آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب التمهید فی شرح معالم العدل و التوحید، تألیف المؤیدبالله یحیی بن حمزه علوی، امام زیدیان در قرن هشتم، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر به مباحث مختلف کلامی پرداخته و ردیه‎هایی بر معتزله، اشاعره و شیعه اثنا‎عشریه دارد. اختلافات عقیدتی او با شیعیان دوازده‎امامی در این کتاب، در دلیل عقلی اثنا‎عشریه بر وجوب اطاعت از امام و وجوب عصمتش و احاطه وی بر تمامی علوم است. این اثر به تحقیق هشام حنفی سید رسیده است. کتاب دارای دو بخش است. بخش اول دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب در پنج باب (بخش) است. نویسنده در بخش دوم، محتوای مطالب را از باب ششم تا دهم، ادامه می‎دهد. یحیی بن حمزه، در آغاز کتاب، پنج وجه بر برتری علم کلام بر سایر علوم می‎آورد: اول: اینکه غرض از این علم، شناخت خداست و بدون شک او اشرف معلومات است؛ دوم: قوت و وثاقت ادله این علم؛ سوم: شدت احتیاج به آن؛ چون سعادت، اهم مطالب و اجل مقاصد ا نسان است؛ چهارم: احتیاج سایر علوم به این علم؛ پنجم: خساست ضد این علم و اینکه شرف الشیء یسفتاد من خساسة ضده. این کتاب از اهم مؤلفات امام یحیی بن حمزه علوی است. وی خلاصه‎ای از اندیشه‎ها و آرای فکری و کلامی‎اش را در آن ارائه کرده است. یحیی بن حمزه از ائمه زیدیه در قرن هشتم هجری و مرجع آرای کلامی آنان است. این اثر تمام مسائل کلامی و عقیدتی اسلامی را علاوه بر پاسخ به شبهاتی که ملحدان و مشککان در عقاید اسلامی وارد می‎کنند، داراست. دیدگاه‎های یحیی بن حمزه در این کتاب، حول تجزیه و تحلیل تمام نظرات در مسائل اعتقادی با روایت کلیه شواهد و سپس نقد و سنجش میان آنها به‎صورت روشمند، دور می‎زند. نخستین چیزی که توجه خواننده را در روش امام یحیی بن حمزه به خودش جلب کرده و تحسینش را برمی‎انگیزد، تقسیم و دسته‎بندی نیکوی او از مطالب به‎صورتی دقیق و مفصل است. این کتاب در ده باب نوشته شده؛ نویسنده در باب اول، از وجوب نظر (نگاه دقیق) سخن گفته و در باب دوم، درباره ادله اثبات صانع صحبت کرده است. وی باب سوم را به دو بخش تقسیم کرده: در بخش اولش، به پاسخ بیگانگان از اسلام (خارجین از اسلام) مانند فلاسفه و صائبه و طبائعیه و بت‎پرستان و دوگانه‎پرستان (ثنویان) و مجوس و باطنیه و مسیحیان پرداخته و در بخش دوم، بر مخالفین از اهل قبله (مخالفانِ مسلمان) مانند نظام و کعبی و صیمری پاسخ گفته و پس از آن به بحث از خلق افعال عباد، پرداخته است. او در این قسمت، عدل را اثبات کرده و ادله و شواهدی را بر این ارائه می‎کند که بندگان خودشان افعالشان را ایجاد می‎کنند و خودشان مؤثر در آن هستند. یحیی، در باب چهارم، از صفات الهی مانند قدرت و علم و حیات و سمع و بصر و ادراک و ارداه و کلام صبحت می‎کند و در باب پنجم، از صفات سلبیه‎ ذات الهی؛ او در این قسمت، جسم و عرض بودن و متعلقات این دو را از خدا نفی می‎کند. همچنین جوهر بودن، متحیّز بودن، در جهت بودن (قابل اشاره بودن)، الم (ناراحتی)، لذت و دیده ‎شدن با چشم را از خدا نفی می‎نماید و پس از آن از اسامی الله و کیفیت اجرای این اسامی بر او صحبت می‎کند. با پایان یافتن مباحث فصل پنجم، جلد اول کتاب نیز به پایان می‎رسد. یحیی بن حمزه در بخش دوم، مباحث کتاب را از باب ششم شروع می‎کند؛ وی در ا ین باب، افعال الهی و حسن و قبح عقلی را مطرح می‎نماید. او در باب هفتم، از نبوات و وجوب بعثت پیامبر و عصمت او سخن می‎گوید و سپس از پیامبری محمد مصطفی(ص). وی شبهات منکرین پیامبری آن حضرت(ص) را رد می‎نماید و پس از آن به سراغ مطرح کردن بحث معاد در باب هشتم می‎رود. معاد اخروی و چگونگی نابودی اجسام و صحت اعاده آن و رد شبهات منکرین معاد، از مباحث باب هشتم است. او در ادامه این باب، از اثبات عذاب قبر و امور سمعی متعلق به آخرت مانند میزان و صراط و نشر صحف نیز صحبت می‎کند. نهمین باب، به بحث از وعد و وعید و استحقاق ثواب و عقاب و صفت این دو و خلود و شفاعت اختصاص دارد. پایان‎بخش مطالب باب نهم، سخن از اسماء و احکام و حقیقت کفر و ایمان است. نویسنده در میان طرح این مباحث، از تکفیر هریک از مجبره و مشبهه توسط معتزله می‎‎گوید. در این بخش، همچنین بیان می‎گردد که مرتکب گناه کبیره از اهل نماز، مؤمن نیست (چنان‎که مرجئه بدان معتقدند). همچنین کافر (چنان‎که خوارج می‎گویند) و منافق (به اعتقاد حسن بصری) هم نیست، بلکه صرفا می‎توان وی را فاسق نامید و گفت او دارای منزلتی بین المنزلتین است. دهمین باب کتاب که آخرین باب آن نیز هست، درباره امامت است. یحیی بن زید در این بخش به برخی از معتقدات شیعیان اثنا‎عشری در باب امامت مبنی بر وجوب عقلی امامت، عصمت امام و احاطه‎اش به تمامی علوم و همچنین بر اعتقاد معتزله مبنی بر قول به اختیار در امامت، ایراد گرفته و سعی در ابطال آن دارد. وی سپس از احکام متعلق به دارالکفر و دارالفسق و دارالاسلام سخن گفته و کیفیت معامله با کفار را بیان می‎دارد؛ او آنان را در به دو بخش دسته‎بندی می‎کند: بندگان اوثان و اصنام (بت‎ها) و نیران (آتش‎پرستان) و یهود و نصاری که به شریعت اسلام نزدیکند و پیامبران و کتاب‎هایی بر آنان نازل شده است. یحیی، در پایان، از حکم اقامت در دارالکفر و زمان وجوب انتقال از آن صحبت می‎کند.

