آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

فهم درست مفهوم کفر بعنوان یکی از مهم ترین و کاربردی ترین مفاهیم کلید واژگانی قرآنی ضرورت بیشتری را در رسیدن به فهم جهان بینی قرآن می طلبد. پرداختن به چیستی کفر که«آیا بعنوان یک صفت و رفتار در قرآن مطرح می باشد و یا بعنوان یک مکتب و اندیشه؟» از مهم ترین مسایلی است که باید مورد مطالعه و مداقه قرار گیرد. مطالعه در آیات قرآنی، بویژه جریان شناسی کفر شیطان و اهل کتاب و منافقان و دیگر اقوام در طول اعصار مختلف تاریخ نشان می دهد که کفر در قرآن بعنوان یک صفت نفسانی و یک رفتار، در شخص کافر نمود پیدا می کند و ارتباطی به عقاید و مکاتب اعتقادی و نیز براهین عقلانی و منطقی ندارد. بررسی علل کفر که به رذایل نفسانی انسان برمی گردد و نیز ارتباط مفهوم کافر با مفاهیمی چون ظالم و فاسق و مجرم از یک سو و مؤمن و متقی از دیگر سو که به نوعی به رفتار و عملکرد آدمی مربوط می باشد، مؤید نظریة مذکور است. بر این اساس، امکان رسوخ و نمود کفر در همة افراد، ولو معتقد به ارزشها و معارف دینی و الهی، وجود داشته و صرف ادعا و اعتقاد به مبانی دینی و معرفتی، مانع نفوذ کفر در آدمی نمی گردد. تأکید بر فضایل اخلاقی و پرهیز از انانیّت، خودخواهی، هواپرستی، حسد، کبر و دیگر رذایل نفسانی به عنوان زمینه ساز کفر، عواملی هستند که سیطرة کفر بر وجود آدمی را ریشه کن می نماید.

از مهم ترین روش ها در مطالعات سیره شناسی، روش تحلیلی است. در این روش از اصول علمی و معیارهای نقد تاریخی استفاده می شود. یکی از عمده ترین کارهای انجام گرفته در این حوزه، متعلّق به تالیفی از کتاب های سیره نگاری معاصر، یعنی کتاب الصحیح من سیرة النبی الأعظم| تألیف سید جعفر مرتضی عاملی است که در آن از معیارهای علمی، برای تشخیص روایات صحیح از ضعیف استفاده شده است. در این نوشتار ناسازواری های عاملی در کتاب الصحیح من سیرة النبی الأعظم| شناسایی و دسته بندی و برای هریک نمونه هایی ذکر شده است. ناسازواری های آرای تاریخی عاملی را می توان در موارد روش ارزیابی، داوری درباره افراد، تفسیر آیه یا متن تاریخی و تعیین تاریخ وقوع رویدادها، دسته بندی کرد.

«اختلاف حدیث» و «عوامل بوجودآورنده­ی آن»، از جمله مسائل حدیث­پژوهی است که بی‌اعتنایی به آن، منجر به عدم وثوق به حدیث و کنار گذاشتن آن می­گردد؛ براین­اساس، دانشمندان و حدیث­پژوهان به دلیل تأثیر شناخت اسباب اختلاف حدیث در چگونگی رفع تعارض آن، با بررسی این اسباب می‌کوشند راهکارهای برون رفت از تعارض را بیابند. بخشی از اختلاف حدیث، در مرحله­ی نقل و وصول به طبقات بعدی رخ داده است و در ایجاد آن ناسخان و راویان حدیث نقش داشته­اند. پژوهش حاضر، موضوع اختلاف حدیث را با رویکرد بررسی نقش راویان از عصر پیامبر$ تا پایان دوره امامان% با تأکید بر آرای آیت­الله سیستانی مورد واکاوی قرار می­دهد. ایشان پاره­ای از اختلافات غیر واقعی را از ناحیه­ی ناقلان و ناسخان و ناشی از عواملی نظیر: عمد و تساهل، یافته و فارغ از تحلیل رجالی به بررسی این عوامل پرداخته است. از مطالعه آثار ایشان برمی­آید عملکردهای ناسخان و راویان که منجر به اختلاف حدیث شده به سه گونه­: عامدانه، غیرعامدانه و مشترک بین حالت عمد و غیرعمد قابل تقسیم است.

