آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

براى طبقه بندى علوم، معیارها و ضوابطى وجود دارد که یکى از آنها، در باب رابطه موضوع علم و محمول مسائل علم است که با عنوان «عرض ذاتى» شناخته مى شود. در تعریف «عرض ذاتى»، و معیار آن، دیدگاه هاى مختلفى بیان شده که از میان آنها، تفسیر عرض ذاتى به «محمولاتى که اسناد آنها به موضوع علم یا موضوع مسائل علم اسناد حقیقى باشد» بهترین دیدگاه است. مقاله حاضر، با پذیرش این دیدگاه، دیدگاه هاى دیگر را نیز نقد و بررسى کرده است.

پدیده نسخ در فرایند احکام و بداء در تکوینیات دارای ارزش و اهمیت بسیار بالایی است و از همان آغاز نیز مورد عنایت نبی اکرم| و ائمه اطهار^ بوده است. پدیده نسخ از دیرزمان مورد اختلاف دانشوران اسلامی بوده و گروهی آن را از منظر عقل و نقل انکار کرده اند. در این رساله با دلایل عقلی و نقلی ثابت شده است که امکان عقلی دارد. همچنین به شبهاتی که پیرامون نسخ از سوی یهود، نصاری و مسلمانان وارد شده، پاسخ داده شده است. در بخش دیگر این رساله، معنای بداء از نظر متکلمان بیان شده و با آیات و روایات به اثبات رسیده است.

نظریّه تکامل انواع داروین، از جمله نظریّات مهمّ در کیفیّت خلقت انسان است. امری که همواره مورد بحث و گفت‌وگو در میان اندیشمندان در حوزه‌های مختلف فکری بوده است. تأثیر این نظریّه در حوزه دین و باورهای دینی نیز امری غیر قابل انکار است؛ تا بدان‌جاکه این نظریّه به‌عنوان توجیه‌کننده عقاید خداناباوران محسوب شده و عقاید دینی را با چالش مواجه می‌کند. از جمله متفکّرانی که براساس این نظریّه و مدّعیات مطرح شده در آن سعی در به چالش کشیدن آموزه‌های دینی کرده است، یووال نوح هراری است. وی نسبت به پذیرش این نظریّه سه پیامد را ذکر می‌کند که با تلقّی رایج از انسان و خدا و باورهای دینی سازگاری ندارد. این سه پیامد عبارت‌اند از: الف) تبار مشترک میان انسان و حیوان، عاملی برای نافرمانی از دستورات خداوند؛ ب) عدم ارائۀ توجیه و تبیینی عقلانی از وجود روح؛ ج) انکار اختیار و آزادی. هدف نگارنده در این نوشتار آن است که با روش تحلیلی ـ تطبیقی، لوازم و پیامدهای این نظریّه و مدّعیات هراری در سه بخش مذکور را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. افزون بر این، کاستی‌های موجود در سخنان هراری را نیز آشکار سازد.

«فطرت»، مبداء مشترک ارزش­های انسانی در نوع بشر ومایه تعالی جامعه است. اما این که آیا فطریات نوع انسان بر زمینه سازی ظهور نیز مؤثراست یا نه؛ با تحلیل دیدگاه‌های استاد مطهری در قالب دو قیاس منطقی، قابل تبیین است. حاصل قیاس اوّل آن است که فطرت سالم در کنار اختیار، بشر را به سوی ویژگی­های جامعه مهدوی هدایت می­کند و براساس قیاس دوم، همین فطرت، به عنوان یکی از مصادیق «حق»، در منطق قرآن هنگام تضاد حقّ و باطل، همواره اصیل و غالب و باقی خواهد بود و این امر درآیات وسنت­های الاهی نیز مشهود است. فطرت و احکام آن، گرچه گاه از مسیر درست منحرف شود؛ اما اصیل و ماندنی است و در زمینه‌سازی تحقق جامعه جهانی مهدوی نقش مثبتی خواهد داشت. مقاله حاضر به شکل کتابخانه­ای گرد آوری و به روش توصیفی- تحلیلی بیان شده است.

