آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

‫از امام رضا عليه السلام مناظرات زيادي در جهت پاسخ به شبهات مطرح در آن عصر، نقل شده است. اين پژوهش در سه فصل، به تحليل و بررسي مناظرات توحيدي امام عليه السلام پرداخته است. پس از کليات، روش شناسي مناظرات امام عليه السلام ارائه شده است. حضرت عليه السلام در مناظرات خود، از برخي صناعات خمس، مانند برهان و جدل براي اقناع مخاطب بهره جسته است. نويسنده 41 مورد را ذيل روش شناسي مناظرات آن حضرت بيان کرده است که برخي از آنها عبارت است از: محوريت قرآن، به کارگيري استدلالهاي عقلي، بهره گيري از آيات قرآن و روايات پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و امامان پيشين، استفاده از مشترکات بين اديان، استفاده از تشبيه و تمثيل، رعايت آداب مناظره، توجه به سطح فکري مخاطب، قاطعيت در عين تواضع، دفاع از حريم تشيع، رعايت اصل ايجاز، احترام به اديان و کتب مقدس اديان، برانگيختن نيروي خرد مخاطب، تأکيد بر رعايت انصاف و منطق، تکيه بر دلايل متقن به جاي مغالطه، نظم منطقي در مباحث، الزام مخاطب به پذيرش خطاي خود، استفاده از مسلمات خصم، خودداري از نقد شخصيت، استفاده از منابع طرف مقابل، و تبيين معارف الهي در مناظرات. پس از بحث از روش شناسي مناظرات امام عليه السلام، مباحث محتوايي مناظرات امام عليه السلام ارائه شده است. اصل توحيد، توحيد ذاتي، توحيد صفاتي، توحيد افعالي، توحيد در عبادت، توحيد در استعانت، قضا و قدر، جبر و تفويض و ابطال آن دو و اثبات اختيار يا امر بين الامرين، و بداء، برخي از مباحث ذيل مباحث محتوايي در مناظرات امام رضا عليه السلام هستند.

‫امام رضا عليه السلام در جهت تبيين معارف ناب توحيدي و اسلامي، با پيروان اديان و مذاهب، مناظراتي داشتند. اين پژوهش، در پنج فصل، درصدد بررسي شيوههاي عقلاني آن حضرت، در مناظره با افراد ياد شده ميباشد. نخست مباحثي چون تعريف، پيشينه تاريخي، شرايط، موانع، آداب و اخلاق، و فوايد و ثمرات مناظره، روشهاي عقلاني، مباحثي چند درباره حضرت عليه السلام و پيروان اديان ارائه شده است. سپس مؤلفهها و معيارهاي عقلانيت و پس از آن، روشهاي عقلاني امام عليه السلام در مناظره با پيروان اديان ارائه شده است. در اين بخش، مناظرات حضرت با افرادي چون عمران صابي، هربذ کبير، رأس الجالوت و جاثليق نصراني بيان و در هر مورد، محتواي مناظره و روش حضرت عليه السلام در مناظره بيان شده است. مکان مند نبودن خداوند، درک نشدن خداوند با حواس، زمان مند نبودن خداوند، نشانههاي وجود خداوند، حد نداشتن خداوند، توحيد، کيفيت آفرينش مخلوقات، دلايل عدم نياز خداوند به مخلوقات، تغيير پذير نبودن خداوند، راه شناخت خداوند، راههاي صدق دعوت انبيا( و ردّ الوهيت عيسي عليه السلام، از جمله مباحثي است که در مناظرات حضرت عليه السلام بيان شده است. روشهاي عقلاني حضرت عليه السلام در مناظره با پيروان مذاهب، فصل ديگر پژوهش است که در آن، مناظره با سليمان مروزي، ابوقره، يحيي بن ضحاک و مأمون و مناظره درباره توجيه پذيري ولايت عهدي و تفاوت سادات بني الزهرا? با بني العباس ارائه شده است. از محتواي اين مناظرات، ميتوان به تغاير مُريد و اراده، تغاير علم و اراده، حدوث اراده، ازلي نبودن اراده، حدوث کتب آسماني و مکان مند نبودن خداوند اشاره نمود. در پايان، آثار و نتايج مناظرات امام رضا عليه السلام به قرار ذيل بيان شده است: دفاع از ساحت مقدس توحيد و اوصاف پروردگار، اثبات به حق بودن رسالت انبيا(، دفاع از عصمت انبيا(، روشنگري نسبت به عهدين، تبيين جايگاه امام، اثبات منطقي بودن اسلام، و ارشاد و هدايت انسانهاي مستعدِ هدايت و اتمام حجت براي نااهلان.

