آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

‫توحيد، همه مذاهب و بلکه همه اديان آسماني را به هم پيوند مي‌دهد. هر کس به مفهوم توحيد باور داشته باشد، موحد است و کسي که نبوت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را باور داشته باشد، مسلمان است. سلفيه فرقه‌اي با تفاوت بنيادين با ساير مذاهب اسلامي، تلقي خاصي از توحيد و شرک دارد و محمد رشيدرضا صاحب تفسير المنار، يکي از متفکران اين فرقه بوده که اين پژوهش، ديدگاه او درباره توحيد و شرک را بررسي کرده است. نگارنده اين موضوع را در سه فصل بررسي کرده و پس از پرداختن به مفاهيم و کليات، توحيد در تفسير المنار را مورد بحث قرار داده است. راه‌هاي برجسته اثبات وجود خداوند از نظر رشيدرضا، فطرت و دليل عقلي است و اقسام توحيد از نظر او مانند ديگر سلفيون، توحيد اُلوهي و توحيد ربوبي است و او اين دو نوع توحيد را مستقل از هم نمي‌داند؛ يعني هر کسي قائل به الوهيت خدا باشد، قائل به ربوبيت او در کارهايش نيز هست. رشيد رضا در باره اسما و صفات خداوند معتقد است که تمامي اسما و صفات موجود در قرآن، تنها در مورد خداوند است و به همان معنايي است که در قرآن به کار رفته و تفسير آن به غير از معناي ظاهري، بدعت است. اين مفسر سلفي توحيد عبادي را عبادت براي خدا مي داند و اينکه قصد انسان در انجام هر کاري، فقط خدا باشد. او با اين تعريف، اعمالي چون زيارت قبور ائمه? و نمازخواندن و دعا در زيارتگاه‌ها را شرک مي‌داند. نويسنده در پايان اين فصل، مباني روش شناختي رشيد رضا در توحيد را مطرح نموده است. شرک از نظر رشيد رضا، يعني قرار دادن ويژگي‌هاي الوهي و ربوبي براي غير خداوند، و هر عملي اين ويژگي را داشته باشد، شرک و انجام دهنده آن، مشرک است. وي منشأ هر شرک و بدعت را غُلوّ مي‌داند. مظاهر شرک از نظر رشيدرضا عبارتاند از: زيارت و علامت گذاشتن براي قبور، سفر براي زيارت مساجد و مراقد، توسل، شفاعت، استغاثه و استعانه، سحر، تبرک. نويسنده پس از طرح ديدگاه رشيدرضا درباره اقسام، منشأ و مظاهر شرک و ديدگاه‌هاي او، به نقد ديدگاه‌هاي او پرداخته است.

---

تکفیر پدیده‌ای است که از زمان امام علی (ع) و ماجرای حکمیت تا کنون همواره جهان اسلام را به خود مشغول کرده است. در دوران معاصر نیز، گروهی از سلفیان، موسوم به تکفیری، با این دستاویز به ریختن خون مسلمانان مباهات می‌کنند. آنها با استناد به اندیشه‌ها و آرای بزرگان خود، این کار را عمل به دستورهای دینی می‌دانند. یکی از نظریه‌پردازان سلفیان معاصر، محمد رشید رضا است. او، که به‌شدت تحت تأثیر عقاید ابن‌تیمیه است، ابعاد و جوانب مسئله تکفیر را به‌خوبی بررسی کرده است. این مقاله ملاک و شرایط تکفیر را از دید رشید رضا می‌کاود. او در مقام مصلح اجتماعی معتقد است باید بین بیان ملاک کلی تکفیر و احکام ارتداد، تکفیر فرد معین و اجرای احکام ارتداد فرق گذاشته شود. ملاک کلی تکفیر را انکار یکی از ضروریات دین می‌داند، ولی معتقد است جهل و تأویل، مانع اجرای احکام تکفیر در خصوص اشخاص است.

توسل به صالحان یکی از مسائل ریشه‌دار اعتقادی در فرهنگ اسلامی است که ابن‌تیمیه و پیروان او در آن شک و تردید کرده‌اند. رشید رضا از جمله کسانی است که سخت روی این مسئله انتقاد داشته است و واسطه‌گری میان انسان و خالق را به هر نحوی که باشد، منافی توحید دانسته است؛ از این رو در تفسیر المنار بارها آن را رد کرده است. او برای اثبات دیدگاه خود به دلایلی مانند منافی بودن توسل با خلوص در عبادت، عنصر شرک در توسل و نفی استعداد وسیله بودن در انبیا و اولیا تمسک جسته است. مقالۀ حاضر با روش انتقادی و با تکیه بر آیات و روایات، به نقد محتوای استدلال‌های رشید رضا پرداخته است. نتیجه آن که برخلاف پندار وی، واسطه‌گری با خلوص در عبادت منافاتی ندارد؛ چون واسطه‌گریِ صالحان اصلاً عبادت آنان نیست؛ عبادت، خضوع در برابر کسی است که پرستشگر، او را اله (مالکِ مدّبّر) بپندارد. قرآن کریم در آیات متعددی سلطۀ غیبیِ انسان‌های ویژه را فی‌الجمله ثابت می‌کند و اگر مقتضای روح ایمان، نفی مطلق سلطه‌های غیبیِ غیر خداوند باشد، بایستی وجود چنین آیاتی را مخالف روح ایمان قلمداد کرد.

