آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

آخوند ملا علي نامي از شيخ احسائي پرسشهايي درباره بعضي از اسرار اعتقاديه مي كند و اين اسرار اعتقاديه پاره اي از آيات قرآني است كه تفسير آن خواسته مي شود و پاره اي ديگر از مباحث فلسفي و رموز ديني است و بعضي ديگر اشاراتي به بعضي از خطب نهج البلاغه، شيخ به يكايك اين اسئله بنا بر مذاق و مسلك خود جواب مي گويد. بنابر مندرجات متن اين كتاب بگاهي پرداخته مي شود كه شيخ احمد مشغول شرح رساله مشاعر ملا صدرا بوده است.(عبدالله انوار) اجوبة عن مسائله حول المعراج و البرزخ و كيفية ترابط الروح و الجسم. كتبها في 1232 اول المسائل حول الصوفيه و قد حكم في الجواب يكفرهم و زندقتهم و بقية مسائله ايضا حول التصوف و المريد و المراد و الشيخ و امثالها ذكرها شيخنا في الذريعه 5/188 (عبدالعزيز طباطبائي) آخوند ملا علي از شيخ احمد پرسشهاي زير را مي كند كه از آنجمله است معني «ان القيامة الكبري الواقعه في باطن باطن الزمان اذهي الغاية يسئلونك عن الساعة ايان مرسيها فيم انت من ذكريها الي ربك منتهاها في وراء الوراء ينبغي ان تكون قائمةً او در ذيل اين قول مي گويد كه قيامت محيط بزمانست و زمان منقسم بحال و ماضي و استقبال ميشود و پس از آن مطالب مفصلي راجع بقيامت مي آورد و شيخ احمد يكايك اقوال او را نقل مي كند و در تتميم آن توضيحات مفصل مي دهد (عبدالله انوار) [كتابخانه ملي 9/64؛ مكتبة اميرالمومنين 1/50]

از: گويا احمد بن زين الدين احسائي (د: 1241ه). ظاهرا بخشي از سوالات باشد كه شيخ احمد احسائي پاسخ داده است با عناوين «مسئلة - اقول». «محمود نظري» [مجلس شورا 50/86]

رساله اي مختصر در اصول کلام شيعي که در پاسخ پرسشهايي که فاضل بنام <سيدمحمد> از مولف پرسيده نگاشته شده و در آن بر اصول فرقه شيخي تاکيد شده است. پاسخ به سيد محمد درباره تفسير سوره توحيد و آيه نور و درباره نبوت. از حقيقت سوره توحيد. تفسير «آيه نور» فرق ميان نبوت و ولايت. معني حديث «الله داخل في الاشياء لا كدخول شييء في شييء» (مهدي ولائي) سيد محمد مزبور در نامه خويش سؤالاتي از نامبرده كرده و او پاسخ داده است. از جمله: تفسير سوره اخلاص. آيه نور و برخي از مسائل كلامي و فلسفي مانند: «الفرق بين النبوة و الولاية، ما الوجه في تعدد المشية، ما وجه اختصاص لفظ الله و الرحمن به تعالي، ما الفرق بين الاسم والصفة، ما معني اعرفوا الله بالله، ما معني اتحاد العاقل و المعقول و ... . ». (غلامي مقدم) سيد محمد نامي از حقيقت سوره توحيد سؤال مي كند و احسائي اين سوره را طبق مذاق خاص خود با كنايه و اشاره تفسير مي كند و به گفته وي حقيقت آنرا تا جائي كه بوي اجازه داده شده بيان مي نمايد. (سيد احمد اشكوري) در پاسخ هفت پرسش سيد محمد بكاء. نمايه اين هفت پرسش در فهرست كتب مشايخ (ص234-235) آمده است: 1. پرسشي درباره تفسير سوره توحيد، ‌2. درباره آيه نور و بواطن آن، 3. فرق ميان نبوت و ولايت مطلقه، 4. مراد از ولايت باطن نبوت است 5. معني حديثي در توحيد، 6. شرح گفته «يا نعيمي و يا دنياي و آخرتي» در مناجات حضرت سجاد. 7. درباره رياضت. پرسش هفتم در «جوامع الكلم» نيامده است. (احمد منزوي) آقا سيد محمد ضمن تبجيل بسيار از احسائي سوالهاي زير را طرح ميكند و از او جواب آنرا مي خواهد پرسش نخست: ما حقيقة سورة پرسش دوم: ما الفرق بين النبوه و الولايه پرسش سوم: مقصود از آنكه مي گويند «الولايه باطن» چيست ؟ پرسش چهارم: اين حديث را معني چيست: داخل في الاشياء كدخول شيء في شيء و خارج عن الاشياء كخروج شيء عن شيء پرسش پنجم: معني يا نعيمي و جنتي در مناجات سجاد چيست ؟ پرسش ششم: طريقت رياضت و كيفيت تحصيل سعادت چه ميباشد شيخ يكايك اين پرسشها را تحت «قال» آورده و سپس در زير آن جواب مي دهد (عبدالله انوار) سيد محمد نامي پس از تمجيد بسيار از شيخ احمد احسائي از او مي خواهد كه اولا حقيقه سوره توحيد را شيخ آنطور كه مي داند بيان دارد و ثانياً: آيه نور و ثالثاً: حقيقه « الولاية باطن النبوه » را آشكار دارد و رابعاً: معني حديث: « داخل في الاشياء كدخول شيء في شيء و خارج عن الاشياء كخروج شيء عن شيء عن شيءً و خامساً: معني « يا نعيمي وجنتي » در مناجات سيد سجاد را بگويد و سادساً: بمن گويد كه طريق رياضت و كيفيت تحصيل سعادت چگونه است شيخ بيكايك آنها پاسخ مي گويد. (عبدالله انوار) شامل 7 سؤال سيد محمد بكاء و پاسخ شيخ احمد احسائي كه در فهرست مشايخ عظام ص234 معرفي شده است. اين رساله در جوامع الكلم چاپ سنگي بي صفحه شمار در تهران 1273 رساله سوم نيز آمده است (علينقي منزوي) نخستين آنها درباره سوره توحيد و تفسير آيتهاي ديگر است در پاسخ سوال سيد محمد بكاء واعظ. سيد بكا‌ء در طي نامه اي به شيخ احسائي 7 سوال كرده و هفتمين سوال درباره راه سلوك و رياضت است. 6 سوال و جواب آنها (كه نخستين آن درباره تفسير سوره توحيد و ششم درباره يك فقره از مناجات امام سجاد (ع) است) در جوامع الكلم به چاپ رسيده و اين سوال 7 در اصل بوده و به چاپ نرسيده است. در اين قسمت متن كامل سوال كه نزديك به يك صفحه نسخه حاضر است، نخست نقل و پس از آن جواب احسائي آورده شده است. احساوي در اين پاسخ تاكيد كرده است تنها راه صحيح سلوك و رياضت، متابعت سنت ائمه هدي و دوري جستن از شيوه اهل تصوف است. (عبدالحسين حائري) سؤالات مختلفي است كه شخصي به نام سيد محمد درباره حقيقت سوره توحيد و آيه نور و فرق بين نبوت و ولايت و معني حديث «داخل في الأشياء لا كدخول شيء في شيء» و معناي «يا نعيمي و جنتي» در مناجات امام سجاد عليه السلام، و طريقه سلوك و رياضت از شيخ احسائي پرسيده، و شيخ به روش خود بدان پاسخ داده است رساله مختصري است در پاسخ به شش سؤال: 1-تفسير سوره توحيد 2-تفسير آيه نور 3-حقيقت فرق بين نبوت و ولايت مطلقه 4-مراد از ولايت باطن نبوت 5-معني حديث: داخل في الاشياء لاكدخول شيء في شيء 6-طريقه رياضت و تحصيل سعادت (صدرائي و ديگران) از شيخ احمد احسائي. سيد محمد بكاء از احسائي 7 سؤال كرده و سؤال دوم از تفسير آيه نور است به گونه اي ديگر به جز آن كه مفسران در تفسير آن آورده اند. سؤال 7 از طريقه رياضت است كه در فهرست ج 22 ياد شد. (عبدالحسين حائري) در پاسخ سيد محمد، كه بيش از اين از وي نشاني نمي دهد (نك: جواب مسايل السيد محمد). درباره حقايق سورت توحيد، عرفاني. و اين جز «تفسير احد» من قول هو الله احد» (هف) اوست. سيد محمد از او خواسته كه در آن باره به گونه اي كه ديگر مفسران نمي نگارند بنگارد. نخست پرسش را كه همراه است با كلمات ستايش