آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

احسن القصص، ترجمهء فارسیِ کتابی است در باب حضرت یوسف (ع). این متن کهن فارسی، که متعلق به پایان قرن۵ یا آغاز قرن ۶ق است، اخیرا به چاپ رسیده، اما متاسفانه کاستیهایی قابل توجه بدان راه یافته است.در این مقاله برآنیم تا پاره ای از آن کاستیها را نشان دهیم.

«تکرار» کارکردهای مختلفی در متون ادبی دارد. اگرچه این شیوه را در بیشتر سوره­های قرآن کریم می­توان جُست، اما سوره یوسف یکی از بهترین نمونه­های آن است.با وجود انحصار بیان داستان حضرت یوسف (ع) در این سوره و عدم تکرار آن در سوره­های دیگر، سوره یوسف (ع) دارای محتوایی تکرار شونده در درون خود است و با تدبر در آن، می­توان نوعی توازن و تشابه را مابین فرازهای مختلف آن قائل شد. نوشتار حاضر بر مبنای روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین برجسته­ترین الگوهای تکرار در سوره مذکور در قالب چهار الگوی تکرارشونده «رؤیا، کید و پیراهن»، «مکان‌های متناقض­نما»، «افعال متضاد» و «عاقبت نیک تمامی چهره­های داستان» می­پردازد. این الگوها از یک سو، با ارائه یک پوشش عاطفی، معنا و مفهوم نهفته متن را برجسته می­سازد و از طرف دیگر، انواع تکرار به تجسّم مفاهیم و مضامین آیات و نیز عواطف و هیجانات مدد می‌رساند.

زبان‌شناسی شناختی، رویکردی است که به زبان به‌عنوان وسیله‌ای برای کشف ساختار نظام شناختی انسان می‌نگرد.این رویکرد که در سه دهه اخیر در زبان‌شناسی مورد توجه روزافزون قرار گرفته است، زبان را نمودی از نظام تصویرسازی و تعبیر ذهن می­داند. زبان‌شناسان شناختی عقیده دارند که پدیدۀ تعبیر صحنه پدیده‌ای شناختی است و آنچه در داستان و روایت اتفاق می‌افتد را می‌توان از دیدگاه شناختی به شکلی عمیق‌تر بررسی و تحلیل نمود. در این پژوهش با توجه به دیدگاه‌های زبان‌شناسی شناختی رونالد لنگاکر (1987) در زمینه تعبیر صحنه و ابعاد مختلف آن مانند زاویه دید، شرح صحنه، ضبط صحنه و کانون توجه به تحلیل داستان یوسف پیامبر(ع) در سورۀ یوسف پرداخته می‌شود و سپس مقوله کانون توجه در آیات این سوره مورد بررسی قرار خواهد گرفت. همچنین بسامد هر یک از ابعاد تعبیر در آیات این سوره بررسی می‌شوند. روش پژوهش حاضر توصیفی_تحلیلی بوده و منابع آن مطالعات کتابخآن‌های می‌باشند. در این جستار سورۀ یوسف که مشتمل بر 111 آیه است، به‌عنوان منبع اصلی پژوهش انتخاب و ابعاد تعبیر صحنه در زبان‌شناسی شناختی در سرتاسر داستان مورد بررسی قرار گرفتند. براساس یافته‌های این مطالعه، از میان ابعاد تعبیر صحنه، به ترتیب بُعد زاویۀ دید بیشترین و بُعد شرح صحنه کمترین بسامد را دارا می‌باشند. همچنین بیشترین کانون‌های توجه دراین سوره به ابعاد خواب و رویا و تعبیر آن، پیراهن و مکر و نیرنگ اختصاص یافته است.

نقش مهمّ ژرار ژنت، ساختارگرای فرانسوی، در تکوین نظریّه زمان روایی به عنوان یکی از مهم ترین مؤلّفه های پیشبرد روایت داستانی، بسیار قابل توجّه است. اما سوالی که این جا مطرح است این است که زمان داستان یوسف نبی از چه کارکردهایی برخوردار است؟ و چگونه تحلیل زمانمندی این روایت به فهم ژانرهای روایی کمک می‌کند؟ نویسنده ازچه تکنیک های زمان روایی بهره برده است؟. ژنت نظریّه زمان در روایت خود را در پنج محور «نظم»، «تداوم»، «بسامد»، «وجه» و «لحن» مطرح می‌کند. این پژوهش که به روش توصیف و تحلیل مؤلفه های روایی صورت گرفته، نشان می دهد نویسنده برای بنای پیرنگ مورد نظر خود، توالی خطّی زمان را به هم می زند و با شکست زمان کنونی در صدد تغییر زمان تقویمی، به زمان روایت برمی آید و به کمک «پس نگری و پیش نگری» گره ها و شکاف­های داستان اصلی را برطرف می­کند. نویسنده در برخی موارد برای انتقال سریع پیام خود از شتاب مثبت «تلخیص» بهره می­برد و البته گاه نیز از شتاب «ثابت» استفاده می­کند. وجه غالب روایتِ داستان مبتنی بر بسامد «مفرد» است؛ ولی چون داستانی قرآنی است، از ویژگی بارز آخر هر روایت، بهره گیری از بسامد «مکرر» برای تثبیت پیام روایت در ذهن خواننده است. در مورد تکنیک وجه، زاویه دید داستان، دانای کل می­باشد او بر تمام رخدادها و افکار شخصیت ها مسلط است.

