آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه شیوه های مواجهه قرآن با مخالفان بررسی شده و مطالب آن در دو بخش آمده است. در بخش اول با عنوان کلیات از معنای هدایت و اقسام و مراحل و قلمرو آن و نیز اجباری نبودن پذیرش دین، عناصر و ارکان هدایت، و کتاب هدایت بودن قرآن سخن رفته است. در بخش دوم تحت عنوان شیوه های هدایت مخالفان در قرآن از شیوه های گفتاری مثل نرمی در کلام، استدلال منطقی، موعظه و مجادله و شیوه های عملی مانند معرفی الگو، درس آموزی از تاریخ، مثال های حکیمانه و جز آنها بحث شده است.

این پژوهش شامل هفت فصل با این عنوان هاست: فصل اول، اصول و اهداف مشترک دعوت پیامبران(ع)؛ فصل دوم،ارکان و پایه های اساسی دعوت انبیا(ع)؛ فصل سوم، دعوت پیامبران(ع) و توجه به شرایط و نیازهای جامعه؛ فصل چهارم، دامنه ی دعوت پیامبران(ع)؛ فصل پنجم، تکیه ی انبیا(ع) بر مردم با ایمان و اموال آنان؛ فصل ششم، زمینه سازی انبیا(ع) برای دعوت؛ فصل هفتم، مبارزات پیامبران(ع) و دفاع از حریم دستاوردهای خود.

رساله حاضر، پژوهشی در مورد صدقه می باشد و از منظر قرآنی، به بحث در باره آن پرداخته است، گرچه به تناسب، نقش صدقه در لغت، فقه و روایات نیز مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین صدقه مرادف، با انفاق فی سبیل الله و به قصد قربت و رضای خدا دانسته شده است، که به دو معنای اصلی و گسترده استعمال گردیده است، معنای اصلی بخشش مالی به قصد قربت، و معنای گسترده، احسان و معروف می باشد.

این پایان نامه شامل ‎۵ بخش است که هر بخش خود شامل چند فصل است. بخش اول در باب کلیاتی از علم کلام بحث می کند. در بخش دوم ریشه های پیدایش جریانات کلامی؛ در بخش سوم جریانات کلامی در عصر ائمه (ع)؛ در بخش چهارم خدا شناسی در قرآن؛ در بخش پنجم خدا شناسی در نهج البلاغه

دیدگاه عروض وجود بر ماهیت که نتیجه طبیعی دکترین ابن سینا درباره تمایز وجود و ماهیت است در شرق عالم اسلام از سوی شیخ اشراق و در مغرب عالم اسلامی از سوی ابن رشد مورد مخالفت جدی قرار گرفته است، اینان مدعی شده اند نظریه عروض وجود بر ماهیت از سوی ابن سینا، نظام فلسفی او را گرفتار بن بست فلسفی نموده است ،ازاین رو پژوهش حاضر درپی پاسخ به این پرسش اصلی است که آیا نظریه عروض وجود بر ماهیت بامبانی اساسی هستی شناسانه ابن سینا ناسازگاری درونی دارد؟،بدون تردید چنانچه ادعای منتقدان درست باشد پایه های وجود شناسانه ابن سینا فرو می ریزد چنان که پذیرش دیدگاه ویژه او در خصوص برهانی که آنرا برهان صدیقین نامید ونظریه اتحاد مصداقی ومفهومی ذات و صفات را بغایت دشواربلکه غیر قابل قبول می نماید،چنان که اثبات نادرستی ادعای منتقدان افزون بر این دستآورد اساسی که در منظومه هندسی هستی شناسی ابن سینا هیچگونه ناسازگاری نیست دیدگاههای ویژه اورا در باره ذات وصفات الهی از آنچه فیلسوفان دیگر گفته اند بجد برجسته ومتمایز می سازد ،سزاوار توجه است که سه نظام فلسفی بزرگ دنیای اسلام سینوی، اشراقی و صدرائی در مبانی و روشها جدال دراز دامنی با یکدیگر دارند ،لیکن برداشت این است درخصوص مسأله عروض وجود بر ماهیت و به بیان روشن تر چگونگی رابطه وجود و ماهیت در ذهن و خارج پیش از آن که اختلاف آنان ناشی از تفاوت در مبانی فلسفی باشد برخاسته از برداشتهای نظری است. پژوهش حاضر کوشیده است با ارائه نظریه ابن سینا درباره مسأله یاد شده همراه با دیدگاه منتقدان به نقد و ارزیابی آن بپردازد.