مقوله جنگ و نگاه اسلام بدان، از مقولات بحث‌برانگیزی است که دیدگاه‌های گوناگونی از سوی علمای دین و انتقاداتی از سوی غیر مسلمانان را در پی داشته است. آیه 29 سوره توبه که دستور جنگ با اهل کتاب را صادر می‌کند، از مهمترین آیاتی است که با آن بر وجود جهاد ابتدایی در قرآن استدلال شده است. در این مقاله، برداشت تفسیری سه مفسر بزرگ: رشید رضا در «المنار»، سید قطب در «فی ظلال القرآن» و محمد حسین فضل الله در «من وحی القرآن» که سه دیدگاه متفاوت را ارائه می‌دهند، ارزیابی کرده، به نقد می‌گیرد و پس از بررسی نظرات این سه مفسر و نقد تفاسیر آنها، به این نتیجه دست یافته است که آیه در صدد مجازات اهل کتابی است که به پیمان‌هایشان با مسلمانان وفادار نبوده و دشمنی‌های خود را آشکار نموده و به آنها تعدی نموده‌اند؛ مجازاتی که در مقایسه با مجازات مشرکین در واقع تخفیفی برای آنهاست. لذا این آیه نمی‌تواند مجوزی برای آغاز جنگ با مطلق غیر همکیشان باشد.

مسئله‌ی مهدویت و موضوعات پیرامون آن در آخرالزمان از مسائلی است که در منابع معتبراهل سنت بدان پرداخته شده است. وجود اشتراکات متعدد و اختلافات اندک در باور مهدویت میان شیعه و سنی ضرورت پژوهش و روشن شدن حقیقت ماجرا در این بین را دو چندان می‌کند. خصوصا اینکه در پی پذیرش هر دیدگاه موضع‌گیری‌های متفاوتی نسبت به رویدادهای آخرالزمانی اتفاق می‌افتد. ما در این پژوهش کوشیده‌ایم با روش تحلیلی- توصیفی ضمن بررسی دیدگاه‌های این مفسرین در موضوعات مهم مهدویت مانند: رجعت، نزول عیسی، دجال، ویژگی‌های مهدی، علامات قبل از ظهور، رویدادهای پس از ظهور، مفهوم انتظار و نیز بررسی اختلاف نظر در این موضوعات در بین این سه مفسر به جدی بودن مسئله‌ی مهدویت در منابع فریقین ونیز یکسان نبودن نظرات مخالفین شیعه در این مسئله بپردازیم و بدین ترتیب انگیزه‌ای بیشتر برای واکاوی مسئله‌ی مهدویت در میان مخالفین شیعه ایجاد کنیم. همچنین نتایج حاصله از این پژوهش می‌تواند موضوعات نامفهوم در موضوع مهدویت که بر عموم اهل سنت و خصوص مفسرین مشتبه شده است را روشن کند تا اندیشمندان شیعی با تمرکز بر این شبهات به آنها پاسخ دهند.

نقد حديث و دانش‌هاي مرتبط با آن، همواره، مورد توجّه محدثان بوده است. رشید رضا، یکی از انديشه‌وران معاصر و تأثيرگذار در زمينة حديث است. او ضمن باور اجمالی به روایات، نقدهایی فراتر از آنچه مشهور عالمان مسلمان گفته‌اند، بر حدیث وارد ساخت. نگاشته نشدنِ حدیث در قرن اول، رواج نقل به معنا در احادیث، کثرت جعل و وضع، و تأکید بر نقد متن برای اعتبارسنجی روایات، از جمله مباحث قابل توجه در انديشة اوست. شايد عدّة زيادي رشید رضا را سلفي و جزء «قرآنيون» بدانند، اما نگاه او به حديث را مي‌توان حد فاصل دیدگاه قرآنيون و مشهور محدثان دانست. در این مقاله تلاش می‌شود تا ضمن نشان دادن خاستگاه اندیشه‌ها، مبانی و آرای رشيد رضا نسبت به حدیث استخراج و نقد گردد.