برنامه‌ریزی تولیدی از مهم‌ترین وظایف و استراتژی‌های مدیریت تولید است که می‌بایست با توجه به اقتضائات بازار رقابتی به‌موقع و با مناسب‌ترین روش در عرصه‌های مختلف تولید محصول، از جهت کمیت و کیفیت به‌عنوان پیشگام حرکت کرد. یکی از مدیران نظام توحیدی که برنامه جامع آن در قرآن به‌صورت برجسته گزارش‌شده حضرت یوسف (ع) است. آن پیشوای وحیانی با طراحی و عملیاتی‌سازی برنامه تولیدی منحصربه‌فرد، درصدد کارایی مطلوب‌تر کارکنان، کیفیت بالاتر، انعطاف‌پذیری بیشتر و بهبود وضعیت دولت و ملت بود. وی با بهره‌گیری از فرهنگ مشارکتی تلاش کرد آسیب‌های موجود در سیستم حاکم را با نهادینه‌سازی فرهنگ مسئولیت‌پذیری بر طرف کند و از این طریق مزایای طرح خود در مقایسه با دیگران را در شیوه مدیریت، ساماندهی امور، تولید انبوه و به هنگام، با تکیه ‌بر سطح کیفی نگهداری قابل‌قبول و زنجیره تأمین و مانند آن به‌منظور حل معضلات سازمانی و مشکلات اجتماعی، ترسیم کند. پژوهش حاضر با تمسک به داده‌های وحیانی و با بهره‌گیری از ادبیات دانش سازمان و مدیریت و با استفاده از روش تحلیل محتوی، برنامه‌‌ریزی تولیدی حضرت یوسف (ع) را کشف و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. برآیند و ره‌آوردهای پژوهش حاکی از آن است مدل به کارگرفته‌شده توسط حضرت یوسف (ع) در یک فرایند سه مرحله‌ای افزون بر تأمین نیازهای زیستی و رفاه اجتماعی، تعالی معنوی، ترقی ابعاد روحانی را به همراه داشته و امروز نیز در برنامه‌ریزی‌های سازمانی می‌تواند به‌عنوان مهم‌ترین مدل مؤثر و کارآمد در کانون توجه قرارگیرد

بررسی و مطالعه زندگانی پیامبران یکی از قسمت‌‌های جذاب قرآن می‌باشد که همیشه مورد توجه پژوهشگران و محققین بوده است‌‌. حضرت یوسف(ع) که از شاخص ترین پیامبران بنی اسرائیل می‌باشد، داستان آن حضرت در این پژوهش، در دو کتاب قرآن و تورات مورد بررسی واقع شده است‌‌. مسائل و وقایعی که در داستان یوسف(ع) اتفاق افتاده، هر کدام به صورت مفصل در قرآن و تورات بیان شده که با اینکه تشابهاتی از نظر سیر داستانی دارد اما شخصیت یوسف(ع) در قرآن نسبت به تورات به مراتب نورانی تر، جامع‌‌‌تر و دقیق‌‌‌تر می‌باشد‌‌. این پژوهش در چهار فصل طراحی شده که هر کدام یک از فصول مکمل فصل دیگری می‌باشد‌‌. در فصل اول به کلیات پرداخته شده و سپس در فصل‌‌های دوم و سوم به بررسی تشابهات و ‌‌تفاوت‌های بین داستان یوسف درقرآن و تورات توجه شده است‌‌. فصل چهارم این پژوهش به بررسی رفتار و کردار و اعتقادات یوسف پرداخته شده و تمام مستندات مربوط به قرآن و تورات ذکر شده است‌‌. در پایان پژوهش نیز تمام اطلاعات مربوط به همه فصل‌ها جمع آوری شده و در پایان آن نتیجه داستان ذکر شده است. از مهم‌ترین مواردی که می‌توان با توجه به آن تفاوت بین شخصیت یوسف(ع) در قرآن و تورات را مشخص کرد صفات و اعمال ناروایی است که در تورات به ساحت مقدس حضرت یوسف(ع) نسبت می‌دهد؛ همچون تهمت زدن و رفتار با خشونت با برادران و دزد خواندن آنها‌‌‌‌. علاوه بر آن عصمت حضرت یوسف با انجام دادن این اعمال زیر سوال می‌رود در حالیکه از مهم‌ترین صفات پیامبران معصومیت می‌باشد که لازمه نبوت است‌‌. اما در قرآن این گونه مطالب ناروا نسبت به یوسف(ع) وجود ندارد و خداوند در قرآن او را « مُخلَص»، «صِدّیق»، «نیکوکار» و‌‌ ‌‌‌‌... معرفی می‌کند‌‌.

