آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

تلقّی مشهور از علل ناقصه همان علل چهارگانه ارسطویی است. اما برخی متفکّران افزون بر علل چهارگانه، علل دیگری چون «معد»، «شرط» و «عدم مانع» را از زمره علل ناقصه بر شمرده ­اند. برخی بر علّیّت «معد»، «شرط» و «عدم مانع» به عنوان علّت ناقصه، دلایلی را ذکر می­کنند. مقاله می­ کوشد نشان دهد از آنجا که «معد» قابل انفکاک از معلول است نمی­ توان آن را به عنوان علّت در نظر گرفت؛ چرا که علّت و معلول بدون یکدیگر قابل فرض نیستند. از سوی دیگر قائلان به حصر عقلی علل اربعه، «شرط» و «عدم مانع» را بازگشت به علّت فاعلی یا علّت مادی می­ دهند؛ چرا که یا متمم فاعل­ اند و یا قابل، و نمی ­توان آنها را به عنوان علل مستقل در کنار علل اربعه در نظر داشت. اما از آنجا که اساساً استقلال علّی در علل ناقصه امکان پذیر نیست؛ نمی­ توان این مبنا را پذیرفت. در ثانی علّت غائی به عنوان یکی از علل اربعه، نقشی جزء متمّمیت فاعل ندارد و بر این اساس نمی­ توان آن را به عنوان قسمی از علل ناقصه دانست. اشکال دیگر بر علّیّت «عدم مانع» آن است که امر عدمی نمی ­تواند بر امر وجودی تاثیر گذار باشد؛ اما از آنجا که «عدم مانع» بازگشت به امر وجودی دارد، می­ توان آن را در کنار «شرط» به عنوان یکی از اقسام علل ناقصه برشمرد.

ایمان محور دین است و در فرهنگ اسلامی از اصول فضایل محسوب می شود. در اسلام بحثهایی که بر سر مفهوم ایمان بوجود آمد نقطه شروع تفکرات جدید ، بوجود آمدن اختلافات داخلی و فرقه های جدید و تاثیرات سیاسی و اجتماعی زیادی گردیده است و در آینده نیز مسلمانان و جامعه اسلامی از این تاثیرات بی نصیب نخواهند بود. معرفت نیز دارای اهمیت و ارزش خاصی است تا جایی که عرفا ، آنرا هدف خلقت ، مهمترین چیز ، ستون دین ، اولین فریضه و اولین احتیاج انسان می دانند. هدف از این تحقیق بررسی موضوع ایمان و معرفت و نسبت بین آنها از دیدگاه عرفا و صوفیان در بازه زمانی قرن سوم تا ششم (ه.ق) می باشد. در بررسی ایمان سه رویکرد فیلسوفانه ، عارفانه و رویکرد جامع وجود دارد در رویکرد عارفانه ، ایمان فراتر از عقل و معرفت است. برداشت عمومی این است که ایمان تصدیق به قلب ، اقرار به زبان و عمل به ارکان است. با توجه به اینکه گرایش صوفیان و عرفا گرایشی باطنی است. معنای ایمان در دیدگاه آنها به معنایی باطنی کشیده شده است تا جائی که کفر یعنی نقطه مقابل ایمان را به معنای دیدن خود یا دیدن کثرات می دانند. در فرقه های مختلف اهل تصوف و عرفان این اتفاق نظر وجود دارد که رسیدن به حقایق اشیاء تنها به وسیله کشف و شهود قلبی حاصل می شود. و مسیر رسیدن به این شناخت سیر و سلوک و ریاضت است ونه برهان و عقل و استدلال . محل کسب معرفت فقط عقل نیست بلکه محل اصلی کسب معرفت ، قلب است. کلید معرفت ، معرفت نفس است. در نسبت معرفت و ایمان سه نظر وجود دارد ، ایمان از جنس معرفت است ، معرفت زیر بنای ایمان است و یا ایمان مقدمه معرفت است. از منظر اکثر عرفا معرفت زیر بنای ایمان است ولی این معرفت از طرف خداوند داده می شود. ایمان ، فعل بنده ولی به هدایت حق است. معرفتی که مد نظر عرفاست با شهود به دست می آید ، کسی که به شهود رسیده است ، ایمانش ، ایمان به غیب نیست،ایمان به عیان است. نتیجه قطعی چنین معرفتی ، ایمان و یقین است. ایمان آوردن نیز در بوجود آمدن معرفت مؤثر است. خصوصاً زمانی که متعلق ایمان ، اموری باشد که بشر از طریق ابزارهایی حسی نتواند درباره آن شناختی حاصل کند. مسائلی هستند که به راحتی قابل درک نیستند و همچنین درک و معرفت آنها ، بخششی است ، باید ابتدا به آنها ایمان آورد تا اینکه خداوند وصول به آنها را روزی کند.

