آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت دین اسلام، در مرحله نخست با معرفی و تبیین آیات قرآن کریم توسط رسول خدا| صورت گرفت. با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی عصر نزول، مانند: ابتدایی بودن خط، تعداد اندک افراد دارای قدرت خواندن و نوشتن و گستره جغرافیایی وسیع دعوت، به نظر می رسد بهترین راه برای تبلیغ دین و معرّفی قرآن کریم، تلاوت قرآن بوده است. با دقت در آیات قرآن کریم، مشاهده می شود که آثار مختلفی بر تلاوت قرآن مترتب شده است. محور این نوشتار، تأثیرهای تلاوت قرآن بر هدایت قلبی مخاطبان است؛ از این رو بر ایجاد و ازدیاد ایمان تأکید شده است. از طرفی، برای تأثیرپذیری از تلاوت قرآن، لازم است شرایطی در افراد موجود باشد، مانند: اراده، قلب خاشع و خود را مخاطب قرآن دیدن که از مراجعه به آیات به دست می آید. نوشته پیش رو با نگاه به آیات کلام الله و استفاده از متون تفسیری، در صدد بررسی و تبیین بخشی از آثار تلاوت قرآن و شرایط تأثیرپذیری از آن است.

برخی از اخباریان با استناد به حدیث «انما یعرف القرآن من خوطب به» قائل به عدم حجیت ظواهر قرآن و انحصار حق تفسیر قرآن برای ائمه علیهم السلام شده‌اند. این جمله ذیل روایتی وارد شده که امام باقر(ع) با محدث مشهور اهل سنت قتاده بن دعامه، پیرامون تفسیر برخی از آیات قرآنی گفتگوی می‌کنند. بنابراین برای فهم آن جمله، نیاز به بررسی آن گفتگوست. این پژوهش در بررسی تحلیلی آن گفتگو، قصد دارد لایه‌های فهم قرآن و گونه‌های روایات تفسیری را تبیین نموده و آسیب‌های این حدیث را بررسی نماید. در نوشتار حاضر، تلاش شده است بین ترجمه، تفسیر و تأویل تفاوت گذاشته شود و بیان امام(ع) مبنی بر حق انحصاری فهم قرآن برای اهل خطاب را به بیان تأویلی توجیه نماید. آسیب سقط در مورد حدیث هم مردود شمرده شده است.

قرآن کریم مشعل روشن­گری در عقاید و باورها را افروخته و پرچم مبارزه با خرافات را برافراشته که در پرتو نور آن حقیقت شناخته می­ شود و روایات قابل ارزیانی می ­شوند. از جمله حقایق جهان هستی، فرشتگان هستند که درباره عصمت ایشان اختلاف پدید آمده است و گروهی به عصمت فرشتگان و گروهی نیز به عدم عصمت ایشان باور پیدا کرده و هر یک برای باور خویش دلایلی آورده ­اند. در این مقاله تلاش شده با روش کتابخانه ­ای و مراجعه به منابع اساسی دینی، یعنی قرآن، تفسیر و جوامع روایی، عصمت فرشتگان مورد بررسی قرار گیرد و نظریه متناسب با قرآن کریم معرفی شود و نتیجه این شده که دلایل سه­ گانه ذکر شده برای عدم عصمت فرشتگان علاوه بر ضعف سندی و دلالی، در برخی موارد مؤید عصمت فرشتگان نیز هستند و روایات هاروت و ماروت مرفوع و موقوف به کعب­الاحبار هستند و به اسرائیلیات بازمی­ گردند و از نظر محتوایی نیز علاوه بر اینکه با آیه قرآن قابلیت انطباق ندارند و دلیل محکمی بر سمبلیک بودن آنها وجود ندارد با نص صریح قرآن در عصمت فرشتگان مخالفت دارند؛ زیرا گروهی از آیات ظهور و گروهی بر عصمت همه فرشتگان تصریح دارند.

بدون شک، فهم و معرفت عمیق روایات نبوی و ائمه اطهار (ع) نقش مهمی در آگاهی بر فهم دین و شریعت اسلام دارد؛ لکن فهم برخی از آن روایات به ظاهر ناسازگار با یکدیگر و یا دستخوش تحریف و یا تصحیف مشکل است. به استناد کلام ائمه اطهار (ع)، این گروه از روایات، می باید بر یکدیگر تطبیق شوند. بدین جهت تردیدی نیست که تطبیق و عرضه آنها بر یکدیگر امری ضروری و لازم باشد تا به تبیین هم بپردازند و روابط آنها از جهت تخصیص و یا نسخ و بیان محکم و متشابه معین گردد و یا روایات مجعول و نادرست آنها آشکار شود. در این پژوهش به تبیین روایات تطبیق و چگونگی عرضه و تطبیق آنها بر یکدیگر پرداخته شده و بیان شده است که روایات ناسازگار و مبهم، نخست می باید قرآن و سپس بر یکدیگر عرضه و تطبیق گردند تا فهم و مقصود آن از روایات و یا درستی و یا نادرستی آنها معین گردد روشن است که تطبیق و عرضه برای همه حدیث پژوهان ممکن بوده و هست و سودمندی های فراوان از آن حاصل شده است.