‫اين پژوهش در چهار فصل، به روش امام رضا عليه السلام در مناظره و چگونگي استفاده آن حضرت از آيات قرآن در مناظرات براي دفع شبهات کلامي پرداخته است. اين مناظرات عبارتاند از: مناظره با علماي يهود و نصارا در بصره و در کوفه، مناظره با مأمون درباره عقيده غلات، مناظره با ابوقرّه در پاسخ به شبهات رؤيت خداوند و مکان پروردگار، مناظره با مأمون و علماي عراق و خراسان در مرو درباره تفاوت بين عترت و امت، مناظره با اهل ملل و اديان و پاسخ به سؤالات علي بن محمد جهم پيرامون عصمت انبيا?، مناظره با مأمون درباره عصمت انبيا?، مناظره با اهل اديان و اصحاب ملل درباره توحيد، و مناظره با سليمان مروزي درباره توحيد. نويسنده در اين موارد، به اَسناد و راوي شناسي و مصادر روايات پرداخته و نتيجه گرفته است که گرچه بر اساس قواعد علم رجال، اسناد اين مناظرات ضعيف است؛ ولي با توجه به نقل اين روايات در منابع مختلف حديثي و همساني محتوايي آنها با آيات قرآن و نزديک بودن با روايات ديگر، نمي‌توان حکم به عدم صدور آنها کرد. مخاطبان امام عليه السلام در اين مناظرات از فرقه‌ها و اديان مختلفي بوده‌اند. با دقت در مناظرات امام عليه السلام مي‌توان ويژگي‌هايي را به دست آورد که از جمله آنها، تسلط کافي بر موضوع مناظره، ابطال مدعاي خصم با کلام خصم، گوش فرادادن کامل به سخنان خصم، توجه نکردن به جايگاه و نفوذ خصم، استفاده از تشبيه و تمثيل در مناظره، و رعايت اصل ايجاز و اختصار در مناظره است. امام عليه السلام در مناظرات، به اصول اخلاقي پايبند بودند که از جمله آنها اخلاص و داشتن هدف الهي، حق جويي، بيان نرم و اهانت نکردن به خصم، و خيرخواهي است.گونه‌ها و روش‌هاي تفسيري امام عليه السلام در مناظرات، عبارتاند از: روش تفسير قرآن به قرآن، روش تفسير روايي، روش تفسير عقلي و اجتهادي، روش تفسير ادبي، استفاده از تاريخ، و تعيين مصداق. نتيجه اينکه در مناظرات، خصم به شکست خود معترف بوده است. همچنين از ويژگي‌هاي مناظرات امام عليه السلام و شيوه اخلاقي آن حضرت در مناظرات، مي‌توان به عنوان الگويي کامل در مناظرات بهره برداري کرد.