چکیده: پیدایش تفسیر هرمنوتیکی از دین در حقیقت به تفاسیر موج جدیدی از روشنفکران دینی، یا نواندیشان دینی، از دین اشاره دارد که در طی یک یا دو دهه اخیر جامعه علمی و فرهنگی کشورهای اسلامی را دستخوش تغییرات روش شناختی و معرفتی مهمی ساخته است. این جهش و تغییر ناگهانی در عالم دین و دینداری نسبت به دوران ما قبل از خود، که از لابه لای بحثها و نوشته های صاحبان این تفاسیر کاملاً هویداست، اگر چه مانند نهالی نورسته به تازگی سر از خاک بیرون آورده ولی در واقع ریشه های قطوری در تاریخ زندگانی بشر بر روی زمین دارد و حاصل پشت سر گذاشتن حوادث بسیاری در عالم است و از این رو دارای اضلاع و ابعاد نوظهوری در تفسیر دین است که امروزه در سه رأس فلسفه، دین و جامعه تشکیل یک مثلث را داده است. صاحبان این تفاسیر ظاهراً در پی انطباق مبانی اسلام با عناصر و مؤلفه های جهان مدرن هستند و در این راه می کوشند تا از تفاسیر سنّتی ناسازگار با دوران مدرن فاصله گرفته و نوعی قرائت تازه و سازگار از دین در دوران معاصر بدست دهد؛ با وجود این، بنیان ها و پایه های اصلی شکل گیری این جریان در ایران به اواسط دوران قاجار و دوران آشنایی ایرانیان با فرهنگ و تمدّن غرب باز می گردد. پژوهش حاضر در تلاش است تا در وهله نخست با نشان دادن مبانی و عناصر صحیح مدرنیته و گفتمان مدرن و نیز ذکر موارد اختلاف گفتمان سنّتیِ دین با این مبانی و سپس در گامی فراتر با بررسی مراحل سه گانه رویارویی جامعه ایران در دوره معاصر با تجدّد و بنیان های مدرن اندیشه غرب، به علل و عوامل پیدایش تفسیر هرمنوتیکی از دین در میان نسل جدید نواندیشان دینی دست یابد.

نسخ خطی گنجینه‌ایی از فرهنگ و تمدن یک ملت است که احیاء آن نقش بسزایی در شناسایی و شکوفایی آن فرهنگ و تمدن دارد. تمدن غنی و پربار ایرانی ـ اسلامی سرآمد یک تمدن عظیم است و در دل خود حکما و عرفای زیادی پرورانده، که هر کدام چون ستاره‌ایی در آسمان علم و معرفت می‌درخشند؛ از این رو احیاء آثار آنها گامی در شناسایی این فرهنگ می‌باشد. اثر حاضر تصحیح رساله <شرح الحکمه العرشیه> حکیم ملا اسماعیل اصفهانی(واحد العین) است که شرحی توضیحی بر کتاب عرشیه ملاصدرا است. هدف اصلی شارح از تألیف رساله، پاسخ به اشکالات احسائی بر عرشیه ملاصدرا است. ظاهراً هر سه نفر، کتاب‌های مذکور را در اواخر عمر خود نوشته‌اند؛ بنابراین کتب در اوج پختگی و شکوفایی فکری خود نوشته شده و آرا و اندیشه های نهایی خود را در آنها آورده‌اند. احسائی از منتقدان آرا و مبانی حکما بویژه ملاصدراست و در کتاب شرح مشاعر و شرح عرشیه که شرحی انتقادی است اشکالات متعددی را بر مبانی ملاصدرا وارد کرده است. احسائی که ادعای فهم آیات و روایات دارد با این سلاح به رویارویی مبانی ملاصدرا، از قبیل اصالت وجود، تشکیک وجود، سنخیت بین علت و معلول، وحدت وجود، قاعده بسیط الحقیقه، حرکت جوهری، علم اجمالی در عین کشف تفصیلی و... رفته و مدعی شده قواعد مذکور منافی آیات و روایات است. در مقابل ملا اسماعیل اصفهانی که پرورش یافته مکتب ملاصدرا و از شاگردان ملا علی نوری و استاد ملا هادی سبزواری است، با تبیین و تحلیل آرا ملاصدرا در پی دفاع از افکار او برآمده، و نشان داده که احسائی فهم غلطی از مطالب ملاصدرا و آیات و روایات داشته است. متأسفانه حکیم اصفهانی موفق به شرح کامل عرشیه نشده، و تنها بر بخش های اولیه عرشیه شرح نوشته است. در تصحیح رساله از چهار نسخه استفاده شده است و شیوه تصحیح بینابین می‌باشد.