اين‌ تحقيق‌، «حركت‌ پذيري‌» و وجود حركت‌ در مجردات‌ مورد بررسي‌ قرار داده‌ و مي‌كوشد تا به‌ اين‌مسأله‌ پاسخ‌ روشن‌ و مستدلي‌ بدهد. هدف‌ واپسين‌ نگارنده‌ آنست‌ كه‌ نشان‌ دهد حركت‌ و تغيّر در امورمجرد، به‌ لحاظ‌ فلسفي‌ و عقلي‌ امري‌ پذيرفتني‌ و قابل‌ قبول‌ است‌ و از ديگر سو، تعارض‌ و ناسازگاري‌اي‌ كه‌در نظر ابتداي‌ ميان‌ متون‌ ديني‌ و يافته‌هاي‌ عقل‌ فلسفي‌ به‌ نظر مي‌رسد زدودني‌ است‌. براي‌ دستيابي‌ به‌ اين‌هدف‌ ابتدا در يك‌ فصل‌ سير بحث‌ حركت‌ در نقاط‌ اوليه‌ فكر فلسفي‌ دنبال‌ شده‌ سپس‌ در فصلي‌ ديگر به‌ايضاح‌ معناي‌ لغوي‌ و اصطلاحي‌ حركت‌ پرداخته‌ شده‌ است‌. تبيين‌ اقسام‌ و احكام‌ مربوط‌ به‌ حركت‌ هم‌بخشي‌ از تلاش‌هاي‌ مقدماتي‌ رساله‌ بوده‌ است‌. و اما بنياد اين‌ رساله‌ و محور و كانون‌ آن‌ توجه‌ به‌ ادله‌ ومباني‌ فلسفي‌اي‌ است‌ كه‌ حركت‌ در امور مجرد را ناممكن‌ و ناشدني‌ مي‌نمايانند به‌ لحاظ‌ فلسفي‌ دو برهان‌اساسي‌ در اين‌ باره‌ موجود است‌: برهان‌ فصل‌ و وصل‌ و برهان‌ قوه‌ و فعل‌. در اين‌ رساله‌ با مراجعه‌ به‌ متون‌دست‌ اول‌ فلسفي‌ در طي‌ يك‌ فصل‌ تبييني‌ كامل‌ و وافي‌ از اين‌ دو برهان‌ كه‌ سنگ‌ بناي‌ قول‌ به‌حركت‌ناپذيري‌ مجردات‌اند ارائه‌ شده‌ و آنگاه‌ براهين‌ ديگري‌ هم‌ كه‌ ممكن‌ است‌ در اين‌ راستا به‌ آنهاتمسك‌ شود طرح‌ و بيان‌ شده‌اند. سپس‌ در فصلي‌ جداگانه‌ تمامي‌ اين‌ براهين‌ و ادله‌ نقد شده‌ و سستي‌ وكاستي‌ و تردامني‌ آنها نمايان‌ گشته‌ است‌. نيز نگاهي‌ درون‌ ديني‌ به‌ بحث‌ شده‌ و دو افق‌ ديگر به‌ آن‌ افزوده‌گشته‌ است‌. اول‌ بحثي‌ در باب‌ تكامل‌ برزخي‌ انسان‌ كه‌ در آن‌ هم‌ از برهان‌ عقلي‌ و هم‌ از دلايل‌ نقلي‌ بهره‌گرفته‌ شده‌ است‌. دوم‌ بحثي‌ در دلايل‌ درون‌ ديني‌ تغيّر در مجردات‌ با تكيه‌ بر آيات‌ و روايات‌. بنابراين‌نوشتار حاضر در سه‌ فصل‌ به‌ همراه‌ يك‌ مقدمه‌ و پيشگفتار سامان‌ يافته‌ است‌.

