آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این مقاله، مقایسۀ آراء ابن‌خلدون در مقدمه با مباحث مطرح شده در حوزۀ فلسفه فرهنگ در دوران مدرن است. با نگاهی به کتاب مقدمۀ ابن‌خلدون از این منظر، متوجه خواهیم شد که ابن‌خلدون در مقدمه، از رهگذر بحث دربارۀ مفاهیمی چون عصبیت، پادشاهی و تأثیر آب و هوا بر عمران و ... برخی از مهم‌ترین مؤلفه‌های فلسفۀ فرهنگ را مطرح می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه از آدمیان از شرایطی نزدیک به طبیعت گام به گام به مرحلۀ عصبیت و سپس به مرحله رفاه و تن‌آسایی صعود می‌کنند و به واسطۀ فرهنگ از طبیعت فاصله می‌گیرند و او نشان می‌دهد که برای طی این راه، جنگ و نفی دیگری امری ضروری است. او در ادامه نیز نشان می‌دهد که خود با اتخاذ چشم‌اندازی فلسفی، دیگری را به رسمیت می‌شناسد و بدین‌سان از افق‌های محدود به فرهنگ خود فراتر می‌رود و دیگری را در منطقه -الفراغی که همانا عمران است مد نظر قرار می‌دهد. او دین را بازاندیشی می‌کند تا راهی را برای کثرت‌انگاری فرهنگی باز کند.

متن قرآن در تاریخ و فرهنگ اسلامی، نقش محوری و یگانه‎ای دارد و عالمان اسلامی با هر مکتب و نگرشی به کاوش در زمینه قرآن و موضوعات پیرامون آن پرداخته‎اند. این پژوهش درصدد واکاوی رهیافت ابن‎خلدون به قرآن است. وی از مورخان قرون میانه اسلام و مولف اثر ارزشمند مقدمه است که اندیشه‎های اجتماعی او توجه صاحب‎نظران بسیاری را به‎خود جلب کرده است. نگرش ابن‎خلدون به قرآن در دو بخش قابل تبیین و بررسی است: نخست، توضیحات و نظریاتی که وی در زمینه قرآن و موضوعاتی نظیر وحی و نبوت، اعجاز، قرائات، مکی و مدنی، محکم و متشابه و تفسیر ارائه داده است. دوم، الهام و تاثیرپذیری او از آیات قرآن در تشریح علم عمران خود است. این متفکر در ذیل مباحث مختلفی هم‎چون اجتماع، تاریخ، ظهور و سقوط دولت‎‎ها، تجمل و غیره به آیات قرآن استناد می‎کند.هدف پژوهش توصیفی تحلیلی حاضر، که با استفاده از روش تحقیق کتاب‎خانه‎ای انجام گرفته، بررسی نظری زیرساخت‎های اندیشه دینی و قرآنی ابن‎خلدون است. لذا پرسش اصلی پژوهش این هست که اندیشه‎های اجتماعی وی چه نسبتی با مبانی قرآنی او دارد؟ نتایج و یافته‎های نظری نشان می‎دهد که بنیان‎نهادن علم عمران و اندیشه‎های جامعه‎شناختی وی، تحت‎تاثیر نگرش او به اسلام و قرآن است.