درباره چیستی معنای الفاظ دیدگاه‌های متفاوتی در ساحت فلسفه تحلیلی و به طور خاص در فلسفه زبان بیان شده است. برخی معنای الفاظ را همان مصداق و مدلول آن‌ها می‌دانند و تفکیکی بین معنا و مدلول معتقد نیستند. نظریات گوناگون دیگری نیز وجود دارد و معنا را تصورات ذهنی، توصیفی معین یا نامعین از لفظ، رفتار فعلی یا شأنی مخاطب در هنگام شنیدن لفظ، کاربرد لفظ یا ... می‌دانند. در این پژوهش علاوه بر نقد دیدگاه‌های مذکور، نظرات علمای اصول فقه که به این مسئله پرداخته‌اند و معنای الفاظ را موجودات خارجی، تصورات ذهنی، مطلق مفاهیم یا ... می‌دانند، نقل و نقد گردیده و اشتراکات و افتراقات بین مباحث فلاسفه تحلیلی و علمای علم اصول بیان شده است. نگارنده معنا را حقیقتی منتزع از اشیاء و اشخاص بدون تقّید به وجود ذهنی یا خارجی آن‌ها و مستقل از زبان و ذهن می‌داند.

پوزیتیویسم یا تجربه‌گرایی افراطی، نظام فلسفی و معرفت‌شناسی حسی است‌ که با ورود به گزاره‌های‌دینی و مابعدالطبیعی، آن­ها را فاقد واقعیت عینی و خارجی می‌داند. از نظر تجربه‌گرایان افراطی، انتظار معرفت‌بخشی، حقانیّت و اثبات گزاره­های دینی کاری بیهوده است. چنین برداشتی، بسیاری از حقایق عالم هستی همچون خدا، معاد، وحی، معجزه و روح را افسانه می‌پندارد. مقالۀ پیش‌رو، تفکر تجربه‌گرایی را با دلایل درون­دینی و برون­دینی و با رویکرد «توصیفی، تحلیلی و انتقادی»، بررسی و نقد نموده، بر این باور است‌ کسب حقایق علمی و معرفت­بخش تنها در حوزۀ رویکرد تجربی صِرف نیست، بلکه این رویکرد در محدودۀ حقایق طبیعی و مادّی ارزیابی و سنجش می‌گردد. از سوی دیگر، گزاره­های دینی و ماورایی از یک اتقان علمی به معنای عام و معرفت‌بخش برخوردار است ‌که حتی به طور قطعی می‌توان ادعا کرد حقانیت امور مادی و طبیعی، بهرۀ وجودی و معنایی خود را از حققیتی ماورایی به نام حقیقت هستی­بخش (خدا) کسب نموده است‌. قرآن‌کریم و روایات‌اسلامی نیز از طریق تعدیل روش‌تجربی به اثبات برخی گزاره­های ماورایی و در قالب روش تجربه‌گرایی اعتدالی یا تجربه‌گرایی شبه‌فلسفی یا شبه‌علمی می­پردازند.

