آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهمترین جریان‌های فکری معاصر در حوزه جهان اسلام جریان اعتزال نو است که سعی دارد با خوانشی عقلانی از دین در جهت رفع عقب ماندگی‌های مسلمین حرکت کند.در این میان محمد عابدالجابری و محمد ارکون که منتسب به این جریان هستند معتقدند مشکل اصلی مسلمانان میراث فکری آنهاست، میراثی که از تولید و پویایی و خلاقیت بازایستاده و توانایی اصلاح وضع موجود را ندارد.این دو با طرح فکری خود تحت عنوان «نقد عقل عربی» و «نقد عقل اسلامی» تلاش کردند تا زمینه را برای قرائتی جدید و عقلانی از اندیشه اسلامی فراهم آورند.البته هم جابری و هم ارکون در این پروژه به شدت متاثر از روش‌های دین پژوهی مدرن و پست مدرن غربی بودند.جابری و ارکون متاثر از روش‌هایی چون ساختارگرایی، پساساختارگرایی، تاریخی نگری نوین، هرمنوتیک وگسست معرفت شناختی امیدوار بودند تا بتوانند عقلانیت انتقادی را در فضای اندیشه اسلامی نهادینه سازند اما به نظر می‌رسد که پروژه آنها در بسیاری از موارد به دلایل مختلف اجرا نشد.

همه ما انسان‌ها «من» خود را از ابتدای عمر تا پایان آن امری واحد می‌یابیم؛ یعنی «من» امروز- به رغم تغییرات در صفات و ویژگی‌های بدن- دقیقاً همان «من» ده یا بیست سال قبل است و این یافتن نیز به علم حضوری خطاناپذیر است و علمی برای انسان از این علم پایه‌تر وجود ندارد؛ همچنان‎که ابن‌سینا گفته است: علم به من، مقدم بر هر علمی است، حتی علم به صفات من. از طرف دیگر ممکن است کسی این دریافت شهودی را دلیل بر این‎همانی ذات نفس نداند، بلکه به صفات و اعراض نسبت دهد یا حرکت و تغییر و دگرگونی نفس در طول عمر را دلیل بر عدم این‏همانی واقعی محسوب کند یا با استناد به حرکت جوهری نفس در نظریه ملاصدرا این‏همانی را مخدوش بداند. در این مقاله با تبیین صحیح «این‏همانی نفس»، «جوهریت نفس»، «علم حضوری به نفس» و «حرکت جوهری نفس» روشن می‌شود که مانعی بر سر راه این‎همانی نفس وجود ندارد

از آنجا که حرکت یک مفهوم ماهوی نیست، نمی توان برای آن یک تعریف حقیقی ارائه داد مقوله حرکت مورد توجه فلاسفه بزرگی مانند ابن سینا و ملاصدرا قرار گرفته حرکت از حیث معنا حرکت به اشتراک در لفظ بر دو معنای تَوسُطیه و قطعیه اطلاق می‌شود و در باب نحوه تحقق آن در خارج نیز نظریات مختلف و ارزشمندی وجود دارد. ابن سینا حرکت را اولین کمال شیءکه در قوه باشد و فعلیت تدریجی آن کمال در زمان دانست. وازسوی دیگر ملاصدرا می‌گوید: حقیقت حرکت عبارت است از: حدوث تدریجی و یا حصول و یا خروج از قوه به فعل، آهسته آهسته یا به تدریج نه دفعتاً و تمام این عبارات محدود کردن حرکت شایسته و سزاوار است.وی حرکت را ازسنخ وجود دانسته نه ماهیت.آنچه اهمیت دارد این است که مطابق این دو دیدگاه مفهوم حرکت چیست؟ در چه مقولاتی حرکت واقع می شود و تفاوت آن دو در مورد مقولات حرکت چیست؟ هدف درپژوهش حاضر این است که با روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و به بررسی حرکت در دو نظام فلسفی سینوی وصدرایی پرداخته شود.

فلاسفه اسلامی کلی طبیعی را در خارج به وجود افراد موجود می‌دانند و از سوی دیگر، بحث اصالت وجود یا ماهیت نیز در فلسفه اسلامی مطرح است. عده‌ای پنداشته‏اند اعتقاد به وجود کلی طبیعی در خارج، فقط با اعتقاد به اصالت ماهیت سازگاری دارد؛ درحالی‌که اگر به اصالت وجود و عینیت ماهیت با وجود معتقد باشیم، جمع بین اعتقاد به کلی طبیعی در خارج با اصالت وجود سازگاری کامل دارد و فیلسوفان مشاء نیز این‌چنین می‌اندیشیدند.

