آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار پیش رو پژوهشی است درباره یکی از مصادیق روایات معروف به ""منتقله"" که به مسأله خندیدن حام به پدرش نوح7 اختصاص دارد. اکثر دانشمندان اهل تسنن روایت خنده حام بن نوح را بدون تحلیل، نقل نموده اند. شیخ طبرسی گرچه روایت مورد بحث را نقل کرده اما به نظر می رسد آن را نپذیرفته است. علاوه بر بحث دلالی آن، که به سبب تسرّی گناه ادعایی حام بن نوح بر اولاد و نسل های بعدی وی، مخالف عدل الهی است؛ آنچه که در این خصوص مورد غفلت واقع شده است، ندرت نقل روایت خنده حام بن نوح در مصادر اولیه حدیثی شیعه و فراوانی آن در منابع اهل تسنن است؛ بلکه روایاتی نیز در کتب حدیثی شیعه و در مواردی در کتب اهل تسنن وجود دارد که مخالف آن است مانند حرمت شرب خمر در تمامی شرایع، نفرین حام به سبب مجامعت با همسرش در کشتی. وجود نقل هایی مرسل یا با سند ضعیف، وجود انگیزه انتقام جویی از کنعانیان به عنوان اولاد حام از سوی یهودیان با جعل حدیث مذکور، ایجاد وهن در مذهب تشیع با ورود اسرائیلیات از سوی برخی راویان ضعیف، شباهت میان نقل تورات و روایت خنده حام بن نوح، مخالفت با عدل الهی و وجود رگه های تعصبات نژادی و قومی، منتقله بودن آن را از کتب عامه توسط امین الاسلام طبرسی محتمل می سازد. بنابراین روایت مورد بحث از امام هادی7 صادر نشده است؛ بلکه به سبب اغراض سیاسی و تکیه بر سخنان امثال وهب بن منبه چنین نسبتی به ایشان داده شده است.

فرحةالغرى فى تعيين قبر اميرالمؤمنين على بن ابى‌طالب (علیه السلام) فى النجف اثر عبدالكريم بن احمد حلّى (م 693 ه‍-) يكى از خاندان ابن طاووس است. همانگونه كه از نامش پيداست درباره تثبيت مكان دفن اميرالمؤمنين على (علیه السلام) در نجف اشرف تأليف شده است. نام كتاب را فرحة الغري بصرحة القري نيز گفته‌اند. مؤلف در مقدمه كوتاه و به عبارتى خطبه كتاب، انگيزه و علت تأليف اين كتاب را بيان نكرده است ولى دو دليل براى تأليف چنين كتابى مى‌توان بيان كرد: نخست آنكه فاصله دفن على (علیه السلام) در بيرون كوفه تا زمان آشكار شدنش كه به يك قرن مى‌رسد سبب شده است ابن طاووس براى توضيح و توجيه اين فاصله و استدلال بر آنكه قبر شريف در آنجاست، به اين تأليف دست بزند. دليل مهم‌تر و اصلى را بايستى شبهه و برخى گزارش‌هاى تاريخى نادر دانست كه قبر آن حضرت را در جايى ديگر مى‌داند و بى‌ترديد مؤلف با توجه به اين شبهه دست به تدوين و جمع‌آورى روايات زده است. كتاب شامل دو مقدمه و پانزده فصل است. مقدمه اول در دلايل عقلى بر وجود مرقد امام در نجف و مقدمه دوم در مورد علت مخفى شدن قبر آن حضرت است. مؤلف براى احاديث نبوى و روايات هر يك از ائمه بابى مستقل قرار داده و در آن روايات دال بر وجود مرقد در نجف را نقل نموده است. پس از آن در سه باب سخنان زيد بن على و هارون الرشيد و منصور عباسى و عده‌اى از بنى هاشم و علما را در اين موضوع آورده است. باب پانزدهم به معجزات و كرامات مرقد مطهر آن امام بزرگوار اختصاص دارد. تلخيصى از اين كتاب توسط علامه حلى (م 726) با نام «الدلائل البرهانية في تصحيح الحضرة الغروية» منتشر شده و تلخيص ديگرى با نام «حد الغري» وجود دارد. ترجمه فارسى فرحة الغرى نيز به قلم علامه مجلسى انجام و منتشر شده است. در چاپ سال 1311 اين كتاب، يك باب به عنوان نوادر معجزات به كتاب افزوده شده كه متن آن را ملا باقر شوشترى از خرائج قطب راوندى آورده ولى در چاپ كنونى موجود نيست. در پايان آن هم رساله‌اى درباره دختران پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است.

