آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از بعد از ملاصدرا تا کنون تفاسیر متعددی از اصالت وجود و اعتباریت ماهیت صورت گرفته که می‌توان این تفاسیر را به سه دسته تفکیک کرد: الف) تفسیر عرفی، ب) تفسیر فلسفی، ج) تفسیر عرفانی. نگارنده بر این باور است که تفاسیر فلسفی و عرفانی تفاسیری صحیح از اصالت وجودند ولی تفسیر عرفی تفسیری ناصحیح از اصالت وجود است که ناشی از نگاهی غیردقیق به مقولۀ هستی است. در این مقاله با مراجعه به آثار متعدد ملاصدرا تفسیر عرفی از سه جهت مورد بررسی و نقد قرار گرفته است: الف) تعاریف و اصطلاحات ب) معنا و مفاد ج) بیان لوازم باطل این تفسیر.

بعد وجودشناختی و معرفت شناختی الهیات سلبی در آثار عارفان ادیان و سنت های گوناگون عرفانی بر دو رکن استوار است: خدا و نفس. در الهیات یا یزدان شناسی سلبی، چنان‌که از عنوان آن نیز پیداست، تأکید عارفان بر جنبه های ناشناختنی و ناگفتنی خداوند یا به تعبیر دیگر سخن از ذات خداست. از ذات ناشناختنی و ناگفتنی خدا با تعابیری استعاری نظیر تهیا، واحه، عدم یا نیستی و بی نام یاد می شود. اما در آثار برخی عارفان سده های میانه ی مسیحی، هم چون مایستر اکهارت، و نیز برخی از عارفان قدر اوّل عرفان اسلامی، همچون مولانا و شمس تبریزی، در پاره ای فقرات تأکید و تکیه از ذات خدا به سوی ذات نفس میل می کند. در آثار مولانا و اکهارت، از ذات نفس با تعابیری نظیر وحدت، بساطت، تاریکی و تهیا یاد می شود. برخی صاحب نظران نظیر دنیس ترنر، از این چرخش و این ویژگی ها بر وزان الهیات سلبی یا یزدان شناسی سلبی، از تعبیر انسان شناسی سلبی سود برده اند. در این جستار، ما بحث از این چرخش نگاه و ویژگی های پیش گفته را ذیل تعبیر فنای صفاتی بررسی می کنیم. در ادامه، نخست مهم ترین مقومات و بنیادهای اخلاقی فنای صفاتی در آثار مولانا و اکهارت را بر می رسیم و سپس به دو پیامد از مهم ترین پیامدهای پارسایانه ی فنای صفاتی، یعنی فقر و تبتل (انقطاع)، در آثار این دو عارف می پردازیم. فقر آموزه ای است که در آثار هر دو عارف، به وضوح و به کرات، دیده می شود اما تبتل از مختصات و شاید از ابداعات نظام اندیشگی و ساختار الهیاتی آثار مایستر اکهارت باشد.

در باب وجود تقسیمات گوناگونی صورت گرفته است که یکی از آنها تقسیم چند وجهی وجود، یعنی «فی‌نفسه و فی‌غیره» و تقسیم فی‌نفسه به «لنفسه و لغیره» و تقسیم لنفسه به «بنفسه و بغیره» است که ملاصدرا آن را به صورت دو وجهی یعنی به «رابط و مستقل» تقسیم کرده است‌. حکمای پس از ملاصدرا خصوصاً حاج ملاهادی سبزواری و علامه طباطبایی تلاش کرده‌اند که بین دو دیدگاه را جمع کنند‌. اما این جمع بندی اشکالات عدیده‌ای را به دنبال می‌آورد مانند ملحق شدن ماهیات به مفاهیم و به تبع آن‌، زیرسؤال رفتن بسیاری از مبانی فلسفی که به نوعی با ماهیت در ارتباط هستند‌. در این مقاله سعی بر آن است که با تحلیلی دقیق از معنای لنفسه و بنفسه و لغیره و بغیره‌، همچنین تحلیل دقیق ارتباط وجود رابط در قضایا با موضوع و محمول، این دو تقسیم بندی را به نحو سازگاری با هم جمع کنیم.

دوگانه‌انگاری جوهری، یکی از نظریات مهم پیرامون نفس و بدن است که با اظهارات دکارت مشهور گردید. دکارت با طرح این مسئله، بین نفس و بدن تمایز قائل می‌شود و یکی را از عالم روحانی و دیگری را متعلق به عالم جسمانی می‌داند. از آنجا که دکارت نفس و بدن را دو جوهر از دو عالم متفاوت می‌داند، در حل مشکل ارتباط بین این دو بعد ناموفق می‌شود، به گونه‌ای که بعد از مدتی دیدگاه وی به عنوان دیدگاهی غیرعلمی از سوی برخی اندیشمندان طرد می‌شود. ادوارد جاناتان لو به دنبال بررسی دیدگاه دکارت، درصدد برمی‌آید که با ایجاد برخی تغییرات در نظر دکارت، بار دیگر دوگانه‌انگاری جوهری را احیا بخشد. وی از یک طرف، مانند دکارت، نفس را از بدن متمایز می‌داند و قائل است که نفس همان بدن یا بخشی از بدن مانند مغز نیست و از طرف دیگر بر این عقیده است که نفس مالک برخی از خصوصیات جسمانی مانند داشتن مکان و سرعت است. بنابراین لو با نسبت دادن برخی خصوصیات فیزیکی به نفس، از عهده‌ی مشکل ارتباط نفس و بدن برمی‌آید، اگرچه که وی با چالش‌های دیگری برای اثبات نظر خود روبه‌رو است.

چکیدهبررسی اسماء و صفات الهی در قرآن کریم و روایاتبه کوشش :زهرا محب‌پورحقیقیهدف از این پژوهش شناخت اسماء و صفات الهی بر مبنای قرآن و حدیث، بررسی آماری میزان تکرار آن‌ها در قرآن کریم و اعتبارسنجی دلالی برخی روایاتی که موضوع اصلی آن‌ها اسماء خداوند متعال است، به‌واسطه-ی عرضه‌ی آن‌ها بر قرآن، می‌باشد. بدین منظور در فصل نخست این رساله به مقدمه، اهمّیّت، هدف، روش، سوال‌های تحقیق و همچنین تعریف اسماء و صفات الهی و مهم‌ترین تقسیمات آن که عبارتند از : صفات ذاتی و فعلی، ثبوتی و سلبی، حقیقی و اضافی و مبحث توقیفیّت یا عدم توقیفیّت اسماء خداوند ونیز توضیحاتی در مورد دعای جوشن کبیر و روایت اسماءالحسنی پرداخته شده است. لازم به ذکراست که درباب توقیفیّت اسماء الهی نتیجه این شد که دلیلی بر توقیفیّت اسماء خداوند وجود ندارد، یعنی می‌توان اسم‌های نیکو و منزّه از نقصی را که در شرع ذکر نشده، بر او جلّ‌وعلا اطلاق نمود؛ اما از باب احتیاط و ادب بهتر است که در مقام تسمیه، خداوند سبحان به اسمائی خوانده شود که در قرآن و روایات مطرح شده‌اند. در فصل دوم اسماء، صفات و افعالی که در قرآن کریم ودو حدیث مذکور به خداوند سبحان نسبت داده شده، استخراج گشته و به ترتیب حروف الفبا در 565 مدخل ذکر شده-اند؛ در هر مدخل نیز مفهوم‌شناسی مختصر و میزان فراوانی اسم، فعل، شبه‌فعل و موارد مرتبط دیگری که در قرآن کریم از یک مصدر برای خداوند متعال مطرح شده، بیان گردیده است. در فصل پایانی نیز همه‌ی این موارد در جدولی، براساس میزان فراوانی، گرداوری شده و تحلیل‌ها و مقایسه‌هایی صورت گرفته است.برمبنای نتایج بدست آمده، در میان مجموع اسماء، افعال و شبه‌فعل‌ها، اسم جلاله‌ی «الله» با 2816 بار تکرار دارای بیش‌ترین فراوانی و ربوبیّت: 965، رحمت :514، علم: 317، عذاب : 289 و مشیّت الهی :204، در مرتبه‌های بعد قرار گرفتند. در بین اسماء خداوند نیز پس از اسم الله، اسم‌های الرّب :964، الرحیم :226، الرحمن :168، الغفور و الحکیم : 91، بیش‌ترین میزان تکرار را داشته‌اند. در مقایسه‌ای هم که بین اسماء و تعبیرات دعای جوشن کبیر با قرآن کریم صورت گرفت، 35% از آن اسماء و تعبیرات مطابقت کامل و 46% مطابقت نسبی با قرآن داشتند و در 19% از آن‌ها مطابقت لفظی وجود نداشت. اسماء وارده در روایت اسماءالحسنی نیز 76% مطابقت کامل، 17% مطابقت نسبی و 7% عدم مطابقت لفظی با قرآن کریم داشتند. کلیدواژه‌ها : اسماء و صفات الهی، قرآن کریم، دعای جوشن کبیر، روایت اسماءالحسنی.

یکی از مسائل مهم در حوزه عرفانپژوهی در دو قرن اخیر، مسأله ماهیت مکاشفه عرفانی است که بهصورت پراکنده در آثار حکما و عرفای مسلمان به آن پرداخته شده است. ملاصدرا نیز با رویکردی پیشینی و مبتنی بر آرای خود در نفسشناسی و جهانشناسی و با تأکید بر اصولی چون صیرورت اشتدادی نفس و اتحاد آن با مدرکات خود، تجارب عرفانی را واقعیتی معرفتزا میداند که در اثر تزکیه باطنی برای آدمیان حاصل میشود. در بیانات ملاصدرا میتوان به همان اوصافی دست یافت که برخی ذاتگرایان معاصر با رهیافت پسینی خود درباره مکاشفه عرفانی بدان رسیدهاند. اغلب یا همه مکاشفات شخصی ملاصدرا از سنخ مکاشفه معنوی و مشتمل بر آگاهی از حقایق کلی هستی است؛ چنانکه او اصول حکمت متعالیه مانند اصالت و وحدت شخصی وجود را محصول الهام غیبی میداند. با این همه، در آثار وی شواهدی هست که مبین ویژگیهای مشترک تجارب و مکاشفات عرفانی میباشند و از اینرو میتوان وی را در زمره ذاتگرایان محسوب کرد.

بررسی هماهنگی عقل و نقل در مسأله توحید از دیدگاه ملاصدرابه کوشش فاطمه زارع یکی از مسائلی که از دیرباز مورد توجه محققین و اندیشمندان واقع شده است رابطه عقل ودین و نسبت میان این دو می باشد ،دراین خصوص، آن چه کانون توجه نگارنده قرار گرفته است دیدگاه ملاصدرا دربارهنحوه سازگاری عقل و دین در مسأله توحید است که آیا از دیدگاه وی این دو مقوله با یکدیگر در تعارض بوده، و یکی دیگری را برنمی تابدیا چنین نیست؟ لذا، پرسش اصلی تحقیق چنین است که؛ در یکی از مهم ترین اصول ادیان توحیدی که همان اصل توحید است هماهنگی عقل و دین از منظر ملاصدرا چگونه می باشد؟ در این تحقیق،طی شش فصل، و با روش توصیفی _تحلیلی به موضوع مذکور از دیدگاه حکمت متعالیه ملاصدرا پرداخته ایم به این ترتیب که پس از فصل کلیات آرای متکلمان و حکیمان را آورده ، پس از فراهم شدن شناخت کلی از مبحث ، آرای صدرا در زمینه عقل و دین در مراتب توحید را به طور مجزا موردفحص و بررسی قرار داده، و هر یک از شاخه های اصلی آن یعنی توحید ذاتی ،توحید صفاتی، توحید افعالی و توحید عبادی را از دریچه عقل و دین و با نگاه ملاصدرا به بحث نهاده ایم. نتیجه این که؛ ملاصدرا با حساسیت تمام در هماهنگی عقل و دین کوشیده و در این زمینه ضمن آن که در کتاب های فلسفی خویش از آیات و روایات بهره گرفته، و از شعاع نور کلمات معصومان (ع) روشنی یافته، در تفسیر ها و شرح هایی که بر قرآن و روایات نوشته است از نور برهان و فلسفه خویش نیز مدد جسته، و فهمی هماهنگ با اندیشه های متقن فلسفی خود ارائه نموده است.می توان گفت رویکرد ملاصدرا در گزینش آیات و روایات مناسب بحث، بار عقلی داشتن و تفسیر فلسفی برتافتن هر یک از شواهد نقلی است کلید واژگان: عقل، دین،اصل توحید، ملاصدرا، توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید افعالی، توحید عبادی، قرآن ، حدیث

این رساله از سه فصل تنظیم شده است. در فصل نخست، بنا به این که نام های مختلفی که برای عرفان وضع کرده اند و نیز کاربردهای مفهومی و مصداقی عرفان، دربردارنده حقایق مهمی درباره مفهوم عرفان است. فصل دوم همین نوع دلالت ها را در تعریف ها، توصیف ها و تمایزگذاری هایی که از عرفان کرده اند طلب کرده و به این روش داده های مهمی را برای تکمیل پازل مفهومی و عرفان و تمیز ابعاد جوهری آن از وجوه عارضی و فرعی اش فراهم آورده است.فصل سوم در واقع کوششی است برای بهره گیری از محصول دو فصل نخست. در این فصل ابتدا جغرافیای مفهومی عرفان را با ابعاد و مولفه های کلی آن ترسیم کرده و عرفان را شامل دو بعد اصلی و نه مولفه کلی دانسته و سپس ابعاد و مولفه های جزئی تر هر یک را تبیین کرده است.