حوزه‌ی فلسفی تهران از جمله حوزه‌هایی است که باعث رونق و پرورش حکمت و عرفان بوده ؛ آن هم در زمانی که تکاپو و تلاش علمی معنای خود را از دست داده بود . این حوزه‌ی فلسفی نه ‏تنها در پیگیری و گسترش فلسفه اسلامی از زمان قاجار و دوره پهلوی نقش مهمی ایفا کرد ، بلکه به خاطر مرکزیت‏ تربیت فلاسفه از اهمیت شایانی برخوردار بوده است ، همچنین به‏ عنوان مرکز ارایه عقاید غرب ومهم‏ ترین محل برخورد عقاید سنتی و مدرن مورد توجه قرار گرفت . با مطالعه‌ی این حوزه‌ی فلسفی و بررسی عوامل سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی که در انتقال پایگاه فلسفه از اصفهان به تهران نقش داشتند و بررسی نوآوری های این حوزه‌ی فلسفی می‌توان به اهمیت ونقش موثر این حوزه در زنده نگه داشتن چراغ حکمت و فلسفه در آن دوره بیشتر پی برد . برای رسیدن به این مهم بحث با آوردن کلیاتی راجع به موضوع آغاز شده و با بررسی چگونگی انتقال فلسفه از اصفهان به تهران، نحوه‌ی شکل‌گیری حوزه‌ی فلسفی تهران و معرفی مهمترین فیلسوفان این حوزه‌ی فلسفی خصوصا حکمای اربعه که محدوده‌ی پژوهش ما روی این چهار حکیم است ادامه می‌یابد ؛ و نهایتا با بررسی نظرات و ذکر نو آوری‌های فلسفی این چهار حکیم پایان می‌پذیرد. با مطالعه این حوزه نه ‏تنها ما به فهم بهتر سنت کلی‏ فلسفه اسلامی نایل می‏شویم ، بلکه اهمیت فهم پیشرفت‏ فلسفه در ایران را دراین قرن درمی‏یابیم.

تلقّی مشهور از علل ناقصه همان علل چهارگانه ارسطویی است. اما برخی متفکّران افزون بر علل چهارگانه، علل دیگری چون «معد»، «شرط» و «عدم مانع» را از زمره علل ناقصه بر شمرده­اند. برخی بر علّیّت «معد»، «شرط» و «عدم مانع» به عنوان علّت ناقصه، دلایلی را ذکر می­کنند. مقاله می­کوشد نشان دهد از آنجا که «معد» قابل انفکاک از معلول است نمی­توان آن را به عنوان علّت در نظر گرفت؛ چرا که علّت و معلول بدون یکدیگر قابل فرض نیستند. از سوی دیگر قائلان به حصر عقلی علل اربعه، «شرط» و «عدم مانع» را بازگشت به علّت فاعلی یا علّت مادی می­دهند؛ چراکه یا متمم فاعل­اند و یا قابل، و نمی­توان آنها را به عنوان علل مستقل در کنار علل اربعه در نظر داشت. اما از آنجا که اساساً استقلال علّی در علل ناقصه امکان پذیر نیست؛ نمی­توان این مبنا را پذیرفت. در ثانی علّت غائی به عنوان یکی از علل اربعه، نقشی جزء متمّمیت فاعل ندارد و بر این اساس نمی­توان آن را به عنوان قسمی از علل ناقصه دانست. اشکال دیگر بر علّیّت «عدم مانع» آن است که امر عدمی نمی­تواند بر امر وجودی تاثیر گذار باشد؛ اما از آنجا که «عدم مانع» بازگشت به امر وجودی دارد، می­توان آن را در کنار «شرط» به عنوان یکی از اقسام علل ناقصه برشمرد.