همبستگی اجتماعی به عنوان مهم‌ترین بخش یک پیوستگی جامعه، جایگاه ویژه‌ و حائز اهمیتی داشته و علاوه بر کارکردهای ذاتی آن در اداره و انتظام‌بخشی امور اجتماع، وجود آن برای حفظ و ثبات نظام سیاسی- اجتماعی ضروری است. از این‌رو، مقاله حاضر در صدد است تا به بررسی و شناخت عوامل شکل‌دهنده آن در آراء و اندیشه‌های ابن خلدون به عنوان فیلسوف اجتماعی مسلمان و امیل دورکیم نظریه‌پرداز همبستگی اجتماعی بپردازد. لذا تلاش شده تا مسئله پژوهش در چارچوب رویکرد کارکردگرایی با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع‌آوری داده‌ها بصورت کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار گیرد. با این فرضیه که « عصبیت » در اندیشه ابن خلدون و « روابط متقابل بین افراد در قالب تقسیم کار اجتماعی » در اندیشه دورکیم، اصلی‌ترین عامل همبستگی اجتماعی می‌باشد. همچنین نقطه آغازین هر یک از این دو اندیشمند، میزان تعامل و تأثیر و تأثر متقابل اعضاء در روابط و مناسبات اجتماعی بوده که بر حسب تکوین و تداوم نظام سیاسی و اجتماعی، دوری(چرخشی) بودن نظریه ابن خلدون و خطی بودن نظریه دورکیم را سبب می‌شود. شهرت ابن خلدون به عنوان مهم‌ترین متفکر اجتماعی جهان اسلام، بیش از هر چیز مرهون مفهوم عصبیت و جایگاه آن در دگرگونی‌های اجتماعی است که مراحل پنجگانه از تولد تا زوال را شامل می‌شود. از این‌رو، به نظر می‌رسد نظریه اجتماعی ابن خلدون از حیث دگرگونی اجتماعی و تأثیر آن بر تکوین و تداوم نظام سیاسی، از سنخ نظریه دورانی و کشمکش و نظریه اجتماعی دورکیم نیز از نوع نظریه تک‌خطی و تکاملی است.

این مقاله به دنبال بررسی و تحلیل قرائت اجتماعی و معرفتی طه حسین از اندیشه ابن‌خلدون و نقد و ارزیابی آن است. در این راستا، با استفاده از روش اسنادی و تاریخی، پس از تحلیل دیدگاه‎ها و نقدهای طه حسین در مورد اندیشه ابن‌خلدون، نقدهای او در چند محور برجسته و تلاش می‎شود تا با عنایت به پیش‌زمینه‎های نظری طه حسین و با بررسی جهان‌بینی و سنت نظری ابن‌خلدون، دیدگاه‎های طه حسین در مورد اندیشه ابن‌خلدون نقد و ارزیابی شود. این تحقیق نشان می‎دهد که طه حسین از دریچۀ نگاه اثبات‌گرای خویش و براساس جهان‌بینی علم مدرن به نقد دیدگاه‎های ابن‌خلدون پرداخته است؛ در حالی که ابن‌خلدون در سنت فکری کلامی اشعری بوده و از جهان‌بینی کاملاً متمایزی برخوردار بوده است. در نتیجه، به نظر می‎رسد، نقدهای طه حسین بر اندیشه‎ های ابن‌خلدون در بسیاری موارد بیتوجه به پیش‌زمینه‎ های نظری او صورت گرفته‌اند و به همین دلیل نمی‎‎توانند درست باشند.

چکیده: یکی از مشکلات علم تاریخ اختلاف روایات درباره وقایع تاریخی است. تشخیص یک خبر از میان چندین روایت، مورخان را ناگزیر می‌سازد تا با دیدی انتقادی و علمی خبر صحیح را از اکاذیب بازشناسی کنند. ابن خلدون مورخى نواندیش متوفى 808 هجرى براى بازشناسى تحلیل و علل ضعف و انحطاط مغرب اسلامی، طرحى نو پیرامون روش‏شناسى تاریخى درانداخت و با انتقاد سازنده از مورخان تاریخ نقلى، روش‌شناسی نوینی را در تاریخ‌نگاری و نقد اخبار صحیح از اکاذیب بنیان نهاد. مورخ دیگر سید جعفر مرتضی عاملی متولد 1364 قمری در روستای عیتا الجبل واقع در جبل عامل لبنان متوفای ۱۴۴۱ق است که درباره انتخاب اخبار صحیح از اخبار موضوع سخن گفته است. مسئله مقاله مقایسه معیارهای تشخیص اخبار صحیح از اکاذیب از دیدگاه ابن خلدون و سید جعفر مرتضی عاملی می‌باشد که با روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. روش‌شناسی تاریخی ابن خلدون در مقدمه مدون شده است ولی در تاریخ‌نگاری عمومی اسلام درالعبر معیارهای خود را رعایت نمی‌کند، درحالی‌که سید جعفر مرتضی روش‌شناسی خود را در جلد اول کتاب الصحیح بیان داشته است و به معیارهای خود پای بنده باقی مانده است.

