آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

داستان ملاقات موسی با يكی از بندگان خاص خداوند يكی از شگفت انگيزترين داستان های قرآنی است كه بستر مناسبی برای عرفای مسلمان و تاويلات باطن گرايانه ايشان ايجاد كرده است. به منظور تحقق نگاه عرفانی به اين داستان دو رويكرد می توان داشت. در رويكرد نخست جنبه های سلوكی و عملی داستان محور توجه قرار می گيرد و در رويكرد دوم می توان در صدد تاويل و تطبيق اجزای مختلف داستان به صورت انفسی و گاه آفاقی برآمد. مقاله حاضر به رويكرد نخستِ مي پردازد و سعی می شود كه در آن مدعيات مسطور در تاويلات مختلف با سياق داستان و ساير عبارات قرآنی مقايسه شود و مورد تدقيق قرار گيرد. همچنين به ديگر جنبه های عرفانی داستان و بهره های سلوكی از آن همچون تطبيق مراحل سه-گانه سفر با مراحل سه گانه توحيد، ادب بندگی در برابر خداوند، ترك انانيت، طلب و توجه به مقامات باطنی حتی برای پيامبران و... توجه شود و به استفاده های سلوكی از داستان منحصر نشود.

تهذیب نفس یا پاکی جان از زشتی های اخلاقی و آراستن آن به فضایل و اوصاف نیک و سر بعثت نبی اکرم (ص)، راه گشای تعالی انسان به سوی حق و مقدمه‌ی بازیافت آدمی به مقام قرب الهی است، بدین جهت آن حضرت فرمودند: «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» نقش اخلاق در تکون معرفت و رسیدن به لقای پروردگار و دریافت حقیقت، آنگونه که عارفان بدان معتقدند، همواره مورد توجه صوفیه و عرفا و حتی فلیسوفان اسلامی بوده است.امام خمینی(س) و علامه طباطبایی(ره) نیزچنین نگرشی نسبت به معرفت الله و عرفان دارند و تحقق چنین معرفتی را و رسیدن به مقامات الهی عارفانه را مسبوق به تهذیب و استکمال نفس می دانند و راه ورود به عرفان را اخلاقی زیستن و به طور خاص تخلق به اخلاق الله می دانند.امام خمینی(س) و علامه طباطبایی(ره) موانع رسیدن به معرفت الهی و حقیقت وجود را همان موانع تهذیب اخلاق و حکمت می دانند.بدین ترتیب رسیدن به لقای پروردگار و رسیدن به معرفت حضرت حق جل جلاله ، در گرو تهذیب اخلاق و تزکیه نفس و وارستگی از رذایل و آراستگی به فضایل و التزام و پیروی از شریعت خواهد بود.

در مورد تجربه عرفانی، دو دیدگاه ذات گرایی و ساخت گرایی وجود دارد. ذات گرایان معتقدند که حداقل در تجارب عرفانی خاص، عرفا ذات واحدی را تجربه می کنند، اما زمینه های اجتماعی و مذهبی عارف در تفسیر آنها اثرگذار است، لذا علی رغم تنوع گزارشات تجارب عرفانی در سنت های مختلف، هسته مشترکی وجود دارد که تمام آنها را می توان از یک نوع دانست. اما ساخت گرایان قائل اند که تجربه عرفانی، به طور خاص و گسترده، توسط سنت مذهبی و اجتماعی ای که عارف در آن قرار دارد، شکل داده می شود، پس زمینه های مذهبی خاص، تجارب متفاوتی را ایجاد می کنند.علامه طباطبایی، در حصری عقلی، علم را به حضوری و حصولی تقسیم می کند. با نظر به این تقسیم، تجربه عرفانی یا از نوع علم حضوری است یا از نوع علم حصولی. تجربه ای که از نوع علم حضوری است، تجربه ذات است و پیشینه های عارف در آن نقشی ندارد. انسان می تواند با ریاضت، از تعلق نفس به بدن بکاهد. در این صورت، نفس مجرد به علت خود و نیز به معلولات دیگر علم حضوری خواهد داشت و با آنها متحد می شود. اما بعضی از تجارب عرفانی انسان (کشف صوری و بعضی از مراتب کشف معنوی) از نوع علم حصولی است. در این نوع تجربه، ممکن است زمینه های قبلی عارف در شکل گیری تجربه وی دخالت داشته باشند.