چکیده (فارسی): الحکمه المتعالیه ، کتابی است که به تعبیر مؤلفش اسرار لاهوتی و تحقیقات نوری را در اثبات واجب تعالی و توحید و صفات کمالیه اش با روشی بدیع و محکم و محسنات نیکو و در نهایت دقت و حقیقت بیان می دارد . نگارش این کتاب توسط شمس الدین محمد گیلانی معروف به ملا شمسا ، فیلسوف مسلمان قرن یازدهم و شاگرد استاد حکیم میر داماد انجام پذیرفته است . از وی رسائل متعددی باقی است که اکثر آنها در موضوع اثبات وجود واجب و علم الهی و حدوث عالم می باشد . کتاب حاضر را میتوان مفصل ترین آنها به شمار آورد که در سالهای 1040 تا 1050 تألیف شده است . از ویژگیهای این اثر ، پرداختن به شبهات و اشکالات وارد بر اثبات واجب الوجود بالذات و پاسخ دادن به آنهاست ، به گونه ای که مسائل متعدد در بحث اثبات خداوند متعال و توحید و صفات ایشان به صورت اشکال و پاسخ آمده است . همچنین به خاطر ضرورت مباحث مطرح شده در باب اراده الهی و افعال اختیاری انسان و شبهات ثواب و عقاب ، به طرح موضوع امامت تحت عنوان " اضطرار خلق به حجة و امام " مفصلا ً پرداخته است . با توجه به نسخه قم ، این کتاب در 2 مجلد با 55 فصل در 386 برگ ( 772 صفحه) است و آنچه مورد تصحیح قرار گرفته ، 14 فصل ابتدایی آن است که حاوی نکاتی در بداهت ، اشتراک معنوی ، معنای کلی و انتزاعی وجود و عروضش بر حقیقت ممکن بالذات وجوب انحصار مفهوم کلی بر مواد ثلاث ، نفی اولویت ذاتی و خارجی ، اثبات حدوث ذاتی برای هر ممکن ، اثبات جنس عالی بودن جوهر و عرض ، بیان شبهات وارده از جمله شبهه نفی وجود کلی طبیعی در خارج و جواب آنها می باشد .

در این نوشتار چیستی حکمت، از زوایا و دیدگاههای مختلف لغوی، اصطلاحی، روایی و قرآنی مورد بحث و تحقیق قرار گرفته و هدف آن ارائة برداشتی صحیح و دقیق از میان تعاریف و توصیفات مختلف حکمت می باشد. مطالعة نظرگاههای متکلمان، فلاسفه و عرفا نقش مهمی در شناخت حکمت برای جویندگان دارد، چرا که یکی از مواضع برخورد و منازعه این دانشمندان در اصطلاح حکمت بوده است و نیز از آنجا که در قرآن کریم و روایات نبوی و اهل بیت آن حضرت (ص) پرداختن به حکمت از فرایض توأم با خبر کثیر، توصیه و تأکید شده، در نتیجه متفکرین مکاتب و مشارب مختلف نیز هر کدام مسلک خود را در نیل به این امر عظیم مصیب دانسته و شیوة رقبای دیگر را بسیار بعید از مطلوب و مقصود شمرده اند و بدین ترتیب کانون مباحثات بزرگی را برای محققین فراهم نموده اند، که در این نوشتار مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر این پس از ارائة شناخت جامع و کامل از حکمت، کیفیت وصول به آن و فواید و موانع و آفات طریق آن نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق ضمن بررسی آراء مکاتب مختلف و مقایسه میان آنها دیدگاه عرفای حقه جامع و غالب بر دیگر انظار شناخته شده و سلوک در طریق آنان به عنوان شیوة صحیح در نیل به حکمت و حقیقت انتخاب شده است، چنانکه در این باره اذعان و اعتراف متکلمین و فلاسفه ای همچون ابو حامد غزالی و ابن سینا بسیار معروف است.گرایش و تمایل به شیوة عرفانی در میان امثال این دانشمندان دلیل محکمی است در اثبات این مدعا. دربخش دیگر این نوشتار سیر تطورات حکمت از آغاز اسلام تا اواخر مکتب سبزوار بیان شده است. ارتباط این بخش با چیستی حکمت در آن است که متفکرین اسلامی خصوصاً شیعیان در پویایی و باروری تعالیم اصیل و عمیق اسلام در برابر افکار قشری و ظاهری مکاتب مختلف اعم از داخلی و خارجی به یک پیکار معنوی عظیم و خطیر همت گماشتند تا بدین وسیله حکمت الهی و حقیقی را از غیر آن متمایز سازند.

