آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از راه‌های وصول و اثبات خدا راه فطرت است که در آموزه‌های ادیان و به ویژه اسلام نمود ویژه‌ای دارد. چیستی این گونه جست‌و‌جوی خدا در آیینه فطرت نکته‌ای است که از دیرباز اندیشمندان گوناگونی را به خود مشغول داشته. این اثر می‌کوشد که به گوشه‌ای از این مباحث بپردازد ولی از آنجا که تنها دو فصل پایانی با کتابشناسی فلسفه دین و کلام جدید مناسبت دارد به دیگر فصول اجمالا اشاراتی می‌شود و دو فصل اخیر تخصیصا معرفی می‌گردد.

این تحقیق به بررسی مناظرات اعتقادی پیامبران اوالوالعزم با استفاده از آیات قرآن پرداخته و شامل پنج فصل است. در فصل اول کلیاتی از بحث نظیر تعریف و پیشینه آمده است. در فصل دوم از معنای مناظره از نظر لغت و اصطلاح و دیدگاه اسلام درباره آن و نیز آداب و اصول مناظره سخن رفته است. در فصل سوم به شرح مناظرات حضرت ابراهیم با نمرود و ستاره پرستان و قوم خود و آزر و نیز مناظرات موسی با فرعون، نوح با قوم خود، شعیب با قوم خود و برخی از پیامبران دیگر با قوم خویش پرداخته شده است. در فصل چهارم با عنوان کشف شیوه مناظره پیامبران از محورهای مهم گفتگو و شیوه مناظره آنان بحث شده است. فصل پنجم به نتایج مباحث فصول قبل اختصاص دارد.

شتاب روزافزون علوم رایانه­ای به­ویژه در زمینۀ هوش مصنوعی، به شکل‌گیری الاهیاتی نوپا منجر شد که از آن به الاهیات دیجیتال تعبیر می‌شود. الاهیات دیجیتال با تعاریفی نو از انسان، روح، زندگی و نظایر آن، همۀ پدیده‌های عالم را از منظر علوم رایانه­ای بررسی می­کند. فرانک تیپلر با ارائۀ نظریۀ نقطۀ اُمگا و تعریفی دیجیتالی از انسان، به تبیین معاد جسمانی می‌پردازد و سعی در سازگاری آن با آموزه­های دینی – به­ویژه مسیحیت- دارد. این نوشتار با توجه به مبانی نظریۀ نقطۀ اُمگا و تبیین آن، به معاد جسمانی می‌پردازد و سپس آن­ را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. نتیجه آن که دیدگاه نقطه امگا، بر مبانی محکمی استوار نیست. مبانی تکینگی فناوری با اشکالات متعددی روبروست و اصل نهایی آنتروپیک علمی نیست. این نظریه - بر خلاف آموزه‌های مسیحی- دیدگاهی الحادی است و منجر به نتایج و لوازم نادرستی مانند نفی قدیم و ازلی بودن خداوند می‌­شود. نقطۀ امگا در توجیه حکمت رستاخیز و تبیین عالم برزخ، ثواب و عقاب اخروی ناتوان است و دارای تناقضات درون­متنی است.

رودلف اتو در کتاب مفهوم امر قدسی به تحلیل امر قدسی پرداخته است. از نظر او امر قدسی دارای عناصر عقلی و غیرعقلی(فراعقلی) است و ادیان تا به حال از منظر عقلی و اخلاقی بدان نگریسته‌اند، اما اتو خودش از منظر فراعقلی به بررسی امر قدسی پرداخته و آن را تحلیل کرده است. اتو اصطلاح The Holy را وافی به مقصود نمی‌دانست، از واژه تازه‌ای بدین منظور بهره برد و آن را امر مینوی(Numinous) نامید. به نظر اتو، امر مینوی دارای مؤلفه‌های ذیل است: موجب احساس مخلوقانه، داشتن رازبودگی، مهابت و جذبه. خود مهابت نیز عناصر ذیل را دارد: ترس، شوق، استیلا و مؤلفه رازبودگی نیز «امر مطلقا دیگر» را در خود دارد. اتو ‌از اندیشمندانی مثل کانت، شلایرماخر، آلبرشت و جنبش رمانتیسیزم تاثیر پذیرفت. از منظر تفکر صدرایی مراتب مختلفی از شناخت امر قدسی در میان اهل مکاشفه، حکیمان، اهل ایمان و اهل تسلیم وجود دارد. حکمت متعالیه در عین این که تحلیل‌های عقلی مختلفی از امر قدسی دارد، از تحلیل‌های فراعقلی(ادراک شهودی) نیز بهره برده است. از دیگر زمینه‌هایی که حکمت صدرایی به تحلیل امر قدسی پرداخته است عبارتند از عشق عرفا و مهابت امر قدسی. پیروان فلسفه صدرایی نیز در برخی از مباحث با اتو هم‌رأی هستند. صدراییان در شناخت امر قدسی از هر دو رویکرد عقلی و شهودی استفاده می‌کنند. پیروان ملاصدرا حتی معتقدند که ادراک امر قدسی خود سرّ است و هرچند ادراک او برای همه میسر است، اما مراحلی از ادراک او خود سرّ محسوب می‌شود و این سر نیز خود مراتب مختلفی دارد. عناصری از هر دو تفکر به همدیگر نزدیک هستند. مثلا تجربه ترس او و تجربه بیان‌ناپذیر بودن این تجربه، نزدیک بودن فطرت با حس مخلوقیت و پیشینی بودن امر قدسی. هر دو تفکر در زمینه تجربه امر قدسی ذاتگرا بوده، مخالف ساختارگرایی هستند. در عین حال، عناصری از هر دو تفکر با یکدیگر متفاوتند؛ مثلا بخش‌هایی از شهود که از منظر تفکر صدرایی فاقد اعتبارند، ولی از منظر اتو خود شهود هدف است و نیز «ذات غیب‌الغیوب» با امر مطلقا دیگر تا حدودی با هم تفاوت دارند.

در باب چیستی عرفان برخی معتقدند عرفان چیزی نیست جز نگاهی هنری به الهیات و دین. در این مقاله با روشی توصیفی، تحلیلی و انتقادی در پی پاسخ‎گفتن به این پرسش‎ایم که آیا این دیدگاه در نشان‏دادن ارکان و ویژگی­های اساسی عرفان موفق بوده ­است. ابتدا گزارشی فشرده از این دیدگاه ارائه شده است. بر اساس این تعریف از عرفان که تحت‌ تأثیر نظریات هنری مکتب فرمالیسم روسی است، عرفان از سنخ هنر است و تخیّل، رمز، عاطفه و چندمعنایی که مؤلفه‌های اصلی هنرند، از عناصر اساسی عرفان نیز به شمار می­آیند. همچنین هر تجربۀ دینی تجربه­ای عرفانی و هر تجربۀ عرفانی تجربه­ای هنری است. سپس دیدگاه عارفان مسلمان دربارۀ حقیقت عرفان و جنبه‌های مختلف آن ذکر گردیده که طبق آن عرفان شناختی است شهودی و حاصل تهذیب نفس و تصفیۀ باطن است. در پایان حاصل ملاحظات نگارنده بر «یکسان‎انگاری عرفان با نگاه هنری به الهیات و دین» بیان گردیده و نشان داده شده است که این دیدگاه افزون بر آنکه فاقد دلیل و شاهد کافی است، دچار به اشکال‌هایی اساسی نیز هست.