادیث و اشعار با ذکر دقیق منبع، در پایان کتاب، آورده شوند. افزون بر این توضیحاتی برای برخی از لغاط و اصطلاحات مهجور نیز ارائه گردید. پس از طی تمامی این مراحل مقدمه‌ای بر این رساله نگاشته شد.

موضوع پایان‌نامه حاضر، بررسی اندیشه‌های عرفانی داراشکوه است. در این تحقیق، زندگی داراشکوه از ابتدا تا انتها که با اعدام توسط برادرش اورنگ زیب خاتمه می یابد و هم چنین تاریخ مختصر سلسله تیموریان که داراشکوه، شاهزاده این سلسله بوده، بررسی شده است. در آخر، اندیشه‌های عرفانی داراشکوه در حوزه عرفان نظری و عرفان عملی مورد بررسی قرار می‌گیرد. داراشکوه را می توان از جمله عرفای طریقه صحو دانست که البته با بعضی از اصول سکر از جمله شطح نیز موافق است. آنچه در اندیشه های دارا بیشتر از همه خود نمایی می کند، مبحث وحدت وجود است که موضوعاتی همچون وحدت ادیان و صلح کل را درپی دارد. جهان شناسی داراشکوه بر پایه وحدت وجود و وحدت ادیان استوار شده است که البته هر دوی این آموزه ها کارکرد سیاسی برای ولیعهد پادشاه هم داشته است. انسان شناسی وی مبتنی بر آیات قرآن و احادیث است. وی انسان را خلیفه خدا بر روی زمین می داند که بایستی از طریق سلوک به اصل الهیش بازگردد و آیینه تمام نمای حق شود. خداشناسی دارا نیز بر پایه اندیشه های ابن عربی است. خدا به واسطه تجلی و صفات و اسماء است که ظهور دارد و البته ذات خدا غیر قابل شناخت است. داراشکوه از آنجایی که از جمله اولین عرفایی است که به مبحث عرفان و ادیان تطبیقی پرداخته، بخشی را نیز اختصاص به این موضوع داده ایم و به تطبیق آموزه های عرفانی و دینی دو دین هندویی و اسلام در آثار دارا و سلوک عرفانی و همنشینی وی با عرفا اشاره شده است. در سیر اندیشه های عرفانی دارا به وضوح می توان آزاداندیشی وی و تأثیرات متون دینی و عرفانیِ هندویی و اسلامی، به خصوص اندیشه وحدت وجود را مشاهده کرد. تمامی این فعالیت ها و اندیشه های داراشکوه است که ضرورت پرداختن به اندیشه های وی در حوزه شبه قاره و تاثیر آن بر ادامه راه علم ادیان و عرفان تطبیقی را روشن می سازد. بنیان این تحقیق بیش از آنکه بر برداشت‌های دیگر محققین درباره داراشکوه متکی باشد بر آثار خود وی و اندیشه‌های عرفانی مطرح‌شده در نوشته‌هایش، متمرکز است؛ چرا که بهترین و موثق‌ترین منابع در این مورد، نگاشته‌های خود داراست.

در این نوشتار به بررسی مفهوم ایدئولوژی از دیدگاه دکتر علی شریعتی پرداخته می‌شود و معنا و منظور پروژه‌ی «ایدئولوژیک کردن دین» واکاوی می‌گردد، و سپس تفاسیر ایدئولوژیک وی از اسلام توصیف و تبیین می‌شود. سرانجام، آرا دو تن از مخالفان این پروژه، یعنی دکتر عبدالکریم سروش و دکتر داریوش شایگان، مورد بررسی قرار می‌گیرد و نسبت این انتقادات با آن پروژه ارزیابی می‌گردد. در بررسی آرا دکتر علی شریعتی روش توصیفی ـ تحلیلی، و در بررسی آرا مخالفان روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی لحاظ شده است. این نوشتار می‌کوشد دستاورد نظری پروژه‌ی ایدئولوژیک کردن دین را، بر اساس طرح هندسی مکتب، به‌تفصیل و مستند نشان دهد، و روشن سازد که تعریف دکتر علی شریعتی از ایدئولوژی با تعریف مخالفانش از همین مفهوم، متفاوت و حتی متضاد است. به عبارت دیگر، مفهوم ایدئولوژی در اندیشه آن‌ها نه «اشتراک معنایی»، بلکه صرفاً «اشتراک لفظی» دارد، و از این رو انتقادات آن‌ها بر این پروژه «منتفی به انتفا موضوع» می‌باشد.