تعریف تجربه عرفانی و دینی و نیز نسبت میان آنها همواره از مسائل مطرح نزد عرفان/دین‌پژوهان بوده است. به دلیل گونا‌گونی تجارب موسوم به عرفانی و دینی و نیز به دلیل ابهام موجود در دو اصطلاح «دین» و «عرفان»، با تعاریف متنوعی از این تجارب مواجهیم و مطرح‌کردن تعریف اجماعی دشوار است. یکی از تلاش‌کنندگان در این زمینه، جروم گلمن، فیلسوف دین و عرفان‌پژوه معاصر، است. گلمن با طرحی ابتکاری تجارب عرفانی و دینی را به چهار دسته تقسیم می‌کند: تجربه عرفانی عام، تجربه عرفانی خاص، تجربه دینی عام، و تجربه دینی خاص. او جداگانه هر یک از این اصطلاحات را تعریف، و برای هر چه روشن‌ترشدن آنها نمونه‌های بارزی برای هر کدام ذکر می‌کند. در این مقاله، ابتدا دیدگاه او را گزارش، و سپس بررسی و ارزیابی می‌کنیم. از نظر ما، به رغم اینکه دیدگاه ابتکاری گلمن وجوه مثبتی دارد، اما در نهایت تعریفی پیشنهادی است که نه به لحاظ توصیفی جامعیت دارد و نه می‌تواند مشکلات پیش رو در حوزه ویژه‌ای که وی به آن اهتمام دارد، یعنی فلسفه، را به طور کامل رفع کند.

وحدت وجود، از جمله مباحث فلسفی - عرفانی می‌باشد که در طول تاریخ - علی الخصوص تاریخ اسلام - معرکه آرای مختلف بوده است و عده‌ای آن را مردود، مساوی کفر، الحاد و مخالف ادیان ابراهیمی می‌دانند و عده‌ای دیگر سخت از آن دفاع می‌کنند. مدافعان این نظریه مدعی‌اند که وحدت وجود نه تنها مساوی کفر و الحاد نیست، بلکه عالی‌ترین شکل توحید و یکتا‌پرستی است؛ یعنی کسانی که غیر از این نوع توحید را معتقدند، به نوعی مشرک محسوب می‌شوند. ایشان برای ادعای خود شواهدی هم از آیات و روایات می‌آورند. ما در این رساله در بخش مقدمه یک بحث مجزا راجع به وحدت وجود تحت سه عنوان: معرفت شناسی وحدت وجود؛ وحدت وجود از منظر برهان و وحدت وجود از منظر شریعت آورده‌ایم. سپس سه رساله در باب وحدت وجود را تصحیح کرده‌ایم. رساله اول متعلّق به «ملا اسماعیل خواجویی» - فقیه و فیلسوف قرن دوازدهم - در رد وحدت وجود می‌باشد، که تنها به ابطال دلیل عرفا بر وحدت وجود اکتفا کرده است. رساله دوم متعلّق به «عبدالعلی انصاری» - فقیه و عارف هندی – قرن دوازدهم و سیزدهم می‌باشد که به سبک اتباع ابن‌عربی به اثبات وحدت وجود پرداخته است. رساله سوم هم متعلق به «عبدالعزیز حسن» - عارف قرن یازدهم - در اثبات وحدت وجود است، که بیشتر جنبه ذوقی و کشفی دارد تا جنبه استدلالی.