یکی از آیات چالش‌برانگیز سوره یوسف، نسبت سرقت به فرزندان یعقوب: «إِنَّکُم لَسَارِقُونَ» با اذعان به مُنکر بودن آن در تفاسیر است. در این تعبیر دسیسه‌چینی، دروغ، تهمت و آبروبردن به یوسف نسبت داده شده است. این مسئله از نخستین اوان تدوین دانش تفسیر مورد توجه مفسران بوده و از منظر اعتقادی و اخلاقی و کلامی آنان را به تکاپو واداشته که با این مسئله چگونه برخورد کنند. تبیین این دیدگاه‌ها در این آیه نشان می-دهد که تحولات فکری و توسعه دانش تفسیر در حل این چالش‌ها مؤثر بوده است. در حقیقت مسئله این بررسی شناخت شیوه برخورد مفسران و روش‌های متفاوت آنان و روش پاسخ‌دهی در سیر تطور و تحول تفسیر است. بدین‌جهت این مقاله در مقام بازتاب این نظریات و راه‌حل‌هائی است که مفسران در سیر تاریخی خود ارائه داده و در مقام تبیین این آیه برآمده‌اند. اهمیت این بررسی به این جهت است که نشان می‌دهد چگونه این نظریات آرام و آرام در شکل اجتماعی و انسانی در دانش تفسیر شکل گرفته و توسعه یافته و هر مفسری که آمده نکته‌ای بر سخنان پیشینیان افزوده و یا سخنان سلف خود را نقد و تصحیح کرده است. نتیجه مهمی که گرفته شده این است که در سیر تطور تفاسیر هرچه گذشته به‌جای سخنانی از این قبیل که او پیامبر بوده، حتماً کار او درست بوده، نگاه متن‌گرایانه پیدا کرده و توصیف این داستان عینی و خردمندانه شده است.

دربارۀ پیام‌های اخلاقی قرآن دو نظریه وجود دارد: نظریۀ موافقت و نظریۀ مخالفت با نظام‌مندیِ اخلاق قرآنی. نظریۀ نخست به امکان نظام‌مند بودن این مفاهیم و فواید آن در ترسیم رهنمودهای اخلاقی می‌اندیشد و آن‌ را مجموعه‌ای از گزاره‌ها، قواعد، موضوعات و مفاهیمی می‌داند که دارای چنان چینش و مناسبات و ساختاری است که هم از جهت روابط مفهومی موضوعی، و هم از جهت مناسبات حکمی در راستای رسیدن به‌ غایت خاصی عمل می‌کند و این نظام برخوردار از چنان سلسله‌های علت و معلولی است که دارای کارکرد هماهنگ بوده و در راستای رسیدن به ‌غایت واحدی ایفای نقش می‌کند. اما نظریۀ دوم، به بی‌فایده بودن این کار، قائل است و آن را موجب محدود کردن ارزش‌های اخلاقی می‌داند و معتقد است غنی بودن اخلاق فراتر از یک نظام است. این نوشته درصدد اثبات نظریۀ نخست در قرآن با روش تحلیل و استناد است. لذا در آغاز تلقی از نظام‌مندی را تعریف و تبیین می‌کند؛ سپس به بیان فواید کشف نظام اخلاقی در برابر نظریه رقیب می‌پردازد؛ آن‌گاه از قائلان به نظریه و اینکه چگونه شد تا آنان به این نظریه روی آوردند، سخن می‌گوید و برای امکان کشف و بیان عناصر ضروری برای ایجاد نظام اخلاقی، شواهدی ذکر می‌کند؛

یکی از روش‌های فهم واژگان و معنای کلام الاهی، شناخت جهتِ کلام و معناداری خاص آن از راه کشف زبان قرآن در دسته‌ای از آیات صفات الاهی است. در گذشته، این مسئله با وصف کلامی آن بحث می‌شده است و امروزه راه‌حل آن را بررسی زبان قرآن و تعیین جهت‌گیری آن می‌دانند و نکته چالش‌برانگیز این است که تعبیرهای عاطفی قرآن از خداوند به چه معنا و جهت‌گیری آن‌ها کدام است؛ برای نمونه در قرآن همواره سخن از حب الاهی نسبت به بندگان خاص است. پرسش این است که معنای این دوست داشتن چیست و از چه سنخ دوست‌داشتنی است و در هم‌نشینی با واژگان چه جایگاهی دارد؟ ازاین‌روی، شناخت و روشن کردن زبان قرآن در واژگانی که بار احساسی و عاطفی دارند، دارای اهمیت زبان‌شناسی است. این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی، کوشیده است تا به این پرسش اساسی پاسخ دهد که زبان قرآن در توصیف حب خداوند نسبت به محسنین چگونه و دارای چه جهتی است؟ ازاین‌روی، با تحلیل زبانیِ ویژگی‌های محسنین در پنج آیه‌ای که ابراز محبت از سوی خداوند به آنان صورت گرفته، مقصود از حب خداوند و ابراز محبت او نسبت به بندگانش مورد بررسی قرار گرفته است. در آغاز، جهت معنایی دو واژه «حُب» و «مُحسنین» آشکار ‌و سپس هم‌نشینی این واژگان در آیات، بررسی شده است. نتیجه به‌دست‌آمده، گویای آن است که مقصود خداوند از «محسنین» در آیات موردنظر، هرچند در ظاهر یکسان نیست؛