ونزبرو از اسلام‌شناسان و قرآن‌پژوهان غربی مشهور و برجسته معاصر بوده که چالش برانگیزترین نظریه وی، تدوین قرآن در قرن سوم می‌باشد. این نظریه بازتاب گسترده‌ای در میان دانشمندان داشته و بسیار محل تضارب آراء واقع گردیده است. به‌رغم نقدهای فراوانی که به این نظریه صورت گرفته، ونزبرو همچنان در اسلام‌شناسی و قرآن پژوهی به عنوان دانشمندی مطرح دانسته شده و آراء وی مکرر مورد ارجاع قرار می‌گیرد. در اهمیت وی همین بس که امروزه در غرب بسیار گفته می‌شود اولین قدم در اسلام‌پژوهی و قرآن‌پژوهی، اتخاذ موضع میان آرای ونزبرو و مخالفان وی می‌باشد. ازینرو هدف این پژوهش بر این بوده که دریابد علت این اهمیت -علیرغم نقدهای فراوانی که به او شده- از چه بابی می باشد. بنابراین در این راستا به شیوه تحلیلی-توصیفی روش‌شناسی و رویکرد ونزبرو که بسیار هم متأثر از جریان نقد کتاب مقدس می‌باشد مورد بررسی قرار گرفته است. به واقع آنچه ونزبرو را اینچنین برجسته ساخته، همین روش و رویکرد اوست. او نخستین کسی بود که تحلیل ادبی و به تبع آن نقد منبع و نقد صوری را در مورد قرآن اعمال می‌کند. همچنین نخستین کسی بود که تفاسیر قرآن از صدراسلام تا طبری را مورد بررسی و تحلیل ادبی قرار می‌دهد. همین بررسی منابع و ادبی خواندن آنها بود که او را آغازگر رویکرد تجدیدنظرطلبانه قرار داد. رویکردی که منابع اسلامی و روش‌های بررسی آنها را مورد چالش قرار داده و مسیری جدید در اسلام‌پژوهی به منصه ظهور رسانده است. وارد کردن مفهوم ادبی و ادبیات به اسلام‌پژوهی و منابع اسلامی چشم‌انداز جدیدی بود که ونزبرو را می‌توان آغازگر آن دانست. کلید واژه‌ها: تجدیدنظرطلب، منابع ادبی، نقد ادبی، نقد منبع، تاریخ نجات.

این پژوهش به موضوع محبت و خدمت در زندگی و اندیشه ی دو تن از عارفان که یکی مسلمان و دیگری مسیحی است، یعنی شاه نعمت الله ولی و قدیس کاترین سینایی و سپس مقایسه ی اندیشه و عملکرد آن دو دراین باره می پردازد. هدف از این پژوهش، از یکسو نشان دادن تاثیر مثبتی است که کمال فردی بر بهبود اوضاع اجتماعی دارد و از سوی دیگر یافتن شباهت ها و قرابت هایی است که با وجود تفاوت های بزرگ عقیدتی، می تواند میان رفتارهای اخلاقی و انسان دوستانه ی افراد وجود داشته باشد. این پژوهش، تطبیقی است و با روش گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و بهره گیری از سایت ها و نرم افزارها انجام شده است. شاه نعمت الله ولی و کاترین سینایی، علاوه بر پیمودن مسیر سیر و سلوک و تلاش برای رشد و کمال فردی، در اجتماع، حضوری فعال و دارای تاثیرات مثبت داشتند. از لحاظ فکری در قائل بودن به تأثیر فراوانی که محبت و خدمت به همنوع در کمال و نجات فردی و سعادتمندی اجتماعی دارد، دارای اشتراک هستند؛ همچنین در زندگی عملی خود در زمینه ی محبت و خدمت به همنوع دارای عملکرد تقریباً مشابهی هستند. تفاوت های عمده ی آنان در این است که میزان عملکرد و فعالیت کاترین سینایی در انجام خدمات مادی در اجتماع از جمله اطعام نیازمندان و رسیدگی به بیماران بیشتر از فعالیت شاه نعمت الله در این زمینه نمود دارد؛ درحالیکه نمود محبت و خدمت شاه نعمت الله در هدایت و ارشاد طالبان و تکمیل ناقصان است.