آميز از احسايي آورده سپس به تفسير و تأويل هاي خود از آن سوره مي پردازد. (احمد منزوي) رساله ايست كه احسايي در پاسخ به شش پرسش «سيد محمد بكا» نوشته است. (ابراهيم ديباجي) رساله اي است در پاسخ به هفت سوال كه سيد محمد بكاء از احسايي پرسيده و وي با عناوين «قال - اقول» جواب داده است. سوالات مذكور درباره موضوعات زير است: 1- حقيقت سوره توحيد و تفسير آن، 2- تفسير آيه نور، 3- حقيقت تفاوت بين نبوت و ولايت، 4- دليل مطرح كردن ولايت به عنوان باطن نبوت، 5- معني حديث «داخل في الاشياء لا كدخول شيء في شيء و خارج عن الاشياء لا كخروج شيء من الشيء»، معني «يا نعيمي و جنتي» در مناجات امام سجاد (ع)، 6- طريق الرياضة و كيفية تحصيل السعادة و المعرفة. پاسخ شيخ احمد احسائي به پرسش سيد محمد بكاء واعظ است درباره طريقه رياضت و تحصيل سعادت. سائل در نامه اي درباره شش موضوع از احسائي سؤالاتي كرده كه نخستين آن درباره تفسير سوره توحيد و ششم درباره يك فقره از مناجات امام سجاد (ع) است و پس از پايان سؤال ها از شيخ احسائي در خواست مي كند روش صحيح و موافق با شرع رياضت و سلوك الي الله را بيان دارد. رساله احسائي در پاسخ به شش سوال اول در جوامع الكلم (ص111-118) به چاپ رسيده است و اين سوال هفتم است كه به چاپ نرسيده است. احسائي در اين پاسخ شيوه سلوك اهل تصوف و ارتكاب اذكار غير وارد از امامان و اولياء (ع) را ضلالت و گمراهي مي خواند و تنها راه صحيح سلوك و رياضت را پيروي از سنت ائمه هدي و دوري جستن از شيوه اهل تصوف مي داند. (كرم رضايي، ‌پريسا) آغاز كتاب: بسملة‌، حمدله، اما بعد فيقول العبد المسكين احمد ... انه قد ارسل الي السيد الجليل ... طلب مني جوابها علي غير ما ذكره المفسرون ظاهرا و شدد في الطلب و اطال و اسهب و كان القلب مشتتا و العزم متهافتا ليس لي وجدان من اختلاف احوال الاخوان و الزمان ... انجام كتاب: و اجعلني خيرا مما يظنون و اغفرلي ما لا يعلمون انك انت الغفور الرحيم ستار العيوب غفار الذنوب و انت حسبنا و نعم الوكيل. [فهرست سپهسالار 5/26؛ مدرسه فيضيه 2/42 و 2/92؛ فهرست مشايخ3/24؛ كتابخانه ملي 11/473؛ دائرة المعارف اسلامي 1/76؛ طبقات 13/88؛ اعلام، 1/64؛ فهرست كتب مشايخ، 251 «رساله» ؛ ‌مشار، عربي، 259 «جوامع الكلم»؛ مشار، مؤلفين، 1/345: براي كارهاي چاپيش: «جوامع الكلم» كه در برگيرنده 92 رساله و 12 قصيده است، از آن ميان همين تفسير؛ شيخ علي حيدر 2/286؛ وزيري يزد 4/1412 و 3/1058؛ فهرست كتب مشايخ ج1 ص 24؛ كتابخانه نوربخش 2/214؛ مكتبة امير المومنين 1/40؛ شورا 41/187]

پاسخ به سؤالي است كه اگر كفر و ايمان شخص در لوح محفوظ نگاشته شده ديگر محلي براي تكليف پيامبر (ص) به ايمان براي كفار باقي نماند، تأليف شده به سال 1223. (جعفر اشكوري) سيدي - كه مؤلف از او تعبير به سيدنا الاكرم نموده - چندين سؤال درباره علم از مؤلف نموده و خود نيز جواباتي بر سؤالهاي خود داده است، مؤلف در اين رساله در جاهايي كه باسائل اختلاف داشته را آورده است و در هشتم جمادي الثاني 1223 تأليف آن در يزد بپايان رسيده است. اگر در لوح محفوظ ايمان و كفر آدميان نوشته شده و آنچه در اين لوح ثبت باشد تغيير پذير نيست، چگونه انبيا مردم را تكليف به ايمان مي كنند. اين پاسخ استدلالي فرق ميان تشريع تكويني و ظاهري را بيان كرده و تكليف اول را تكويني و دوم را ظاهري مي داند. سؤال در اين نسخه تلخيص شده است. (سيد احمد اشكوري) شخصي مي پرسد از سبب تكليف كفار به ايمان با علم به عدم ايمان آنان و خود از آن سوال پاسخ گفته و تكليف را تكليف تشريعي و تكويني دانسته و مي خواهد بدينوسيله حل اشكال كند، ولي احسائي در گفته هاي او رد و ايراد مي كند و بروش خاص خود اشكال را پاسخ مي گويد. (سيد احمد اشكوري) در اينكه چگونه پيغمبر امر مي كند بايمان كسي را كه مي داند كه ايمان نمي آورد در حالي كه در لوح محفوظ نوشته شده كه او كافر است و شرح علت آن از شيخ احمد قطيفي و بيان احسائي درباره شرح شيخ احمد و مسائل ديگر ساخته 1223. (محمد باقر حجتي) درباره لوح محفوظ و محو و اثبات در پاسخ سيد ابوالحسن گيلاني (ش 5/3622-فهرست احسايي 9: 2). (محمد تقي دانش پژوه) مؤلف اين رساله را در پاسخ پرسشهاي آخوند ملا مصطفي تأليف کرده است. در برابر پرسش كسي كه نامش در پيشگفتار كوتاه نيامده، و در فهرست كتب مشايخ نام او سيد ابوالحسن گيلاني آمده است. درباره اينكه اگر ايمان و كفر در لوح محفوظ ثبت است، پس چرا بايد كافر را تكليف كنند، با اينكه از پيش سرنوشت او روشن است. تاريخ نگارش در انجامه نگارنده 8 ج 2/1223ق آمده است. (احمد منزوي) به خواهش سيد ابوالحسن گيلاني، درباره مسأله دشوار زير: اذا كان كل شيئي كتب في اللوح قبل خلق الخلق و منه ايمان المؤمن و كفر الكافر، فكيف يجوز ان يأمر النبي (ص) بالايمان من يعلم انه لايومن و كتب في اللوح المحفوظ انه كافر ... در انجامه تاريخ به پايان رسيدن 8 ج 2/1223ق آمده است. و در «فهرست كتب مشايخ 220» آمده كه در «جوامع الكلم» تبريز، 1273ق چاپ شده است. (احمد منزوي) مولف در پاسخ به سوال سيد ابوالقاسم لاهيجي از مسئله علم و كشف سر آن، ظرفهاي سه گانه سرمد و دهر و زمان را بررسي نموده و به بيان لوح محفوظ و لوح محو اثبات و اشاره به قضا و قدر و عالم ذر پرداخته است. (حبيب الله عظيمي) آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين ... قد سأل سيدنا الاكرم عن مسألة عريضة في العلم و جوابها و كشف سرها. انجام كتاب: و لميكائيل و أخويه كذلك في الاكوان الثلاثة فاذا اطلق سنة يراد به ما ذكر و الحمدلله ... [الهيات تهران ص 343؛ مرعشي 21/246؛ فهرست سپهسالار 5/31؛ مدرسه صدر بازار 1/201و 2/279؛ مرعشي23/199؛ دائرة المعارف بزرگ 1/337و 6/662: احسايي؛ فهرست كتب مشايخ 220 «رساله» ؛ اعلام 1/64؛ طبقات 13/88-91؛ مشار، مؤلفين 1/345: براي كارهاي چاپيش؛ مرعشي 21/246؛ تراثنا س13ش2و/3 332؛ شورا 44/221]

مؤلف در اين رساله از يازده سؤالي كه شاهزاده محمود ميرزا قاجار براي وي فرستاده پاسخ گفته كه بيشتر اين سؤالات در مسائل اعتقادي و فلسفي است كه شيخ به روش خود مختصر و استدلالي پاسخ گفته - و چنانچه در نسخه حاضر آمده - در شب 24رجب 1237تأليف آن به پايان رسيده است. جواب مسائل اول وي در مجموعه (4/2719) همين فهرست گذشت. شاهزاده محمود ميرزاي قاجار فرزند فتحعلي شاه قاجار يكي از شاهزادگان دانشمند و دانشور زمان بود او كه شعر بسيار مي سرود در مسائل علمي و حشر با عالمان علاقتي خاص داشت و چنانكه از عنوان همان رساله بر مي آيد