درباره هر چیزی دست‏کم دو پرسش مطرح است: 1) آیا وجود دارد؟ 2) چیست؟ یعنی دو حیثیت در خصوص اشیا مطرح است: چیستی و هستی. حال پرسش مهم این است که: تحقق عینی اشیا به هستی آنهاست یا به چیستی؟ کدام‏یک اصل در تحقق عینی است و دیگری صفت یا حال و یا چگونگی آن است؟ گرچه درباره نظریه شیخ اشراق احتمال‏‌هایی داده شده است، با توجه به عبارات ایشان، اصالت را در همه موجودات حتی خداوند به ماهیات می‌دهد و وجود در موجودات را امری اعتباری و ذهنی محض می‌داند. هدف پژوهش حاضر که با روش عقلیِ تحلیلی نگاشته شده، رسیدن به نقاط اشتراک فلسفه اشراق و فلسفه مشاء و حکمت متعالیه است که نتیجه آن، ارائه سست بودن پایه‌های فلسفه اشراق برای ایجاد نظام محکم فلسفی است

وجود آثار هنری زیبا، یکی از برجستگی‌های تمدن اسلامی است. اما حکمای اسلامی در مباحث حکمی خویش اهتمامی برای تبیین نظری هنر اسلامی نداشته‌اند. از این‌رو در عالم اسلام، علم مستقلِ مدونی که همه مباحث هنر در آن طرح شود و آموزه‌های مستقل و منسجم درباره هنر به‌دست دهد، به‌وجود نیامده است. با این وجود می‌توان با عنایت به تعالیم حکمت اسلامی، در خصوص هنر اسلامی نظریه‌پرد‌ازی نمود. عوالم هستی یکی از مبانی هستی‌شناختی حکمت اسلامی است که می‌توان از برآیند آن در حکمت هنر اسلامی نیز بهره برد. از منظر حکمت صدرایی، عوالم هستی علاوه بر عالم ماده، شامل عالم خیال و عقل است. عالم عقل بالاترین عالم است و عالم ماده پایین‌ترین عالم. عالم مثال نیز حالت برزخی دارد. این عوالم مجمع‌الجزایری بی‌ارتباط با هم نیستند. بلکه میان آنها تطابق برقرار است؛ به این گونه که آنچه در عالم مُلک هست، به‌نحو برتری در عالم مثال وجود دارد و آنچه در عالم مثال هست، به‌نحو اعلی در عالم عقول موجود است. در این مقاله ابتدا نظریه عوالم هستی در نظر حکمای اسلامی بیان می‌شود و سپس برآیند این نظر در حکمت هنر اسلامی ترسیم می‌شود. بدین طریق نشان داده می‌شود که می‌توان با اتکا به حکمت اسلامی، از «حکمت هنر اسلامی» سخن گفت.

در فلسفه اسلامي عقل فعال در نظام علّي و معلولي، علت فاعلي و غايي براي نفس قلمداد شده است و نفس در ادامه سير تکاملي خود با آن متحد مي‌گردد. آنچه در اين مقاله مورد نقد و بررسي قرار مي‌گيرد، اتحاد و يا اتصال نفس انسان در حرکت تکاملي خود با عقل فعال است و اين نقد از دو طريق انجام مي‌شود: 1. نقد مباني پذيرش عقل فعال همچون عقول عشره و نظام طولي فلسفه مشاء؛ 2. نقد اتحاد و يا اتصال دو وجود با يکديگر بعد از فهم دقيق معاني اتحاد و اثبات اين نکته که تنها معناي صحيح براي اتحاد، رسيدن نفس انسان به درجه وجودي عقل فعال و يا اتحاد با افاضات عقل فعال است.

مسئله کثرت‏گرایی دینی و حقانیت ادیان (پلورالیسم دینی) از مباحث مهم حوزه دین‏شناسی و فلسفه دین بوده، بحث‌های فراوانی درباره آن شده است. آنچه در این مقاله مدنظر است، نگاهی عقلانی و قرآنی برای تکمیل بحث، و نگاه واحد از نظر عقل و نقل به این مقوله است. حاصل نوشتار حاضر آن است که اولاً، از منظر عقلی محال نیست که یک دین حق باشد و ادیان دیگر مورد قبول نباشند، ولی نجات و رستگاری در دین حق منحصر باشد. همچنین باید دانست که رفتار مسالمت‌آمیز با حقانیت دینِ خاص منافاتی ندارد و ثانیاً، این امر ممکن با نگاهی قرآنی تثبیت می‌گردد.