آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از مهمترین و اساسی ترین بنیادهایی که در مکتب معارفی میرزا مهدی اصفهانی بر آن تأکید شده و بر اساس آن بسیاری از مباحث از جمله مسئله وجود و ماهیت، خلقت، علم بلا معلوم، جبر و اختیار، معرفت و مسائلی دیگر ساخته و نظریه پردازی شده است، مسئله وجود عالم و یا عوالم مختلف ذر، طینت اولیه، اشباح و اظله، خلقت ارواح پیش از ابدان و تفسیر خلقت بر اساس این باورهاست. مستند میرزای اصفهانی در مورد این مسائل طبعاً احادیث است و البته احادیثی که متضمن بحث درباره این گونه باورها و مسائلند عموماً در آثار اصلی و معتبر حدیثی شیعی نیامده و یا اگر هم نقل شده بسیار جنبه حاشیه ای در این کتابها، مانند کتاب کافی کلینی دارند. این احادیث معمولاً در آثاری با گرایشات باطنی و یا غالیانه نقل شده و بعدها هم به ویژه شخصی با گرایشهای غالیانه مانند حسن بن سلیمان حلی در آثارش به انتشار این دست احادیث همت کرد. راویان این دست احادیث عموماً در کتابهای رجالی شیعه امامیه به داشتن گرایشات باطنی و غالیانه شهرت دارند...

Studies in Medieval Islamic Intellectual Traditions (مطالعاتی در باب سنّت‌هایِ عقلانیِ اسلامی در قرون میانی) مجموعه مقالاتی است که با محوریت متون کهن فرق و جریانهای فکری مختلف به ویژه زیدیه و معتزله به قلم زابینه اشمیتکه و حسن انصاری به زبان انگلیسی نوشته و در سال ۲۰۱۷ بازنشر شده است. اخیرا دکتر محمدکاظم رحمتی چند مقاله مرتبط با زیدیه از این مجموعه را به فارسی برگردانده و در کتابی با عنوان مطالعاتی در تاریخ زیدیه منتشر کرده است.

یکی از مشکلات اهل فلسفه و کلام با مکتب تفکیک، ارائه تاریخ نگاری متفاوت و البته غیر مستند از سوی آنان برای کلام و فلسفه است که طبعاً نباید از آن به سادگی گذشت.

مرحوم ميرزا مهدي اصفهاني که مکتب تفکيک به او منتسب است تعاليم خود را برگرفته از شخصی می دانست که از او با عنوان "صاحب علم جمعی" نام می برده است. در اينکه دقيقاً او کيست و چه سهمی در بنياد گذاشتن مجموعه تعاليم ميرزا مهدي اصفهانی داشته اختلاف نظر وجود دارد. از مجموعه آنچه مرحوم آقای حلبی در گفتارهای فارسی خود درباره "صاحب علم جمعی" گفته چند نکته اساسی معلوم می شود: نخست اينکه مسلم است "صاحب علم جمعی" معاصر با ميرزای اصفهانی نبوده و او در عالم مکاشفه و آنچه وی "تجريد و انخلاعات" می خوانده از محضر "صاحب علم جمعی" بهره علمی و معنوی می برده است. نکته دوم اينکه "صاحب علم جمعی" خود به تعبير مرحوم آقای حلبی با "دلالت" امام عصر به "معارف ناب اهل بيت" دسترسی يافته بوده و بنابراين ادعا شده که خود تربيت شده مستقيم حضرت بوده است. کيفيت ملاقات و يا اين رهيابی به محضر امام عصر از نوشته های آقای حلبی معلوم نمی شود. نکته سوم اينکه "صاحب علم جمعی" خود عالمی معرفی می شود که آرایی مبتنی بر توجه و عنايت در اخبار و احاديث داشته و تنها ناقل صرف تعاليم امام عصر نبوده است. از مجموع نوشته های آقای حلبی بر می آيد که ميرزا مهدی اصفهانی، با نوشته ها و تعاليم "صاحب علم جمعی" دسترسی داشته و اين طبعاً تنها نمی تواند حاصل مکاشفه و ارتباط مکاشفه ای ادعا شده ميان ميرزا و "صاحب علم جمعی" باشد. نکته چهارم که در واقع می تواند به عنوان راهنمای ما برای شناسایی شخصيت "صاحب علم جمعی" به کار آيد (اگر اصلاً چنين شخصيتی وجود تاريخی داشته باشد) اين است که يکجا آقای حلبی تصريح می کند که مطالبی که به شاگردانش منتقل می کند با پنج واسطه به آنان رسيده است. اگر خود آقای حلبی و ميرزا مهدی را دو واسطه حساب کنيم بنابراين سؤال اينجاست که بنابراين سه واسطه ديگر چه کسانی اند و در اين ميان "صاحب علم جمعی" کجا قرار می گيرد؟

هواداران مکتب موسوم به تفکيک در برابر اين واقعيت که ميرزا مهدي اصفهاني سخنان خود را با استناد به تلقی از "صاحب علم جمعی" يقينی و علوم ناب و خالص آل محمد قلمداد می کرده معمولاً پاسخی کليشه ای دارند: او تمامی استناداتش به قرآن و حديث و نور عقل و وجدان بوده است. اين آقايان گمان می کنند با دسته ... سر و کار دارند.

سیدجواد طباطبایی در درس‌گفتارهایی که با عنوان "ایده‌آلیسم آلمانی" در موسسه بهاران خرد و اندیشه برگزار می‌شود، درباره ظهور و بروز داعش تحلیلی ارائه داده که تحت عنوان "تبیین فلسفی گرایش به داعش در اروپا" منتشر شده است، وی در این سخنان به تبیین مسئله امت ملت در جهان عرب و شبیه‌سازی آن به وحدت ملی در اروپا پرداخته است. حسن انصاری اما در انتقادی به وی معتقد است اگر تمایزها دیده نشود هر فکری را با هر چیز دیگری می شود ربط داد و مسائل را ساده سازی کرد و از‌آن "نظریه های بزرگ " ساخت.

مطلب جدیدی را که از آقای دکتر جواد طباطبایی به تازگی درسایتها درباره مفهوم خلافت و نظریه ایران و نقد روشنفکری عرب و ... منتشر شده است را خواندم. این چند کلمه را اینجا می نویسم چون برخی دوستان نظر من را درباره آن جویا شده بودند.

کتاب «مجموعه فلسفی مروی» مجموعه‌ای از آثار فلسفی است که در نسخه‌ای منحصر به فرد در کتابخانه مدرسه مروی تهران موجود است و شامل تعدادی آثار مهم فلسفی و تاکنون مفقود فرض شده تألیف یحیی بن عدی است. «یحیی بن عدی»، فیلسوف مهم دوران قبل از ابن سینا و از شاگردان فارابی است. این کتاب با مقدمه‌ای تفصیلی و تحلیلی از پروفسور ویسنوفسکی، متخصص برجسته فلسفه ابن سینا و همچنین مقدمه فارسی دکتر حسن انصاری به همت نشر رایزن به زیر چاپ رفته است. «مجموعه فلسفی مروی» دومین کتاب از مجموعه «سلسلۀ میراث فکری تمدن اسلامی» است که در چارچوب همکاری انتشارات کتاب رایزن با پژوهشگاه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا به انجام می رسد.