عرفان زنانه پدیداری است که به خصوص در مسیحیت، علی رغم همه ی فشارها و نادیده گرفتن ها از جانب جامعه ی مرد سالار و کلیسای سازمانی، توانست خود را حفظ کند و حتی بر عرفان و عرفای مسیحی چه مرد و چه زن، مؤثر واقع شود. بگین ها از این دست زنانی هستند که فارق از تعلق و اطاعت از روحانیت و اتوریته ی کلیسایی و با توجه به اهمیت به نقش غیر روحانیون و مردم بومی در دین، در صدد ایجاد محفلی صرفاً زنانه، با استقلال اقتصادی و مذهبی بر آمدند و با تشکیل بگین نشین ها برای زندگی دنیوی و عرفانی خویش، خط مشی به طور کلی انزواییِ راهبه ها را در پیش نگرفتند و قانون و قواعد صومعه ها را لحاظ نکردند، بلکه زنان مشتاق عرفان را تحت پوشش گرفته و هم تعالیم عبادی و عرفانی و هم آموزش های عرفی و شغلی را در کنار هم، برای سلوک معنوی و زیستی آنها در نظر گرفتند. به ویژه از قرن یازدهم میلادی، عارف بانوانی ظهور کردند، که نه تنها مرد سالاریِ مذهبی و عرفانی زمانشان را تحت تأثیر قرار دادند، بلکه برای آیندگان نیز الگو و سرمشق شدند. مشتیلد ماگدبورگی یکی از این زنان است که مانند بسیاری از هم مسلکانش، سیر و سلوک عرفانی را بر خانه و خانواده و دارایی و ازدواج ترجیح داد و با ورود به بگین نشین و سپس صومعه، مسیری از یک بگین آزاده تا یک راهبه ی نویسنده را طی کرد و بر هر دو گروه فوق نیز اثر گذاشت. کتابی به نام نور جاری الهی نگاشت که نظرات و عقاید عرفانی، فلسفی، مذهبی و اخلاقیش را بازتاب می دهد. کتابی که نه تنها به سبب بیان دیدگاه هایش، بلکه به جهت آرایه های ادبی متنوع و تمثیل ها و حکایات گوناگون، در ادبیات آلمانی قرون وسطی، حائز اهمیت است. او به سبب مخالفت و انتقادات فراوان به سازمان فاسد کلیسای زمانش، به عنوان مصلحی دینی و اجتماعی نیز مد نظر قرار می گیرد. با بیان نحوه ی پیدایش، سیر وسلوک عرفانی و دنیوی، و کشمکش های بگین ها با سایر افراد و نهادهای دینی و غیر دینی، و با شناخت موارد خداشناسانه، کیهان شناسانه، انسان شناسانه و معرفت شناسانه در کنار تاریخچه ی زندگی مشتیلد ماگدبورگی و بیان اخلاقیات و انتقادات و اندرزهای وی، که اکثراً بر گرفته از کتابش است، در جهت شناخت احوال این عارفان زن مستقل و به خصوص اندیشه ها و سیر و سلوک عرفانی مشتیلد ماگدبورگی، که هدف این رساله است، حرکت می کنیم.