این پژوهش در پی بازخوانی مقدمه ابن‌خلدون در پرتو فلسفه فرهنگ است. از این رو این تحقیق با بسیاری از خوانش هایی که مقدمه را به عنوان تلاشی برای تاسیس جامعه شناسی می دانند، متفاوت است. با به کارگیری فلسفه فرهنگ به مثابه جایگاهی که در آن ما سرتاسر مقدمه را نظاره خواهیم کرد، در خواهیم یافت که بسیاری از مقولاتی که در فلسفه فرهنگ مطرح می شوند، در اینجا ظاهر می شوند، و خواهیم دید مفاهیمی همچون جنگ، صلح، خشونت، احساس وحدت با نوع بشر، تمدن و فرهنگ به عنوان فاصله گیری از طبیعت و ... در پس مقدمه نهفته اند.ابن‌خلدون از اولین متفکرانی است که پدیدارهای فرهنگی را از منظری فلسفی واکاوی می کند. از یک سو تامل وی درباره محدودیت آدمی از ناحیه عقل و جسم و دین او را به متفکر صلح تبدیل می کند و از سوی دیگر بحث او درباب عصبیت، او را به عنوان فیلسوف جنگ مطرح می‌کند. در حالی که پدیدار جنگ به عنوان واقعیت صرف عصر او مطرح می شود، او سعی می کند مسئله صلح را در مقام نظرحل کند. در عین حال توجه ابن‌خلدون به مسئله ابزار و خرد ابزاری و تجمل، وی را به بحث آفرینندگی آدمی و طرح مفهوم جهان انسانی آن گونه که بعد ها در فلسفه غرب خصوصا در آراء ویکو و هردر و هگل مطرح می‌شود نزدیک می‌کند. از سوی دیگر دیدگاه ابن-خلدون درباره آدمی بدبینانه است. آدمی از منظر او ناچار به آفریدن تمدن و در عین حال تحمل رنج فروپاشی آن و گرفتار آمدن در آفریده‌های خود است. بدین سان او نماینده گسست از سنت فلسفی در جهان اسلام است. این تغییر در نگاه به هستی آدمی ابن‌خلدون را به طرح مباحثی جدید درباب تاریخ و دین و انسان توانا میکند و اساسا این فاصله گیری او از نگاه الهیاتی به انسان است که باعث می شود ابن‌خلدون به موضوع فرهنگ توجه کند. در این صورت می توانیم بگوییم که کتاب مقدمه دعوتی به زندگی فلسفی و متملانه در زمانه‌ا‌ی پر تب و تاب است، زمانه ‌ای که نماینده خشونت است. بدین سان فرهنگ برای ابن‌خلدون به عنوان کلی که غنای زندگی آدمی را در خود هضم می‌کند و وی به آن عمران می‌گوید، به وسیله‌ای برای آگاهی تبدیل می-شود.

تحقیق و بررسی در باره سکه های اسلامی و چگونگی پیدایش آن در جهان اسلام، به نوبه خود، یکی از مباحث شناخته شده در فرهنگ و تمدن اسلامی می باشد. مسلمانان از همان آغازین سالهای ظهور اسلام به فکر ضرب سکه بودند و سکه هایی را نیز ضرب کردند اما تا دوره عبدالملک مروان این سکه ها رسمیت نداشت. برای نخستین بار او بود که به ضرب سکه در جهان اسلام اقدام نمود. پس از او نیز خلفای مسلمان توجه زیادی به ضرب سکه از خود نشان دادند. خلفای فاطمی نیز از این امر مستثنی نبودند و هر یک از آنان به ضرب سکه هایی با طرازهای متفاوت اقدام نمودند. به این ترتیب، می توان گفت سکه های هر یک از آنان از سکه های فاطمی متمایز بوده است. در این مقاله ویژگی های سکه های هر یک از این خلفا به ترتیب ذکر شده، نوآوری های آنان در ضرب سکه مورد بررسی قرار می گیرد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.