شيخ را احترام بسيار به او بود او نامه به احسايي مي نويسد و اسئله زير را خدمت او مي فرستد و جواب آنها را مي خواهد اما سوالها: 1-سرعصمت قولي و فعلي انبياء و اوصياء چيست. 2-معني ولايت چيست. 3-آيا صفات واجب تعالي عين ذات اوست. 5-چون كل باراده حق و قضاء اوست پس عقلاً و شرعاً واجب است كه رضا بقضاء الهي داد. 6-جمع حدوث عالم بادوام فيض و ازليت وجود چيست. 7-آيا خطبه بيان و خطبه طنطجيه از حضرت علي عليه السلام است. 8-نسبت تردد و ابتلاء و بداء به خدا چيست. 9-معني استجابه دعا و اعانه ملهوفين چيست. 10-آيا حضرت رضا عالم بسم بود يا نه ؟. شيخ يكايك اين پرسشها را پاسخ مي گويد منتهي درنهايت تعصب و تعبد (عبدالله انوار) در پاسخ شاهزاده محمود ميرزا قاجار (د 1271ق) ده پرسش عقيدتي است با سربندهاي «قال رفع الله مقامه» و «اقول» . نمايه 11 پرسش و پاسخ آن در «فهرست كتب مشايخ 236-237» آمده است: نخستين: «ما سر عصمة الانبياء و الاوصيا؟، دوم: ما معني الولاية في اللغة، چهارم ما معني حديث النبوي ... واپسين پرسش درباره خوردن حضرت رضا انگور را، كه آيا مي دانست زهرآگين است و يا نه» . در انجامه تاريخ نگارش، 24 رجب 1237ق آمده است. (احمد منزوي) پاسخ پرسشهاي يازده گانه شاهزاده محمود ميرزا پسر فتحعليشاه قاجار. پايان يافته در شب 24 رجب 1237ق (حكيم) آغاز كتاب: حمدله. صلاة‌ ... فيقول العبد المسكين احمد بن زين الدين الاحسايي الهجري ان الجناب العالي الشامخ ... المحترم محمود الشاهزاده ادام الله عليه امداده و العمر ... قد ارسل من نتايج افكار الذكية و تنبيها ... قد طلب من مخلصه جوابها و تبيين قشرها من لبابها. . قال رفع الله قدره و اعلي ذكره. الاول منها ما سر عصمة الانبياء. . انجام كتاب: و هذا سر وجداني. و بهذا البيان منكشف لمن له عيان. و الحمدلله رب العالمين. و كتب بيده العبد المسكين احمد بن زين الدين ... و فرغ من اجوبة المسايل الشريفة ليلة الرابع و و العشرين من شهر رجب 1237 سبع و ثلاثين بعد المأتين و الألف ... و صلي الله علي محمد و‌ آله. [كتابخانه ملي 8/224؛ كتابخانه جمعيت نشر ص 1194؛ فهرست مشايخ 2/26 و 27؛ شورا 1/109/33و 1/16/29؛ ]

پرسش هايي است درباره بعضي از عبارات مشكل كتاب «الفوائد الحكمية» مؤلف، كه در اين جا به تفصيل جواب داده است. (صدرائي و ديگران) سائل شيخ رمضان بن ابراهيم است كه از پاره اي اشكالات در فوائد شيخ احسائي و ديگر آثار او پرسش ميكند و احسائي خود پاسخ گفته است. شيخ احمد احسائي كه در 27 ج 1/1235 ساخته است. (محمد تقي دانش پژوه) شيخ رمضان بن ابراهيم به برخي از اشكالات در كتاب «الفوائد الحكمية » ‌شيخ احسائي برخورد كرده و آنها را از شيخ پرسيده است. وي به روش خود بدانها پاسخ داده و در شب 27 جمادي الاول 1235 از تاليف آن فارغ شده است. (سيد جعفر اشكوري) آغاز كتاب: الحمدلله رب العالمين ... اما بعد فيقول العبد المسكين احمد بن ... الشيخ رمضان بن ابراهيم مسايل قد استشكلت من بعض عباراتي في الفوايد ... انجام كتاب: او ما يجاب به كثيرة لا يمكن جمعها في كتاب ... العصافير بقطع الشجرة لا بالتنفير و الله سبحانه ولي التدبير و اليه المصير [مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/410؛ عكسي مركز احياء 6/262]