آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

جریان روشنفکری متجدّد در مسیر آشتی میان سنت و دنیای مدرن، از یک سو با مطالعه و اثرپذیری از الاهیات مسیحی و کارزار اندیشه در غرب، و از سوی دیگر با بازخوانی و نظریه‌پردازی در حوزه ماهیت وحی، چگونگی نزول قرآن و روش فهم آن، به ایجاد هماهنگی و سازواری میان دین با مدرنیته روی آورد که گاه موجب کم‌رنگی برخی وجوه دین و قرآن در مدرنیته شد. مهدی بازرگان و عبدالکریم سروش از جمله نمایندگان این جریان هستند که علی‌رغم تفاوت دیدگاه، مبانی مشترکی در گرایش به مدرنیته داشتند. پژوهش حاضر ضمن بررسی برخی مبانی مدرنیته همچون آزادی‌خواهی (لیبرالیسم)، انسان‌محوری (اومانیسم)، این‌جهان‌باوری (سکولاریسم)، اثبات‌باوری (پوزیتیویسم)، کثرت‌گرایی دینی، عقل‌گرایی، عمل‌باوری (پراگماتیسم) و تاریخ‌نگری، تحلیل عصری و فلسفی در اندیشه این دو روشنفکر دینی، زبان و منطق فهم قرآن را بررسی می‌کند. بر اساس نتایج تحقیق، اگرچه نحوه مواجهه این دو روشنفکر دینی با مبانی نظری مدرنیته در برخی ابعاد تشابهات و تمایزاتی دارد، اما در ریشه و بافت نظریه‌پردازی‌شان تأثیرات همسویی گذاشته است. روش‌شناسی فهم قرآن از منظر بازرگان متناسب با عصر خود در چارچوب مؤلفه‌های ساده مدرنیسم تحلیل‌پذیر است، اما رویکرد دین‌شناختی سروش با منطق پسامدرن و جریان الاهیات آزادی‌خواه به پیش می‌رود.

با پیدایش نهضت علمی و پیشرفت علوم تجربی، چالش‌های فراوانی میان علم و دین به وجود آمد و دیدگاه‌های گوناگونی در این‌ باره پدیدار گشت. علی‌رغم سایر دیدگاه‌ها، اندیشه برخی افراد در رابطه علم و دین از برجستگی ویژه‌ای در میان روشنفکران دینی برخوردار است. برخی از روشنفکران با استفاده از یافته‌های علوم تجربی، تلاش در توجیه علمی آموزه‌های دینی داشته و بر این باورند که علم و دین دارای دستاوردهای مشابهی هستند. پژوهش پیش رو با رویکرد تحلیل محتوای کیفی، به دنبال آن است با نگاهی دقیق، به مطالعه موردی بنیان فکری علم‌گرایانه مهندس بازرگان بپردازد. یافته‌های تحقیق نمایانگر آن است که این نحله از نواندیشان دینی به جهت تأکید مفرط در بهره‌گیری از آموزه‌های پوزیتیویستی، مبانی دین را به محاق می‌برند و در نهایت در وادی سکولاریسم، به دین حداقلی بسنده می‌نمایند.

ارتباط میان دین و سیاست و ماهیت و چگونگی برپایی حکومت مطلوب، همواره از مسائل مهم در اندیشه معاصر ایران بوده است. عده ای دیانت را به کل از سیاست برکنار دانسته و عده ای سیاست ما را عین دیانت ما قلمداد کرده اند. در این میان اما دموکراسی و امکان یا عدم امکان برپایی آن به عنوان نمونه ی حکومتی مطلوب در جامعه ی ایران از موارد مورد توجه روشنفکران بوده و هست. مهدی بازرگان به عنوان یکی از نوگرایان دینی ایران به این مهم توجه ویژه ای نشان داده است. او را می توان از جمله افرادی دانست که بر امکان برپایی دموکراسی در یک جامعه مدرن و دین مدار پای می فشردند. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که بازرگان با توجه به مبانی معرفتی-سیاسی مستخرج از نوگرایی دینی چه رویکردی نسبت به دموکراسی دارد؟ در پاسخ به این سؤال و با بهره گیری از روش تحلیل محتوا به بررسی دو نگاه متفاوت بازرگان به دموکراسی در ادوار اولیه و بعدی انقلاب اسلامی می پردازیم. پژوهش نشان می دهد که بازرگان متقدم بر حکومت دموکراسی مبتنی بر دین متمرکز شده و اندیشه متأخر او از دموکراسی مبتنی بر عقل دفاع می کند. به این ترتیب ما شاهد وجهی تجدید نظر در اندیشه دموکراسی خواهی او هستیم. مقاله حاضر در چارچوب نظریه نوگرایی دینی به نگارش درامده و روش توصیفی تحلیلی دارد.