یکی از مسایل مهم در باب انسان شناسی ، آغاز آفرینش و چگونگی آن است. دو تئوری تکامل و تطور گونه‌ها و ثبات انواع در این مورد ارایه شده است. مساله آفرینش زن و حوا نیز در چارچوب این دو نظریه قایلان و وجوه متعددی را برتافته است، اینکه زن آفرینشی کاملا مستقل و ابتداعی داشته، یا یکی اصل و ماده آفرینش دیگری بوده است یا هر دو با هم و همچون دوقلوهای بهم چسبیده آفریده شده اند مسایلی است که به طور کلی در این نوشتار بررسی می‌شود. در این بین گزاره‌های دینی نیز منشاء پیدایش رویکردهایی شده است ،آفرینش حوا از دنده کژ و چپ آدم یا از باقیمانده گِل وی و رویکرد جمع بین این دو نظریه،باب مسایل فراوانی را در مطالعات دینی گشوده است.به نظر می‌رسد روایات خلقت حوا از باقیمانده گل آدم درست و واقعی تر است علاوه بر اینکه، بیش از ده اشکالی که بر طیف روایات آفرینش حوا از دنده کژ وارد است، بر این دسته از روایات وارد نیست اما از طرفی اتقان و صحت سندی و فراوانی نقل در مضمون روایت ضلع معوج نیز مانع طرد و باطل دانستن آن بطور کلی می‌شود لذا این طیف روایات با نگاه نمادین و جنبه شناخت شناسانهلحاظ می‌شود.وحدود 50 نماد و سنمبلاز آفرینش حوا از دنده آدم بدست می‌آید. تمامی این نمادها در تصریح و کنایات مفسران و اندیشمندان اسلامی ذکر شده است به عبارت دیگر روایات خلقت حوا از باقیمانده گل آدم مساله‌ای وجود شناختیو روایات آفرینش از دنده کژ و چپ مساله‌ای معرفت شناختی است.در این نوشتار دو مطلب جدید ارایه شده است: اول ـ ارایه طرح کلی از اقوال و وجوه در آفرینش زن و حوا با جامعیتی که دامنه فراگیر آن همه اقوال و رویکردها را شامل می‌شود. سپس رویکرد ها مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. دوم ـ تبیین حدود 50 نماد و سمنبل از آفرینش زن در طیف روایات «ضلع معوج». بنابراین به نظر می‌رسد روایات فاضل طینت عینیت و واقعیت آفرینش حوا را تبین می‌کند و روایت ضلع معوج جنبه‌ای شناختی و معرفتی، نسبت به ساحت وجودی زن را ارایه می‌کند. در ضمن برداشت‌های عرفانی و فلسفی در مورد آفرینش زن نیز بررسی می‌شود. آفرینش زنان از نسل آدم و حوا نیز مراحل یکسانی با آفرینش مردان دارد از لقاح اسپرماتوزوئید و اوول و تقسیمات میتوز و میوزو تشکیل سلول اولیه یا زیگوتو بعد جنین... گرفته تا مراحل تولد و مراحل رشد که به مناسبت بدان اشاره می‌شود.