پژوهش حاضر در شکل رساله کارشناسی ارشد برآنست تا به تحلیل شخصیت حضرت نوح و حضرت موسی از آن جهت که شخصیت های ممتاز، متعالی و مطرح قرآن هستند بپردازد: « قالَ یا مُوسى‏ إِنِّی اصْطَفَیْتُکَ عَلَى النَّاسِ بِرِسالاتی‏ وَ بِکَلامی‏ فَخُذْ ما آتَیْتُکَ وَ کُنْ مِنَ الشَّاکِرین»َ(اعراف/144) «ِانَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمینَ»(آل عمران/33)در این راستا به جهت واکاوی و نمایاندن دیدگاه خاص قرآن به انسان و شخصیت و توانمندی های وی، ابتدا دیدگاه برخی مکاتب شخصیت مطرح در روان شناسی بیان گردیده و نظر روان شناسانی همچون آلپورت، مزلو و اریک فروم به انسان کامل مطرح گشته ، سپس به مطالعه شخصیت و عناصر و لوازم آن از مفاهیم گنجانده در لابلاب آیات قرآت کریم پرداخته است.طبق بررسی های انجام گرفته پیرامون شخصیت حضرت نوح و حضرت موسی می توان اذعان نمود شخصیت متعالی و کامل قرآن در برخی جهات همچون نوعدوستی، جهت گیری بارور و عشق بارور، ریسک نمودن و تجربه های تازه، مقاومت در برابر فرهنگ پذیری و ادراک صحیح واقعیات و غیره با انسان بارور فروم، انسان پخته آلپورت و انسان خواستار تحقق خود مزلو شباهت هایی دارد اما انسان کامل و ممتاز قرآن دارای ویژگی هایی است که علم روان شناسی تاکنون بر آن چشم بسته است. اوصافی همچون علم به غیب، بیانگری و قدرت تحلیل و توصیف عالم آفرینش، واسطه عالم طبیعت و ماورای طبیعت، اتکاو توکل بر یک موجود ماورایی و غیره. این موارد برخی اوصافی است که در توصیف شخصیت حضرت نوح و حضرت موسی در قرآن در عرض ویژگی های بالا قرار گرفته و به عنوان ویژگی های خاص شناخته می شوند. باید در نظر داشت علم روان شناسی تنها زمانی می تواند این ویژگی ها را در شمار اوصاف انسان کامل قرار دهد که انسان را به عنوان موجودی دوبعدی(آنگونه که قرآن وی را تعریف نموده) بپذیرد. این پژوهش همچنین عهده دار آن بوده تا با تحلیل ویژگی های دو شخصیت انسانی(حضرت نوح و حضرت موسی) جنبه هایی از مظاهر تاسی به ایشان را عرضه نماید. شکیبایی در برابر ناملایمات، بصیرت و بینش، تناسب توانایی ها با مسئولیت های سپرده در مدیریت، ادراک صحیح واقعیات و غیره مظاهری هستند که در پرتو این پژوهش حاصل گردیده است.بنابراین چهار فصل به این پژوهش اختصاص یافته است:فصل اول: کلیات

در این پایان نامه وضعیت فرهنگی و اجتماعی عصرهر یک از دو پیامبر الهی، نوح (ع) و محمد (ص) بررسی و شیوه های تبلیغی و چگونگی دعوت آن بزرگواران مورد مطالعه قرار گرفته است . به موجب این پژوهش آن دو پیغمبر در برخی شیوه ها همسان، لکن در بسیاری شیوه ها ناهمسان اند و سبب عدم موفقیت حضرت نوح در استفاده از روشهای غیر موثر و مضر و علت توفیق رسول اکرم (ص) در بهره گیری از شیوه های موثر و مفیدبوده است.