حمد و ستایش خدای را که پروردگار جهانیان است، و درود بر بهترین مردمان، حضرت محمد و خاندان پاک او. دکتر سید رضا مؤدب، در کتاب خود با عنوان (مبانی تفسیر قرآن کریم) به مباحثی در ارتباط با مبانی و اصول تفسیر پرداخته است، که در دوازده فصل می‌باشد. این کتاب همراه با مقدمه‌ای پیرامون اهمیت و ضرورت تدوین مبانی تفسیری و تاریخ بحث می‌باشد. سپس مؤلف وارد فصل‌های کتاب می‌شود. فصل اول به بیان تعاریف برخی اصطلاحات اصلی بحث اختصاص می‌یابد، مانند: مبانی (اصول)، تفسیر، تأویل، قواعد، منابع، روش‌ها و رویکردها. فصل دوم به انواع و اقسام مبانی تفسیر اشاره دارد. فصل سوم به بحث قداست قرآن کریم، فصل چهارم به نص و قرائت یکسان، فصل پنجم به امکان و جواز تفسیر، فصل ششم به حجیت ظهور قرآن، فصل هفتم به بررسی نیاز مخاطبان به تفسیر قرآن، فصل هشتم به ساختار کثرت معانی قرآنی، فصل نهم به زبان قرآن، فصل دهم به منابع تفسیر، فصل یازدهم به هماهنگی و ارتباط بین آیات و فصل دوازدهم به شمولیت و جهانی بودن قرآن پرداخته است. ما با ترجمه این کتاب مبارک، به نتایج زیر دست یافتیم: • اهمیت و نقش مبانی تفسیر قرآن در مباحث علوم قرآنی و تفسیر آن. • مقصود از مبانی، آن عقاید و مفروضاتی است که نزد مفسر پذیرفته شده است، که شامل مبانی کلامی و روش شناختی، گرایشات، مصدریت و دلالیت است. • رد تحریف قرآن، با تأکید بر امانتداری در وحی از سوی جبرئیل (ع) و پیامبر (ص). • تأکید معصومین (ع) بر قرائت یکسان نص قرآن و رد تعدد قرائت‌ها. • قرآن کریم کتابی قابل فهم است و امکان تفسیر آن وجود دارد، اما فهم قرآن مراتبی دارد، که یکی از آنها مخصوص معصومین (ع) است. • حجیت عبارات قرآن، اعم از حجیت نصی و ظاهری است، و دلایل بسیاری برای آن وجود دارد، از جمله آیاتی که بیانگر تدبر در قرآن کریم است. • لزوم تشریع، تفسیر قرآن کریم را برای مخاطبین ضروری می‌سازد. • قرآن کریم دارای وجوه و معانی متعددی است و معانی باطنی با معانی ظاهری ترتب طولی دارند (منوط و وابسته به آن هستند). • زبان قرآن معنی‌دار است. خداوند متعال آن را برای هدایت مردم فرستاده است و اشکال مختلفی دارد؛ از جمله زبان عرف عمومی و زبان عرف تخصصی. • منابع تفسیر قرآن عبارتند از: قرآن، روایات، عقل و بازنگری. • برای اینکه انسان راه هدایت را از گمراهی تشخیص دهد، قرآن باید شامل همه جنبه‌های زندگی، تمام مسائل فردی و اجتماعی و برای همه دوران‌ها و زمان‌ها باشد.

برخی از روایات شأن نزول در تفاسیر شیعه، منبع شیعی ندارند و از منابع اهل سنت به تفاسیر شیعه منتقل شده‌اند. با توجه به جایگاه و نقش روایات شأن نزول، به عنوان قراین منفصل در فهم محتوای آیه، ضروری است ملاک‌های شناسایی روایات منتقله شأن نزول به‌دقت بررسی شود؛ چراکه شناخت اصالت و ملاک‌های شناسایی این روایات، در پذیرش، نفی و نقد آنها تأثیر جدی دارد. نوشتار حاضر با بررسی استقرایی و تحلیل منابع تفسیری و روایی و تأمل در محتوای برخی از روایات شأن نزول منتقله در تفاسیر شیعه، در نهایت، چهار ملاک و معیار برای شناخت روایات شأن نزول منتقله کشف و شناسایی می‌کند که وجود هر یک از این ملاک‌ها، انتقال روایات شأن نزول از اهل سنت به تفاسیر شیعه را محتمل می‌داند. این ملاک‌ها عبارت است از: تصریح برخی مفسّران به نقل روایت از منابع اهل سنت؛ تقدّم تاریخی نقل روایت در منابع نخستین اهل سنت؛ وجود رجال و راویان اختصاصی اهل سنت در سند حدیث؛ و سازگاری محتوایی روایت با باورهای خاص اهل سنت.