نیمه دوم سده بیستم برای اکثر کشورهای اسلامی توأم با آشفتگی و بحران بود. نتیجه بحران های موجود در این کشورها ظهور و رشد پدیده ای اجتماعی به نام بنیادگرایی دینی بود. بنیادگرایی دینی در اسلام، هم نتیجه بحران و هم زمینه ساز بحران های داخلی این کشورها می باشد. جنبش های بنیادگرایانه اسلامی در دهه های اخیر که عملکردشان با خشونت و افراطیت همراه بوده، اتفاقات ناگواری را بر مردم کشورهای اسلامی تحمیل کرده اند و اسلام ستیزی و اسلام هراسی نتیجه عملکرد این گروه های افراطی بنیادگرا در جهان می باشند. افغانستان نیز همانند دیگرکشورهای بحران زده اسلامی در دهه های اخیر درگیر افراطیت و خشونتی بود که توسط افراط گرایان اسلامی طالب و در این اواخر داعش بر مردم مظلوم این کشور تحمیل شده است. در واقع می توان گفت بنیادگرایان، بخصوص بنیادگرایان افراطی در دهه های اخیر مهمترین نقش را در تحولات جاری اکثر کشورهای اسلامی بازی کرده اند. لذا ما برآن شدیم تا در رابطه با پدیده بنیادگرایی دینی، ظهور و بروز آن در کشورهای اسلامی و بخصوص نقش آن در تحولات سه دهه اخیر افغانستان(1352-1380) تحقیق نماییم. چرا که هرچه بیشتر این پدیده اجتماعی شناخته شود بهتر می توان جلوی رشد و گسترش آن را در کشور گرفت. در پژوهش پیش رو با تأکید بر نظریه بحران هرایردکمجیان به بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی در افغانستان پرداخته شده و نهایتا به این نتیجه ختم می شود که مهمترین علت ظهور و رشد بنیادگرایی دینی در افغانستان بحران های داخلی این کشور می باشد؛ هرچند مبانی فکری آن از مکاتب اخوان المسلمین، وهابیت و دیوبندیه گرفته شده باشد و کشورهای خارجی همانند پاکستان، عربستان و امریکا در ظهور و رشد آن دخالت داشته باشند.

دین، کهن ترین و بانفوذترین نهاد فرهنگی انسانی است که در دیگر نهادهای فرهنگی و اجتماعی تأثیر دارد. بر اساس اصل لزوم تناسب آفرینش و قانون گذاری، خداوند لباس و پوشاک را همراه با سایر نعمات بیکرانش به بشر ارزانی داشت. بدون تردید جهان بینی و انسان شناسی هر فرهنگ و مکتب، نقش اساسی و مهمی در انتخاب نوع و کیفیت پوشش دارد. از این منظر، جایگاه اندیشه دینی، دریکی از نمادهای بارز فرهنگی بشر، یعنی پوشش و لباس، بررسی می گردد. نوع پوشش هر یک از راهبران ادیان ازجمله شئوناتی است که از ویژگی متفاوت اعتقادی و فرهنگی و دین مربوط به آنان سخن می گوید و بیان کننده تاریخ، فرهنگ و جهان بینی هر قوم و ملتی است؛ و از مهم‌ترین مظاهر تمدن به شمار می رود. این پژوهش به بررسی پوشش دینیاران، نماد و رنگ آنان در یهودیت، مسیحیت و اسلام پرداخته است. در این راستا اجزای پوشاک راهبران هر دین مورد بررسی قرار گرفته است که نشان از این دارند که هر چیزی نمادی از یک اعتقاد است که پیامی را به ما می رساند و بستر فرهنگی هر یک از این دین ها در نحوه پوشش دینیاران تأثیر داشته است.

موضوع شناخت علویان و جعفریان ترکیه، از موضوعات مشترک میان ایران و ترکیه است. این موضوع در ایران مورد توجه قرار نگرفته است. هر چند در سال های اخیر چندین کتاب درباره ی علویان ترکیه نوشته شده، اما درباره ی جعفریان ترکیه کار چندانی صورت نگرفته است. هدف از این پژوهش معرفی و شناساندن عقاید این دو فرقه با استفاده از روش تطبیقی و گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه ای است. اصول عقیدتی این دو گروه که از اقلیت های مذهبی ترکیه هستند، بر پایه ی دوازده امام استوار است، اما علویان به دلایل تاریخی و اجتماعی مختلف از علما و فقها دور مانده و به صوفیه سوق داده شده اند. علویان، شیعیان باطنی به حساب می آیند و از حیث نظر با جعفریان یکی بوده و در مرحله ی عمل از آن ها دور افتاده اند.

توجه به دین و علت پیدایی و ذات آن همواره مورد توجه فیلسوفان‏ متکلمان و دیگر دانشمندان بوده و نظریه‌های گوناگونی را به میان آورده است. از جمله کسانی که نظراتی مهم در این مورد دارد مطهری است. تلقی و تعریف او از دین و منشا آن و اهمیت دین در زندگی آدمی جایگاه خاصی در آثار وی دارد. او نظارت ارایه شده درباره منشاء دین در گزارش و نقد و بررسی می‌کند و علت پیدایش آن را نه جامعه و ضعف روان‏ بلکه وحی و خدا می‌داند. او برای دنی نقشو کارکرد مثبت قایل شده و علت دینداری را فطرت و عقل می‌داند.