شیواترین ابزار بیان و انتقال مفاهیم و انگاره‌های مورد نظر، روایت و به تصویر کشیدن وقایع در قالب قصه است که اهداف بسیاری با خود به همراه دارد. قصه‌های متون وحیانی در ورای قالب داستانی خود، اهدافی همچون پندآموزی را به دنبال دارند. این پایان نامه در راستای تحلیل عناصر هنری داستان‌های مشترک در متون مقدس تورات و قرآن، با روش تحلیل تطبیقی خُرد سامان یافته است و با استفاده از روش‌های جزئی دانش نشانه‌شناختی، داستان‌های آفرینش آدم (ع)، طوفان نوح (ع)، یوسف (ع) و معجزات موسی (ع) را در این دو کتاب مقدس مورد واکاوی قرار داده است. بررسی‌ مورد نظر نشان می‌دهد هر چند روند کلّی عناصر هنری داستان‌ها در هر دو روایت به لحاظ انسجام و ترتیب حوادث و وقایع تقریبا مشابه است؛ اما تفاوت‌هایی در نحوه پردازش هنری داستان‌ها از جمله بیان هنرمندانه در پیرنگ، تنوع در گفت و گوها، تفاوت در زوایای دید داستان، حوادث و کشمکش‌های گوناگون و صحنه‌پردازی‌های متفاوت شامل اشاره بیش از حد به جزئیات زمانی و مکانی در متن تورات و عدم اشاره دقیق قرآن به مکان و زمان، در قصص مشترک مورد بررسی در دو روایت وجود دارد. همچنین باید گفت قرآن کریم در ماورای بیان قصص، اهدافی تربیتی و هدایتی را دنبال می‌کند؛ اما در روایت توراتی اهداف هدایتی کمتر به چشم می‌خورد و بیشتر به جزئیات تاریخی و داستانی تأکید شده است.

این نوشتار به نقش و جایگاه «فرهنگ قرآن» در تدوین پایان نامه ها می پردازد. نویسنده نخست از ضرورت تدوین «فرهنگ قرآن» و ضوابط رعایت شده در آن سخن می گوید،سپس چالش های فراروی تدوین پایان نامه ها را مطرح می کند که عبارتند از: یافتن موضوع مناسب، دستیابی به مرجع مطمئن، طراحی دقیق، راهیابی به مفاهیم مربوط به موضوع، فقدان تولید علم، دسترسی دشوار و ناقص به اطلاعات، بی خبری از واژه های مشابه، فقدان منابع جامع. آنگاه از کارکرد «فرهنگ قرآن» در از بین بردن چالش های یاد شده و آسان کردن تحقیق و تدوین پایان نامه ها سخن می گوید و در این زمینه از مثالها و نمونه هایی یاد می کند.

این مقاله، دستور زبان روایت را در گزیده‌ای از داستان‌های مکافات‌محور قرآن بررسی می‌کند. ساختار کلّی این داستان‌ها بر این اساس است که خداوند، پیامبری را برای هدایت قوم یا گروهی ارسال می‌کند؛ منکران با دعوت پیامبر، مخالفت می‌کنند؛ پیامبر زحمات و مصائب فراوان متحمل می‌شود؛ مخالفان همچنان عناد می‌ورزند و مخالفت می‌کنند؛ پیامبر از خدا یاری می‌خواهد؛ خداوند دعاهای پیامبر را اجابت می‌کند و آن قوم و گروه را به طرق مختلف مجازات می‌کند. پرسش اینجاست که آیا می‌توان الگویی کلی از تحلیل روژرف‌ساخت‌های روایی این قصص ارائه کرد؟ رخدادهای اصلی این داستان‌ها بر سه ساختار اصلی توحید و انکار و عدل مبتنی است که سه کنشگر خدا و پیامبر و قوم آن را انجام می‌دهند. بر اساس مربع معنایی گریماس، توحید (زندگی) در برابر کفر (نا-زندگی) می‌آید: از کفر، ظلم و بی‌عدالتی می‌آید و متعاقباً، ظلم به نا-ظلم یا همان عدل و داد بدل می‌گردد. در پرتو بافت و زمینۀ نزول، رابطه بینا- قصّه‌ای میان داستان پیامبران زمان‌های گذشته و سیره پیامبر (ص) نیز دیده می‌شود. این قصص حکم معیار برای سنجش اعمال مخاطبان را دارند. ازاین‌رو این قصص از تاریخ صرف بیرون می‌آیند و در حکم گفتمان، وارد جریان پیوستۀ زمان می‌شوند.