در این کتاب ابعاد مختلف اعجاز قرآن در نگاه امامان شیعه و علمای بزرگ اسلام ومستشرقین بررسی شده است . مطالب کتاب در پنج قسمت تنظیم شده است : ضرورت اعجاز قرآن ، اعجاز قرآن از نظر معصومین (ع) و علمای شیعه ، علمای اهل سنت واعجاز قرآن ، بررسی وجوه اعجاز ، مستشرقین واعجاز قرآن . نویسنده در ابتدا ، مساله ضرورت اعجاز از طرف پیامبران را مطرح ، و رابطه آن با قانون علیت را توضیح داده ، آنگاه اعجاز قرآن را با توجه به آیات تحدی تشریح می نماید . در ادامه با توجه به فرمایشات ائمه معصومین(ع) درباره قرآن اعجاز آن را از دیدگاه آن بزرگواران بررسی کرده است . از طرف دیگر با توجه به تالیفات متعددی که از طرف علمای شیعه و اهل سنت در این باره نوشته شده ، دیدگاه های بیست نفر از آنها را متذکر شده ، وجوه اعجاز را مورد بررسی قرار داده و مساله قول به صرفه را مورد نقد و تجزیه و تحلیل قرار داده است. در این کتاب نگارنده با استناد به 70منبع شیعی و سنی مطالبی درباره "اعجاز قرآن "گردآورده است .افزون بر آن، نظرات اهل بیت عصمت و طهارت (ع)، همچنین دیدگاه‌های بیست تن از علمای بزرگ اسلام را در این باب ذکر می‌کند که از آن جمله عبارت‌اند از :امام خمینی (ره)، مجلسی، صدوق، طبرسی، ابن هاشم حمیری، قطب‌الدین راوندی، جاحظ، شیخ طوسی و شیخ مفید .عناوین برخی فصل‌های کتاب بدین قرار است" :ضرورت اعجاز"، "اعجاز قرآن از نظر معصومین (ع)"، "اعجاز قرآن از نظر علمای شیعه"، "اعجاز قرآن از نظر علمای اهل سنت (فخر رازی، سیوطی، رافعی، جرجانی، قرطبی و"(...، "بررسی وجوه اعجاز قرآن"، "اعجاز در اخبار از غیب"، "اعجاز در عدم اختلاف در قرآن"، "اعجاز عددی و علمی قرآن "و "دیدگاه برخی از مستشرقین درباره اعجاز قرآن (نظیر :گوته، کارلایل، جان دیون پورت، و جرج ونو) ."

مطالعات تطبیقی در متون اسلامی به ویژه آیات قرآن کریم از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آیات یکم تا ششم سوره دخان، شرافت و عظمت نازل کننده، نازل شونده، بر او نازل شده و زمان نزول را اجمالاً بیان کرده است؛ لذا می توان در میان مباحث تفسیری آیات گفته شده به مسئله شب قدر و نزول قرآن پرداخت. در فرآیند تفسیر تطبیقی آیات ابتدایی سوره دخان می توان به نکاتی دست یافت از قبیل بهترین معنایی که می توان از "حم" با راهنمایی معصوم (ع) برداشت نمود، "ای محمد" است؛ "و الکتاب المبین" یعنی قسم به کتاب مبین یعنی همان امور مقدر شده از لوح محفوظ؛ مقصود از نزول در آیات ابتدایی سوره دخان، نزول قرآن در شب قدر و نیز تقدیر امور از لوح محفوظ و منظور از انزال، نزول دفعیِ قرآنِ بسیط و اجمالی یعنی حقیقت قرآن است که در قالب الفاظ و یک امر تشریعی نبوده بلکه یک امر تکوینی است که بر قلب پیامبر (ص) افاضه گردیده است؛ مورد خطاب آیات ابتدایی سوره دخان را اصالتاً به پیامبر (ص) و تبعاً به افراد دیگر دانست؛ امر حکیم امری است که به سبب اتقان، اقتضای تعلق نهی و امر را پیدا می کند و پس از اقتضا و انشا، به مرحله فعلیت می رسد. این مهم در شب قدر با تقدیر امور از لوح محفوظ صورت می گیرد. سپس به قلب پیامبر (ص) نازل گردیده و به مناسبت در هنگام نزول تدریجی و ابلاغ پیامبر (ص) به مردم، منجز می شود.