در میان ادیان مختلف جهان، اعم از الهى و غیر الهى هیچ آیین و جریانى را نمى‏توان یافت که به اندازه مکتب مترقى اسلام بر به کارگیرى عقل و راه‏هاى آن، تأکید و ترغیب کرده باشد. ترغیب به عقلانیت و راهروى راه عقل، از ظاهر و باطن دین متعالى اسلام مشهود است به نحوى که تأکید بر بکارگیرى راه عقل از لابه لاى آیات قرآنى و روایات پیشوایان دین کاملاً هویدا است به شکلى که کم‏ترین کوتاهى در این باره صورت نگرفته است. بسى واضح است که هنگام مراجعه به آیات وحى و احادیث پیشوایان دین، جامع‏ترین و بنیادى‏ترین شکل ترغیب و تأکید بر استفاده از راه عقل را مى‏یابیم به گونه‏اى که در آموزه‏هاى قرآنى، ارتباط با عقل و پذیرش‏هاى عقلانى، معیار مهم براى سنجش هر کارى به حساب مى‏آید.با نگاهی گذرا در آیات کریمه‌ی قرآن می‌بینیم در آیات متعددی از قرآن کریم به طور مستقیم و غیر مستقیم توصیه به تفکر، تعقل،... شده است. این آیات اعم است از آیاتی که از ماده‌ی عقل، فکر، نظر، بصر،... استفاده کرده و آیاتی که به طرق مختلف دیگر، توجه به نگرش عقلانی را مورد تاکید قرار داده است، بطور مثال در برخی از آیات احتجاج‌های ابراهیم(علیه السلام) را مطرح می کندو در پایان از آن نتیجه می‌گیرد، در برخی آیاتدیگر انتخاب قول احسن را پس از شنیدن سخنان مختلف ارج می‌نهدو در برخی دیگر از آیات، افرادی را که از فکر و عقل بهره می‌گیرند با تاکید مورد ستایش قرار می‌دهد. این در حالی است که در آیات بسیاری کسانی را که از فکر و اندیشه بهره نمی‌گیرند مورد نکوهش قرار داده است.نکته‏اى که در این جا قابل توجه است و در بخشى از این تحقیق به آن مى‏پردازیم، این است که این راه مورد تأکید، کدام راه است و منزلت و جایگاه این راه تا چه حدّ است.پر واضح است که سنجش عقل و تعیین استدلالى منزلت و جایگاه عقل در نظام معرفت دینى، پیش از هر چیز نیازمند تبیین و توضیح کافى این واژه است. پس باید روشن شود مراد از عقل و عقلانیت چیست و عقل مورد نظر قرآن کدام است به این معنى که این همه ترغیب و تأکید قرآن به عقلانیت و نگرش عقلانى چه مسیرى را دنبال مى‏کند و اساسا دنبال چه مفهومى از عقل است. به تعبیر دیگر عقلانیت قرآنى چه ویژگى‏هایى دارد و با چه معیارهایى قابل سنجش و گزینش است تا بتوانیم به راحتى به آن دست یابیم.این تحقیق در فصل‏هاى چهارگانه عهده‏دار پردازش و بررسى این سوال و سوالات از این گونه است. لازم به ذکر است که بیان کنیم روش ما در این پژوهش، تحقیق کتابخانه‌ای است که با روش توصیفی تحلیلی همراه است و امیدواریم با لطف و مدد الهی از عهده آن برآییم.