تقسیم‌ موجودات به واسطه صفات ذاتی و ویژگی‌های هر یک از آنها از اولین اقدامات فیلسوف با نگاه هستی‌شناختی است. برخی از صفات ذاتی یک نوع، موجب تمایز بین افراد آن نوع با افراد انواع دیگر می‌شود که لازمه آن، انحصار صفات ذکرشده در یک نوع است؛ همچنین گاهی برخی ویژگی‌های یک نوع مانع تأثیرپذیری یا تأثیرگذاری مستقیم افراد آن نوع بر/ از افراد نوع دیگر می‌شود. تقسیم موجودات به مجرد و مادی و لوازم آن را می‌توان مبنا و ریشه بسیاری از نظریات فلسفی دانست. بر اساس نظر ابن‌سینا،‌ شیخ اشراق و ملاصدرا،‌ همه موجودات عالم، حتی حق تعالی، لزوماً جزء افراد یکی از این دو قسم‏اند. از نظر آنها ویژگی‌های ذاتی این دو نوع به گونه‌ای است که تأثیرگذاری مستقیم یکی بر دیگری محال است. صفاتی مانند ادراک به عنوان صفت ذاتی مجردات و قوه یا استعداد،‌ امتداد و قابلیت اشاره حسی به عنوان صفات ذاتی موجودات مادی را می‌توان به صورت پراکنده از آثار این سه فیلسوف به دست آورد. مسائل مهمی مانند چگونگی ارتباط علل عالی وجود با سایر مراتب،‌ چگونگی علم‌آموزی نفس و‌ ماهیت حافظه، با تقسیم موجودات به مجرد و مادی و لوازم آن در ارتباط‏اند؛ از این رو ‌در این نوشتار، علاوه بر بررسی انحصار یا عدم انحصار صفات ذکرشده در یک نوع، به وجه امتناع ارتباط مجرد و مادی با توجه به دیگر نظریات این سه فیلسوف و قواعد کلی حاکم بر فلسفه پرداخته می‌شود.

در تقسیم‌بندی موجودات هر چه موجود موردبررسی، از آثار ناشناخته‌تری برخوردار باشد، امکان قرار دادن آن در تقسیم‌بندی‌های معمول، ضعیف‌تر می‌گردد. ماهیت علم و چگونگی فرایند ادراک به لحاظ ویژگی‌های منحصربه‌فرد علم، از دیرباز موردتوجه فیلسوفان بوده است. با توجه به آثار، شخصی و دور از دسترسِ ابزار حسی و آزمایشگاهی بودن علم، فیلسوفان آن را در دسته‌بندی موجودات فوق مادی یا مجرد قرار داده‌اند. به‌تبع این تقسیم‌بندی، فرایند ادراک در قالبی خاص و متفاوت، نسبت به سایر فرایندها تبیین شده است. رتبه وجودی در نظر گرفته‌شده برای علم، مانع می‌گردد تا فیلسوف از میان علت‌های شناخته‌شده مادی و محسوس، فردی را به‌عنوان علت آن معرفی کند. درنتیجه پس از پذیرش تجرد علم، عقل فعال یا موجودی مجرد، با رتبه وجودی بالاتر نسبت به نفس، به‌عنوان علت ایجادکننده علم معرفی‌شده است. هر یک از سه مکتب فلسفه اسلامی با اندکی تفاوت نحوه ارتباط این موجود با نفس را توضیح داده‌اند. نظریات اتخاذشده در خصوص ماهیت علم و چگونگی فرایند یادگیری، متأثر از پذیرش برخی مبانی موجود در نظام فلسفی است. مبانی پذیرفته‌شده در هر علمی به دو صورت در نظریات مطرح در آن علم تأثیرگذار هستند. برخی به‌صورت مستقیم به‌عنوان ارکان استدلال مورداستفاده قرارگرفته و موجب اثبات مبانی دیگر می‌گردند. در مقابل پذیرش برخی مبنای، محدودیت‌هایی در نظریه‌پردازی‌های دیگر ایجاد می‌کند. در این تحقیق مبانی محدودکننده نظریات فیلسوف در خصوص تجرد علم و چگونگی فرایند یادگیری، در سه مکتب فلسفه اسلامی موردبررسی و نقد قرارگرفته است.

متن حاضر برای شناخت اصول فلسفه ملاصدرا نوشته شده است.(حکمت متعالیه) که می توان برای تدریس در مقطع کارشناسی ارشد گروه فلسفه و کلام و نیز رشته های مرتبط از آن استفاده کرد و در یک نگاه سیال ، هدف آن، شناساندن حکمت متعالیه در بخش قالب و محتواست.