‫زمينه‌هاي فکري و شرايط فرهنگي دوران امام رضا‌( به‌گونه‌اي بود که مذاهب مختلف در حال تثبيت جايگاه خود در جامعه اسلامي بودند. در چنين موقعيتي، امام رضا‌( با برخورداري از جايگاه و شأن علمي ويژه، مسئوليت تبيين انحرافات فکري و اعتقادي مذاهب مختلف را بر عهده گرفته، و با مناظرات و احتجاجات بسيار، به رد شبهات پيرامون عقايد ناب اسلامي پرداخته و مباني مذهب شيعه را تثبيت نمود. يکي از اين گروه‌هاي منحرف، خوارج بودند که بر اساس اعتقادات خود، مرتکبين گناه کبيره را کافر دانسته، شرايط خليفه را منحصر در تقوا، عدالت و شمشير مي‌دانستند، تقيه را حرام، و قتل زنان و کودکان مخالف خود را مباح مي‌شمردند. امام رضا‌( در مقابل، بر تمايز ميان ايمان و اسلام تأکيد نموده و روشن مي‌سازد که هر مرتکب گناه کبيره را نمي‌توان کافر ناميد. او همچنين با تبيين جايگاه امامت، پستي انديشه خوارج را آشکار ساخت و روشن نمود که هر کسي لياقت اين جايگاه را ندارد. از فرمايشات آن حضرت علاوه بر جواز تقيه در اسلام، استفاده مي‌شود که منکر تقيه، در واقع منکر دين است. معتزله نيز از کساني بودند که با حمايت‌هاي مأمون، از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بودند. اين گروه نزاع شديدي را با اشاعره بر سر حدوث و قدم قرآن آغاز کرده بودند، اما امام رضا‌( در نقد ديدگاه آن‌ها، شيعيان را از بحث و جدل در اين مسأله نهي مي‌کرد واين جدال را محکوم به گمراهي مي‌دانست. معتزله با گرايش افراطي به‌سوي عقل‌گرايي، ظواهر قرآن وسنت را نيز به آساني تأويل مي‌کردند، و بر همين اساس در مقابل ديدگاه جبرگرايي اشاعره، معتقد به تفويض و اختيار مطلق انسان بودند. امام با هر دو رويکرد جبر و تفويض به مقابله پرداخته، و راه ميانه را به شيعيان نشان مي‌داد. غلات، زيديه، واقفيه و اهل حديث، گروه‌هاي ديگري بودند که ديدگاه آنان در زمينه امامت، توحيد، صفات خدا، قضا و قدر، هدايت و ضلالت، و تناسخ، مورد مقابله از سوي امام رضا‌( قرار گرفته است.

کتاب «نهضت ترجمه و نشر علوم بیگانگان در زمان حضرت رضا (ع) و پیامدهای آن» به بررسی مسئله نهضت ترجمه در زمان امام رضا (ع) پرداخته است. مؤلف در ابتدای کتاب بحثی تاریخی پیرامون چگونگی آغاز ترجمه انجام داده و در ضمن این موضوع، چگونگی ترجمه برخی از کتب و علوم یونانی مانند فلسفه به زبان عربی توسط مسلمانان و مترجمان را شرح داده است. مؤلف محترم در بخشی دیگر ادوار ترجمه را مورد ارزیابی قرار داده و این دوره ها را به سه دسته کلی تقسیم کرده است و همچنین روش های ترجمه که توسط مترجمان دوره عباسی صورت گرفته را مورد دقت قرار داده است. وی در بحثی دیگر از مترجم معروف یعنی حنین بن اسحق نام می برد و نیز از برخورد اهل سنت با علوم بیگانه یونانی و... بحث کرده و طرز برخورد آنها را با مباحثی همچون فلسفه و چگونگی کوشش مترجمان را در جای گذاری الفاظ اسلامی در مقابل الفاظ بیگانه را طرح می کند.

مجموعه بناهای مذهبی حضرت معصومه همانند دیگر بناهای مذهبی ایران از شکوه و عظمت خاصی برخورداراست. حضرت معصومه (س) خواهر گرامی امام هشتم شیعیان امام رضا (ع) حدود سال 200 هجری برای دیدار برادر گرامی که در خراسان اقامت داشتند عازم مشهد می گردند. مسافرت حضرت معصومه در مکانی بین جاده قم - ساوه به علت کسالت نیمه تمام می ماند و سرانجام در شهر قم دعوت حق را لبیک می گویند. مقبره حضرت معصومه (س) در طی هزار سال به علت علاقه شیعیان مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و بناهای دیگری به آن افزوده شد. به طوری که امروزه همانند دیگر مجموعه های مذهبی مانند نجف-کربلا و مشهد از اهمیت خاصی برخوردار است. لازم به یادآوری است که در شماره گذشته مجله دانشکده ادبیات روندشکل گیری مجموعه مذهبی حضرت رضا (ع) برادر گرامی آن حضرت (س) اجمالا مورد بررسی قرار گرفت.