آیه "تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ء" (نحل:89) یکی از آیات چالش بر انگیز قرآن است. مفسران در تفسیر این آیه دیدگاه‌های مختلفی را بیان کرده اند که عبارتند از: جامعیت علمی قرآن، جامعیت تشریعی مطلق قرآن، جامعیت تشریعی نسبی قرآن، جامعیت هدایتی قرآن، جامعیت قرآن به همراه سنت، و جامعیت قرآن ویژه معصومین. در این مقاله پس از نقد و بررسی دیدگاه‌های مختلف درمورد جامعیت قرآن، مشخص شد که کلمه تبیان به معنای نهایت وضوح و روشنی بوده و مراد از عبارت "کل شیء"، معارف فطری است که ریشه در ضمیر انسان دارند و قرآن نیز به عنوان "ذکر" این معارف را یادآوری نموده تا اتمام حجت نماید. برخی روایات تفسیری آیه از باب جری و تطبیق بوده به حقایقی فراتر از الفاظ قرآن اشاره دارد

قرآن کریم ستون خیمه اسلام است و در اهمیت فهم معانی و مفاهیم آن، همین بس که در حدیث نبوی(ص)، اعتبار روایات بر تطابق با آیات وحی و شیوه زندگانی پیامبر اکرم(ص) منوط و مشروط شده است. و برای فهم صحیح همین آیات است که اندیشمندان مسلمان به «تفسیر» روی آورده‌اند. اما این کار همواره بر مسیر صواب پیش نرفته و در برخی تفاسیر، مواردی مشاهده می‌شوند که معانی منتسب به قرآن کریم، با اصول تفکر اسلامی در تضاد و تعارض قرار گرفته‌اند. طبعاً مستشرقین که اطلاعات کمتری از اسلام داشته‌اند نیز دچار اشتباهاتی از این نوع شده‌اند. اما نتیجه این اشتباهات از یک سو، تفرقه و تکفیر و برادرکُشی در میان مسلمین، و از سوی دیگر، اسلام‌ستیزی در میان غیرمسلمانان است. برای حل همین معضل، مفسران قرون مختلف، اشتباهات تفسیری مفسرین پیش از خود را بیان کرده‌اند ولی مجاهدت آنان در این راه نتیجه کاملی به دست نیاورده، چراکه سخنان ایشان در لابلای تفاسیر مختلف پراکنده هستند و به شیوه‌ای منسجم و متمرکز بیان نشده اند. این نوشتار، با معرفی «تفسیر سلبی» روشی مدوّن و نظام‌یافته را مطرح می‌کند که می‌تواند لااقل بخشی از این مشکلات را حل و فصل نماید. تفسیر سلبی بیان می‌کند که با تعریف مبانی روشن و قاطع، می‌توان برداشت‌های نادرست و تفاسیر ناصواب از آیات الهی را در «محدوده غیرقابل قبول» قرار داد؛ به عنوان مثال، ذیل آیه «إِلَی رَبِّهَا نَاظِرَهٌ؛ جمال خداوند را مشاهده می‌کنند. قیامت، 23» این اصل عقلی را قرار می‌دهد که «خداوند خالق جهان مادّه و موجودی فرامادّی است» در نتیجه، نمی‌توان خداوند را به چشمِ سر مشاهده کرد، پس هر برداشت یا تفسیری که معنای خدای مادّی بدهد، در محدوده غیرقابل قبول قرار می‌گیرد؛ اما تفسیر سلبی به اینکه معنای دقیق آیه چیست، وارد نمی‌شود. پس تفسیر سلبی فقط محدوده نادرست را مشخص می‌کند و برای این کار نیز با ذکر دلایل لازم، مبناهایی را معرفی می‌نماید که می‌توانند مورد اعتماد و تکیه‌اش باشند مانند مبنای برهانی و عقلی؛ و بالعکس، مبناهایی را غیرقابل اعتماد در روش سلبی می‌شمارد مانند مبنای علمی. لازم به ذکر است که «تفسیر سلبی» یک روش یا گرایش تفسیری نیست و در عرض آنها قرار نمی‌گیرد و البته هیچگونه تعارض و تضادی با روش و گرایش مفسر نیز ندارد، بلکه با بیان مبناهایی خدشه ناپذیر، مرزی را ترسیم می‌کند که آنچه بیرون مرز قرار گیرد، غیرقابل قبول است و هرگز قابل انتساب به قرآن کریم نیست مثل «خدای جسمانی» یا «انجام عمل حرام توسط انبیاء(ع)». مخاطبان تفسیر سلبی هم مسلمین هستند و هم غیرمسلمانان چراکه تفسیر سلبی از دلایل عقلی بهره می‌برد، و آنچه به ادراک عقل درآید، فارغ از دین و مذهب است.