آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در آیات 60 تا 82 سورۀ کهف، حکایت واقعی و پُررمز‌وراز دیدار حضرت موسی و حضرت خضر (ع2) مطرح شده است. این داستان، سیر درونی و روحانی و صعودی به سوی کمال را به تصویر می‌کشد؛ لذا افزون‌ بر جلوه‌های هنری، از منظر تفسیر انفسی به ابعاد متفاوتی نظر کرده است. مفسران هنری گوشه‌ای از این اشارات معماگونه را در هنر تصویرآفرینی قرآن بیان کرده‌اند و مفسران انفسی با مطابقت این مفاهیم با عالَم درون انسان، از اسرار آن به زیبایی پرده‌گشایی نموده‌اند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی‌تحلیلی‌تطبیقی و بهره‌گیری از جلوه‌های هنری اعم از اصول تصویرگری و اسلوب‌های هنری مانند گفتگو و شخصیت‌پردازی، همچنین بهره‌مندی از تفسیر انفسی شامل شهود عارفان از بطون قرآن و تأویل آیات، درصدد کشف حقایقِ معانیِ این داستان معمایی است. نتیجه اینکه معنای واژگان‌‌ در این داستان، مانند موسی، فتا، مجمع‌البحرین، عبد، سفینه، غلام و دیوار، صرفاً همان معنای ظاهری این واژه‌ها نیست؛ بلکه با عنصر جان‌بخشی به کلمات، حیات و حرکت و رنگ می‌یابد و در قلب‌ها و عقل‌ها اثر می‌گذارد. البته تفسیر هنری مبیّن واقعیت است نه تخیل؛ زیرا باطل در قرآن وجود ندارد. از طرفی مفسران انفسی این داستان را حکایتی رمزگونه دانسته‌اند و آیات این داستان را با تأویل به حالات نفس انسان رمزگشایی و حقایق آن را آشکار نموده‌اند و با مراتب اسفار اربعه تطبیق داده‌اند. آنان کوشیده‌اند تا ارتباط میان ظهر و بطن قرآن را کشف کنند؛ ازاین‌رو، میان این دو تفسیر نه تنها مغایرتی نیست، بلکه ارتباط محکم مفهومی برقرار است.

بی‌تردید، بهره‌گیری از اصول تعلیم و تربیت قرآنی به عنوان یکی از زمینه‌‌های ارتقای معنویت و راه‌کاری مقابله با سبک زندگی غربی دارای اهمیت است. قرآن کریم در خلال قصه‌‌های مختلف، بار‌ها از اصول تعلیمی سخن به میان آورده؛ از جمله در قصه‌ی همراهی حضرت موسی با حضرت خضر. این داستان، حاوی اصول تعلیمی ارزشمندی است که در نظام آموزشی بسیار کاربرد دارد. این نوشتار که با هدف دستیابی به اصول تعلیمی برآمده از این قصه و با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی تدوین یافت، در پی پاسخ به پرسش است که: اصول تعلیمی برآمده از داستان حضرت خضر و موسی چیست؟ مهم‌ترین نتیجه‌ای‌که از انجام این پژوهش به دست آمده این است‌که این قصه، آمیخته با اصول تعلیمی متعددی همچون: اصل آمادگی، اعتماد؛ اطاعت‌پذیری، قانون‌مداری، حق‌پذیری، تدریج، مداومت، تشویق و تنبیه می‌باشد؛ و این اصول به سه دسته قابل تقسیم می‌باشند: اصول تعلیمی مشترک بین معلّم و متعلّم، اصول تعلیمی خاص متعلّم، و اصول تعلیمی خاص معلّم.

قرآن در مقام متنی وحیانی و روشنگر همواره مدعی این بوده است که با توسل به شیوه‌های گوناگونِ کلامی، مؤمنان را از پیچ‌وخم‌های زندگی آگاه کرده، آنها را به سوی خیر و صلاح راهنمایی می‌کند. در این میان قصه‌گویی از جمله ابزارهایی است که راه‌گشای انتقال معنا به مخاطبان بوده است. حال اگر بر این بخش از آیات قرآنی توجه و تأملی روایت‌شناسانه و ادبی صورت گیرد، قطعاً مخاطبان را با لایه‌هایی از معنا مواجه می‌کند که ظرایفش پیش‌تر از نگاه‌ها دور مانده بود. این مقاله در صدد است به روش توصیفی‌تحلیلی و با جمع‌آوری اطلاعات به روش کتاب‌خانه‌ای، با تأملی در رویکرد روایت‌شناسانه و ترسیم مدلی از عناصر یک روایتِ منسجم، بررسی جزء‌پژوهانه درباره قصهٔ موسی و خضر انجام دهد و دریابد که چنین چشم‌اندازی ما را به چه سطحی از معنا هدایت می‌کند

در داستان همراهی حضرت موسی علیه السلام و جناب خضر نبی علیه السلام، ظاهر آیات قرآن چهار رفتار را به موسی نسبت می‌دهد که عبارتند از: خلف وعده، فراموش‌کاری، عدم برخورداری از فضیلت صبر و در آخر نسبت دادن فعل قبیح و زشت به خضر نبی(ع). این در حالی است که موسی(ع) از انبیاء معصوم الهی است و عصمت در تعریف متکلمان با چهار مورد پیش‌گفته منافات دارد و همین تنافی و ناسازگاری مسئله تحقیق حاضر است. در این نوشتار نگارنده با روش تحقیق کتابخانه‌ای تلاش می‌‌کند ‌ابتدا پاسخ‌های متکلمان و علمای شیعه را در توجیه این چهار رفتار احصاء کند و آنگاه پاسخ‌های چهارگانه‌ای که حاصل تأملات خویش است را ارائه دهد. یافته‌های تحقیق شامل چهار دفاعیه است که عبارتند از انجام وظیفه نهی از منکر، خیرخواهی، تعارض عقل و وحی و سهو النبی، البته راه حل سهو النبی، با توجه به ضعف اسناد از قوت لازم برخوردار نیست.

دوره کلاسیک اسلامی (10-15 م./ 4-9 ه.ق.) دوره‌ای است که در آن تأثیرگذارترین تفاسیر قرآن نگاشته شد. نوشته‌ پیشِ رو، ترجمه دومین فصل از بخش دوم کتاب تفاسیر عرفانی قرآن در دوره اسلام کلاسیک است. نویسنده در این کتاب به مشارکت و نقش بی‌بدیل متصوفه در تفسیر قرآن می‌پردازد. این کتاب با بررسی چند پیش‌فرض تفسیری کلیدی متصوفه آغاز می‌شود، که عبارت است از: فهم آنها از طبیعت چندبنیانی و مبهم نص قرآن، نقشی که روش‌های معنوی و عقلانی در کسب معرفت این معانی ایفا می‌کنند و ذات همواره متغیر نفس انسان که طالب چنین معرفتی است. دومین بخش پژوهش، تحلیل و مقایسه زمینه‌ها و روش‌های چندین تفسیر مختلف در داستان قرآنی موسی و خضر، چهره مریم (مریم مقدس) و آیه نور است. اهمیت این کتاب از آن‌رو است که نخستین پژوهش جامع درباره مشارکت صوفیان در نوع تفاسیر قرآن است و گزینش و ترجمه این فصول سه‌گانه، به دلیل روشن کردن روش‌های عملی تفسیری و چگونگی تطبیق نگرش‌های صوفیان با آیات قرآنی است.