رابطة ذات و صفات الهی یکی از اساسی ترین مسائل کلامی است، اندیشمندان مسلمان فارغ از روشها و مبانی فکری هر یک دربارة آن گفتگو و ابراز عقیده نموده اند و بیشترین نزاع دربارة صفات ثبوتی ذاتی حقیقی و ذات اضافه و حالت مصدری آنها مانند علم، قدرت و حیات است. اما در زائد بودن صفات فعل و صفات اضافة محض اختلاف مهمی در بین اندیشمندان مسلمان نیست. فرقه های قدریه و جبریه جزو اولین گروههای مسلمانی هستند که صفات آفریدگان را از واجب تعالی نفی کرده اند، هر چند به معتزلیان آراء گوناگونی نسبت داده شده است، اما دیدگاه پذیرفته شدة بیشتر آنان عینیت صفات با ذات است و نسبت نظریة نیابت به آنان براساس تحقیقاتی که انجام گرفته است به نظر می آید درست نیست. دیدگاه تفسیر کنندة صفات به احوال از سوی ابوهاشم جبایی به دلیل نفی وجود و عدم از حال مردود است. محدثان اهل سنت با صراحت دربارة رابطة صفات ذاتی حق تعالی با ذات اظهار عقیده نکرداه اند. محدثان امامی عموما صفات ثبوتی را به سلب اضداد تفسیر نموده اند. چنین دیدگهی علاوه بر ناسازگاری با برخی از روایات اثبات کنندة صفات، به خالی بودن ذات از واقعیت صفات بازگشت می نماید و قابل پذیرش نیست. براساس برخی از احادیث، قبل از پیدایش مکتب کلامی اشاعره گروهی از مسلمانان معتقد به زیادت صفات بر ذات بوده اند و ائمه معصومین آنان را قائل به تعدد خدایان و خارج از ولایت خویش دانسته اند. ابوالحسن اشعری و پیروانش منشأ صفات ذاتی، چون علم، قدرت، حیات و غیره... را صفاتی قدیم و زائد بر ذات می دانند و چنین باور دارند که اتصاف خداوند به عالم، قادر، حی و غیره... بدون مبدأ زائد بر ذات محال است. آنان برای رهائی از اشکال تعدد قدما دیدگاه صصفات نه عین ذات و نه غیر ذات را ابداع نمودند و برخی از آنان ذات و صفات را یک موجود قدیم می دانند. متکلمان امامیه صفات ذاتی حق تعالی را عین ذات می دانند. و نسبت ناروای تجسیم و تشبیه به برخی چون هشام ابن حکم دور از واقعیت است. آنان به دلیل کاملترین خداوند، اتصاف او را کامل ترین نحوة ممکن یعنی عینیت صفات با ذات می دانند. برخی از حکمای مسلمان چون ملارجبعلی تبرییزی و قاضی سعید قمی به دلیل مخلوق دانستن موجد موصوف و شباهت باری تعالی به افریدگان با فرض اتصاف، هرگونه وصفی را از ذات خداوند نفی نموده و آیات و روایات حکایت کننده از اوصاف الهی را توجیه نموده اند. این نظریه علاوه بر مخالفت با آیات و روایات اثبات کننده صفات و عقلانی نبودن توجیهات، به دلیل خالی دانستن ذات از صفات کمال و بازگشت به نقص در واجب قابل پذیرش نیست. دیدگاه اتحاد مفهومی صفات منسوب به ابن سینا علاوه بر ابهام و عدم ارائه استدلال با لوازم نادرستی چون اشتراک لفظی مفاهیم صفات در واجب و ممکن و عادم امکان شناخت خداوند و فایده نداشتن حمل صفات متعدد بر ذات حق مردود است. سهروردی از معتقدان به عینیت صفات با ذات است و نسبت انکار صفات حقیقی با عبارات وی سازگاری ندارد. بسیاری از فیلسوفان مسلمان به دلیل واحد بسیط دانستن و کمال مطلق و واجب از جمیع جهات بودن خداوند، صفات را عین ذات می دانند و به نظر می رسد تنها راه قابل اعتماد و سازگار با روایات، دیدگاه وحدت مصداقی و تغیر مفهومی صفات است. بسیاری از عارفان مسلمان نیز در بعد وجودشناسی صفات چنین دیدگاهی دارند. آنان مقام احدیت را خالی از هر اسم و رسم و صفتی می دانند ولی مقام و احدیت را مرتبة ظهور کثرت اسماء و صفات می شمارند و از حیث معناشناسی صفات را به اعتباراتت و نسبت ها تفسیر نموده اند، که چنین دیدگاهی با واقعیت داشتن صفات ناسازگار است./