در زبان شناختی متن یک داستان، که شخصیت های متفاوت حضور دارند، بر اساس نظریه چند صدایی باختین ، سخنان متفاوت برخاسته از باورهای گونه­گون، حاکمیت چند صدایی و آزادی بیان را می­رساند. رویکردی که ابزار بیان واقعیت و مایه برجسته گشتن متن­است. برای مثال در داستان های قرآن، نقل عبارت سخن شخصیت هایی که باورهای گوناگون و گاهی حق ستیزانه دارند نشانه حاکمیت «چند صدایی» و رویکرد قرآن به آزادی بیان است. در این مقاله به سراغ سوره یوسف (7,) که حاوی «أحسن القصص» (یوسف/3)و آکنده از سخنان متفاوت است رفته و با روش توصیفی ـ تحلیلی، و تبیین واژگان کلیدی این داستان به واکاوی پدیده چندصدایی در این داستان پرداخته و نشان داده شده است که در گفتگومندی این داستان؛ تعبیراتی همانند «یا أبت» و «معاذ الله» در سخنان یوسف(ع) و «یا بنیّ» و «سوّل» و «اجتبی»؛ در اظهارات یعقوب و پاره­گفت های تاکیدی برادران یوسف، تعبیر«أکرِمی» و «مَثوی» در گفتار عزیز مصر و عبارت «هَیتَ لَکَ» زلیخا، برخاسته از باورها و جهان بینی­های متفاوت است ودنقل عین این گفتار ها آن هم بدون کم و کاست، یکی از جنبه های اعجاز بیانی قرآن در نشان دادن حاکمیت چند صدایی در این داستان است و رویکرد قرآن به آزادی بیان را می­رساند.

درباره بیست‌وچهارمین آیه از سوره یوسف مباحث مختلفی مطرح شده ‌است. واژه «همّ» در این آیه به‌ یوسف منتسب شده که نیازمند بازشناسی دقیق‌تری ‌است. غالب مفسران آن را به قصد و اراده بر عملِ منافی عفّت تفسیر کرده‌اند که به‌ظاهر با عصمت آن حضرت تنافی دارد. در این پژوهش هم‌زمان تحلیل مفهومی و اسنادی «همّ» را در این آیه دنبال، و مهم‌ترین دیدگاه‌های فریقین را به سه دسته تقسیم می‌کنیم. هر کدام از این دیدگاه‌ها ضعف‌هایی دارد و ابهامات مخاطبان را به‌ویژه در مواجهه با ظاهر آیه، سیاق آیات، معنای دقیق لغوی در کتب تاریخی متقدم و روایات تفسیری ذیل آیه به‌خوبی پاسخ نمی‌گوید. در این نوشتار با رویکردی تحلیلی‌انتقادی و تأکید بر معنای لغوی «قصد و اراده» برای واژه «همّ»، معنای مصداقی‌اش در آیه را بررسی می‌کنیم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مراد از «همّ» منسوب به یوسف j قصد او بر ضرب و شتم و قتل زلیخا، و در مقابل «همّ» منسوب به زلیخا راجع به اراده او بر انجام‌دادن معصیت بوده ‌است. صحّت معنای برداشت‌شده با دلایل سیاقی، لغوی و روایی به‌ دست می‌آید. بدین‌منظور معانی واژگان، اقوال مختلف مفسران فریقین درباره آیه و در نهایت ساختار نحوی آیه را بررسی می‌کنیم.

علی رغم اختلاف در حدود و ثغور، اصل عصمت پیامبران از مسلمات اسلام است. عدم عصمت علمی و عملی در دریافت، حفظ و ابلاغ، به نقض غرض خداوند حکیم انجامیده و محال است. در عین حال ظواهر بعضی از آیات و روایات موهم فقدان برخی مراتب عصمت در انبیاء است. از جمله آیه 24 سوره -مبارکه ‌یوسف(ع) که گاه عدم عصمت حضرت یوسف(ع) از آن برداشت شده است. این شبهه بر تفسیر خاصی از واژه «هَمّ» و برخی تفاسیر در معنای «همّ» و «برهان» بنا شده است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش است که مراد از «هَمّ» یوسف(ع)در آیه شریفه به گونه‌ای که بتوان به شبهه پاسخ داد، چیست؟ و چه دیدگاههایی دراین ‌باره مطرح است؟ در این مقاله نشان داده شده است که مبتنی بر مشکک بودن اراده، میل تکوینی و قصد انجام، هر دو از مراتب حقیقت واحد هستند که واژه «هم» در باره آن بکار رفته است، لذا می توان «هم» حضرت یوسف را به میل طبیعی و «هم» زلیخا را به قصد ارتکاب تفسیر نموده و از این رهگذر به شبهه پاسخ گفت.