غدیر بزرگ‌ترین حادثه تاریخی امت اسلام و روایت غدیر روشن‌ترین سند حقانیت ولایت امیرمؤمنان علی(ع) و امامان معصوم از نسل پیامبر گرامی اسلام| است. روایت غدیر از جمله روایات متواتری است‌که در منابع شیعه و اهل سنت نقل شده و در طول تاریخ مورد استشهاد خود امیرمؤمنان، فاطمة زهرا و ائمه معصوم(ع) و اصحاب و یاران آنها بوده است. از قضایای مهم و به یادماندنی که هرگز از صفحة تاریخ و ذهن بشر و انسانهای حق‌جو محو و فراموش نمی‌شود این‌ است‌که قبل از بیان روایت غدیر و پس از آن، به ترتیب آیات شریفة 67 (آیة ابلاغ) و 3 (آیة اکمال) از سورة مائده نازل شد و با ابلاغ ولایت حضرت علی(ع) توسط پیامبر، آخرین مأموریت آن حضرت به انجام رسید و دین اسلام کامل شد.با اینکه نزول این آیات مبارکه در سرزمین غدیرخم، روایت غدیر را به صورت روشن و شفاف و این روایت نیز آیات نورانی نازل شده در این وادی را تفسیر می‌کنند، اما بازهم دست مغرضان و کینه‌توزان اسیر نفس و شهوات و شیطان به ساحت قدسی این آیات و روایت شریف غدیر دراز شده و از تفسیر و توجیه ناروا و انکار بزرگ‌ترین مأموریت رسول خدا هیچ ابائی ندارند و در طول تاریخ به شبهه افکنیها ادامه داده‌اند. یکی از دستاویزهای منکران ولایت امیرمؤمنان(ع) جعل روایت از طریق حسن مثنی فرزند حضرت امام حسن مجتبی و نوه امیرمؤمنان(ع) است. در این روایت که در اکثر منابع اهل سنت نقل شده، حسن بن حسن، ولایت جدش را منکر شده و به صورت روشن بیان می‌کند که رسول خدا در سرزمین غدیر خم،‌ علی(ع) را به عنوان جانشین و ولی مسلمین معرفی نکرده ‌است. این نوشتار، روایت حسن مثنی را از منابع اهل سنت نقل و سپس نقد و بررسی سندی و دلالی کرده ‌است. در نتیجه اثبات شده‌ است که این روایت همانند برخی روایات فضائل جعلی درباره صحابه، از ساخته‌های دشمنان رسول خدا و اهل‌بیت آن حضرت است. "به عنوان مثال، مسلم نیشابوری در صحیحش که از کتابهای معتبر اهل سنت است، دربارة حدیث غدیر،‌ تنها به ذکر فرمایش رسول خدا| در مورد قرآن و اهل‌بیت اکتفا کرده و بخاری در صحیحش حتی اشاره‌ای هم به آن نکرده ‌است؛ اما برخی از محدثان آنان، به طور اختصار نه تفصیلی، به این فرمایش حضرت پرداخته‌اند که آن را از مستدرک حاکم نیشابوری، با سند ذیل نقل می‌کنیم: حدثنا ابوالحسین محمد بن احمد بن تمیم الحنظلی ببغداد ثنا ابوقلابة عبد الملک بن محمد الرقاشی ثنا یحیی بن حماد وحدثنی ابوبکر محمد بن بالویه وأبو بکر احمد بن جعفر البزار قالا ثنا عبدالله بن احمد بن حنبل حدثنی ابی‌ثنا یحیی بن حماد وثنا ابونصر احمد بن سهل الفقیه ببخاری ثنا صالح بن محمد الحافظ البغدادی ثنا خلف بن سالم المخرمی ثنا یحیی بن حماد ثنا ابوعوانة عن سلیمان الأعمش قال ثنا حبیب بن ابی‌ثابت عن ابی‌الطفیل عن زید بن أرقم رضی الله عنه قال: لما رجع رسول الله| من حجة الوداع ونزل غدیر خم أمر بدوحات فقمن فقال کأنی قد دعیت فأجبت إنی قد ترکت فیکم الثقلین أحدهما أکبر من الآخر کتاب الله تعالی وعترتی فانظروا کیف تخلفونی فیهما فإنهما لن یتفرقا حتی یردا علی الحوض ثم قال إن الله عز وجل مولای وأنا مولی کل مؤمن ثم أخذ بید علی رضی الله عنه فقال من کنت مولاه فهذا ولیه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه."