آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق، ضمن ارائه مفهوم هرمنوتیک و ارتباط آن با فهم و تفسیر قرآن کریم به ارزیابی دیدگاه‌های فلسفی برخی فلاسفه غربی و روشنفکران مسلمان درباره امکان هرمنوتیکی بودن کتاب خدا می‌پردازد و اختلاف مفسّران در تفسیر و حقیقت فهم قرآن را براساس دو دیدگاه مفسّر محور و تفسیر محور (متن محور) شرح می‌دهد. نگارنده می‌کوشد شرایط و کیفیت فهم قرآن کریم را با توجّه به الفاظ و محتوای خاصّ قرآن و نیز زبانی که این کتاب آسمانی به روش ویژه خود با آن سخن می‌گوید، بپردازد و شیوه تفسیر قرآن را از منظر مفسّران و قرآن پژوهان مسلمان تبیین کند. وی معتقد است از آن جا که مفسّران مسلمان به مسأله "هرمنوتیک" اهمّیت زیادی نشان ندادند و ابعاد مختلف آن را بررسی نکردند، مجال برای دگر اندیشانی مانند محمّد آرکون و نصرحامد ابوزید که تفکراتی مایل به اندیشه های فیلسوفان غرب و خاورشناسان دارند، پیدا شد تا دیدگاه‌های انحرافی خود را در زمینه تفسیر قرآن مطرح سازند. نوشتار حاضر در دو بخش تدوین شده است. نگارنده در باب اوّل ضمن ارائه تعریف هرمنوتیک و قواعد، اصول و مبانی مربوط، دیدگاه‌های برخی فلاسفه غربی به ویژه مارتین هایدگر، شلایرماخر درباره مبانی هرمنوتیک و تفسیر و تأویل کتاب های مقدّس را منعکس ساخته و تاریخچه پیدایی تفکرات هرمنوتیکی و ارتباط آن با تفسیر و تأویل متون مقدّس و آسمانی را ارائه می‌کند. وی ضمن بررسی مکتب های مختلف فکری درباره هرمنوتیک در میان فلاسفه غربی، اومانیستی بودن این افکار را تشریح می‌سازد. نویسنده در باب دوم نیز طی سه فصل به رابطه هرمنوتیک و فهم و تفسیر قرآن می‌پردازد. فصل اوّل از باب دوم به معنای فهم قرآن، مفهوم تفسیر و اختلاف مفسّران در معنای آن، ضوابط تفسیر، مفهوم تأویل و معانی شش گانه آن، معانی تأویل نزدِ علمای اصول، تفاوت های تأویل و تفسیر، مفهوم فهم از منظر علمای لغت و فلاسفه اختصاص دارد. نویسنده در فصل دوم از این باب با اشاره به چگونگی فهم قرآن توسّط مسلمانان در طول تاریخ اسلام، از روش‌های مختلف تفسیر قرآن و اسلوب‌های ادبی مبتنی بر لغات و واژه‌های قرآن، جمود بر معنای ظاهری، روش تفسیر اثری و ایرادهای وارد شده بر آن، مانندِ ضعف سند و ورد اسرائیلیات و همچنین روش عقلی در تفسیر قرآن و ویژگی‌های هر یک از شیوه های تفسیری سخن می‌گوید. فصل سوم از باب دوم کتاب به تبیین مبانی فهم قرآن اختصاص دارد و نگارنده در آن به بررسی چگونگی فهم خطاب‌ها و سخنان خدواند، خصوصیات متن و نصّ الهی، قدرت انسان در فهم این نص، دیدگاه‌های فلاسفه غرب درباره معرفت و شناخت انسان، حقیقت و مَجاز در قرآن، اقسام مَجاز، نقش قرآن و سنّت در فهم و تفسیر قرآن و مبانی هرمنوتیکی تفسیر قرآن می‌پردازد.

با توجه به نقش غیرقابل انکار شناخت انسان نسبت به خویش، در معرفت بیشتر خداوند، افعال وصفات او بازشناسی تمای حوزه های مرتبط با بحث انسان شناسی ضروری به نظر می رسد. درتحقیق حاضر سعی بر آن بوده که آن مقدار از زوایای انسان شناسی قرآن که اصلا مورد توجه قرارنگرفته و یا توجه کمتری بدان شده است، مورد بررسی قرار گیرد. تحقیق حاضر برای پاسخ به این پرسش اصلی که صفات نکوهیده بشر از نظر قرآن، دارای چه مفهومی هستند؟ در سه فصل سامان یافته است. در فصل اول، ابتدا به طور اجمال، در پی پاسخ این پرسش هستیم که نظر انسان درباره ذات و سرشت انسانی چیست؟ و سپس نظر قرآن را در این باره جویا می شویم. آنگاه به بیان یک دسته از آیات که به مدح انسان و دسته دیگر که به ذم انسان می پردازند مبادرت می کنیم. تبیین هفت دیدگاه از اندیشمندان مسلمان در توجیه دو گانگی آیات قرآن در مورد انسان و نهایتا اینکه حق باکدام یک از آنهاست، مطالب پایانی این فصل را تشکیل می دهد. در فصل دوم، برای بازشناسی مفاهیم قرآنی مرتبط با موضوع بحث به صفات منفی انسانی که در قرآن به آنها اشاره شده پرداخته و نظرات مفسرین بر تفصیل در این باره جویا می شویم. فصل سوم را نیز به تحلیل تفصیلی دیدگاه ها اختصاص داده و مولفه های هر دیدگاه را به تفکیک بیان کرده و آنگاه هر یک از دیدگاه هارا مورد نقد قرار می دهیم.

برخورداری قرآن از مراتب متعدد معنای ظاهری و باطنی، از مبانی پذیرفته شده و تاثیرگذار در تفسیر و تاویل قرآن است. اما رازگشایی از ماهیت باطن و حل این معما که باطن کدام سنخ از معناست، می تواند گامی اثربخش در فرایند معنی شناسی قرآن کریم باشد. بررسی معنا و حقیقت باطن قرآن و ارزیابی این جنبه که آیا باطن، مدلول لفظی است یا سنخی از معنای غیر لفظی؟ یا آن که اساسا، باطن را مراتب و لایه هایی است که برخی مراتب آن، از سنخ مدلول لفظی و مراتب دیگر آن، هویت غیر لفظی باشد. علاوه بر این، تامل در این موضوع که معانی باطنی، مقصود گوینده است یا رهیافتی است که خواننده در پرتو نگریستن به قرآن بدان دست می یابد و همچنین بررسی امکان فهم همگانی معانی باطنی قرآن و حدود و شرایط آن از جمله مباحثی است که در این پژوهش به آنها پرداخته می شود.