یکی از سوالات اصلی مطرح برای انسانها آن است که آیا سعادت و فلاحی که پیامبران ادعای تامین آنرا برای انان نموده اند در دنیا تامین می شود یا در آخرت یا در هردو؟ قلمرو این سعادت چیست؟ و تا کجاست؟ در پاسخ این پرسشها دیدگاه دو اندیشمند معاصر ایران مرحوم مهندس مهدی بازرگان و مرحوم دکتر علی شریعتی را جستجو نموده ایم. پاسخ مرحوم بازرگان به این پرسش در طی دو دوره فکری وی مختلف است. او در دوره اول معتقد است که این سعادت و فلاح شامل هر دو عرصه دنیا و آخرت می گردد اما در دوره دوم بر این باور است که این سعادت در اصل مختص آخرت است تامین سعادت دنیوی برعهده خود انسانهاست و تامین شدن برجی جنبه های سعادت دنیوی حاصل از پیاده نمودن دستورات دینی نیز جنبه فرعی و باعرض دارد . اما پاسخ مرحوم شریعتی آن ایت که هدف بعثت، تامین سعادت دنیوی بشر از طریق رفع ظلم و ستم و برقراری عدالت در جامعه با تکیه بر ایدئولوژی دینی است و سعاغدت اخروی پرتوی از همین سعادت دنیوی می باشد. نقد ما بر این دو پاسخ عمدتا" روش شناختی با تاکید بر روش برون دینی و تقدم فهم فلسفی بر فهم دینی می باشد. آخرت را نمی توان با روش فلسفی ثابت نمود پس تفسیر فلسفی ما از دین لزوما" دنیوی خواهد بود و وجود آخرت تنها بعنوان یک واقعیت و نه حقیقت ، مطرح می شود که می توان با رویکردی پراگماتیستی سودمندترین تفسیر را از جایگاه آن در آموزه هاهی دینی ارائه نمود. سودمندترین تفسیر آن است که دین برای اصلاح روابط اخلاقی میان انسانها آمده است و این اصلاح، محقق نمی شود مگر آنکه سعادت اخروی برای متدینین با جدیت تمام مطرح شود.

ترجمه ماشینی: این مجلد اساساً بر مسئله سازگاری اسلام و دموکراسی تمرکز دارد و سهم هفت اندیشمند برجسته دینی ایران قبل و بعد از انقلاب را در این موضوع برجسته می کند. این کتاب با قرار دادن بحث در بافت مذهبی خاص خود، به بررسی انتقادی عناصری می‌پردازد که معمولاً در سنت اسلامی از آنها به عنوان هنجارهای دموکراتیک یاد می‌شود. همچنین برای اولین بار شرحی از ظهور روشنفکری دینی در ایران پس از انقلاب ارائه می‌کند. با تمرکز بر اندیشه‌های شخصیت برجسته خود، عبدالکریم سروش، بحث او از حکومت دموکراتیک دینی، تغییر پارادایم در گفتمان مدرنیست‌های مسلمان درباره این موضوع را ارائه می‌کند.» «این کتاب همچنین مؤلفه فکری جنبش اصلاح‌طلب کنونی در ایران را ترسیم می‌کند و چالش‌هایی را که جنبش دموکراسی‌خواهانه باید بر آن غلبه کند، روشن می‌کند.»

پیشرفت علوم تجربی بعد از پیدایش نهضت علمی در غرب موجب به وجود آمدن چالشهای جدی میان علم و دین شده و از آن زمان دیدگاههای متفاوتی دربار? نسبت میان علم و دین ارایه گردیده است. علاوه بر دیدگاه تعارض که علم و دین را دو امر ناسازگار و متعارض می انگارد، دیدگاههای دیگری نیز برای تبیین این رابطه ارایه شده است که از جمله می توان به دیدگاه تمایز ، دیدگاه مکملیت و دیدگاه مشابهت اشاره کرد. تلاش مرتضی مطهری و مهدی بازرگان به عنوان دو اندیشمند مسلمان نشان دادن عدم تعارض میان علم و دین بوده است. مطهری به عنوان عالم علوم اسلامی نگاهی فلسفی به مسئله دارد و در پی حل تعارضات ادعا شده با تحلیل پیش فرضهای فلسفی مسائل است. او معتقد است علم و دین با یکدیگر تعارضی ندارند و پنداشت ناسازگاری به سبب برداشتهای نادرست از مسائل علمی پدید آمده است. او علم و دین را مکمل یکدیگر و انسان را نیازمند هر دو می‌داند. بازرگان اما دانش آموخته علوم تجربی است و سعی دارد با روش علوم تجربی اعتقادات و آموزه‌های دینی را توجیه علمی کرده و آنها را مطابق دستاوردهای علمی نشان دهد. بازرگان نیز علم و دین را متعارض نمی‌داند و در تلاش است علم و دین را مشابه یکدیگر نشان دهد. دیدگاه بازرگان دربار? رابطه علم و دین در اواخر عمرش تغییر کرده و به دیدگاه تمایز گرایش پیدا کرده است.