آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نقد رواقي گري به عنوان زيست اخلاقي: حالا ببينيم چه هست در اين مكتب رواقي كه امروزه حتي از جانب نوانديشان ديني هم به عنوان مكتبي كه ميتوان براي اخلاق سكولار سراغش رفت بركشيده ميشود . تا جاييكه تاملات و تفكرات من اجازه ميدهد عناصر زير در مكتب رواقي برجسته اند: ١- به انفعال رسيدن يعني بي تفاوت شدن نسبت به بد و خوب جهان يعني نوعي حالت فرزانگي. ٢- ارتكاب به عمل اخلاقي در حد فهم انساني و مداومت ورزيدن بر آن فارغ از هر نتيجه اي كه در پي دارد . به بيان ديگر اين عمل اخلاقي في حد ذاته هست كه مهم است آنچه در پي مي آيد نبايد شخص اخلاقي را متاثر سازد چه خوشحال و چه ناراحت كه اينهم مقام نوعي فرزانگي در سلوك عمليست . اما اين مدعيات اساسا قابل استناد با فرضيات بنيادين خود مكتب رواقي نيست . في المثل ميتوان پرسيد اصلا چرا انسان بايد اخلاقي باشد؟ حجيت معرفت شناختي اولويت (به قول اقاي ملكيان) رفتار اخلاقي بر رفتار غير اخلاقي چيست ؟ و اگر پاسخ اين باشد كه رفتار اخلاقي زندگي انسانها را كنار هم ممكن ميكند باز هم ميتوان گفت چنين نيست ... انسانها همينكه به هم آزار نرسانند ميتوانند كنار هم زندگي كنند خير رساندن و فعل اخلاقي الزامي ندارد ... و از آن بالاتر فرزانگي از كجاي اين مكتب در مي آيد ؟ ماترياليسم خدا انگارانه و طبيعت گرايانه رواقي چگونه به فرزانگي اخلاقي ميرسد ؟ اصلا به چه دردي ميخورد اخلاقي باشي رفتار غير اخلاقي ببيني باز هم اخلاقي باشي ؟؟ چرا ؟؟ وقتي مبدا شما مادي است و همه چيز به طبيعت برميگردد ما چرا بايد فرزانه باشيم ؟؟ طبيعت محل ارضاي غرائز است نمونه اش حيوانات اگر انسان را به تعبير ارسطويي حيوان ندانيم حالا انسان كه غايتي جز طبيعت ندارد چرا بايد چشم بر غرائز و تاثرات و انفعالات دروني خود ببنددد ؟ چرا بايد خشمگين نشود ؟؟ چرا بايد خويشتندار باشد ؟ غايت قصواي اين نگاه كجاست تا وقتي ما تخته بند طبيعتيم ؟؟ و نكته آخر خود رواقيون عزيز بزرگترين جنايتكاران تاريخ بودند از سنكا در كنار نرون خونخوار تا خود ماركوس اوراليوس و جنگهاي طولاني اش خوب چرا بايد اين مكتب را كه از ابتدا تا انتها خطاي معرفت شناختي دارد كه هيچ معتقدين به آن هم چيزي گفته اند و آن كار ديگر كرده اند باور كرد ؟ بنظرم مي آيد نوانديشان ما بهترست قبل ازاينكه مفتون ميوه ها و سخنان زيباي يك مكتب شوند در بناي مكتب مطالعه كنند ... ما اساسا روي چه ايستاده ايم ؟ در رواقي گري دو تناقض بزرگ وجود دارد اول اينكه اين پايبندي به عمل اخلاقي از دل ماترياليسم طبيعت گرايانه بيرون نمي آيد دوم اينكه تعليم دهندگان مكتب خود برعكس آن زيسته اند و اين هر دو از سستي مكتبي خبر ميدهد كه براي امروز ما هم چيزي براي گفتن ندارد چه رسد به آنكه به فرموده حناب سروش دباغ كه خويش را نو انديش ديني هم ميدانند بخواهيم حافظ را هم رواقي بخوانيم .... نو انديش ديني اخلاق را از دل دين نص مقدس مي پيرايد و مطابق مقتضاي زمانه مينمايد يا اينكه حتي با نظر سكولار حداقل اخلاق را از منشا پاك و بي شائبه اي برميگيرد نمونه اش اسپينوزا .... نه اينكه در ميان دستان جباران تاريخ دنبال عمل اخلاقي بگردد كه جز گل در مسير باد كاشتن نيست. كمي انديشه راه را روشن ميكند و البته مشتاق شنيدن نقدها و نظرات عزيزان هستم.

کتاب حاضر مشتمل بر تاملات فلسفی نگارنده در دو حوزة دین و اخلاق، طی سالیان اخیر است وی در نخستین مقالة کتاب تحت عنوان «کانت، ویتگنشتاین متقدم و نقد اخلاق تجربی» به بحث از اخلاق در فلسفة کانت و ویتگنشتاین می‌پردازد و ربط و نسبت میان این دو را می‌کاود. مدعای اصلی مقاله این است که اگرچه هم کانت و هم ویتگنشتاین متقدم به نقد اخلاق تجربی و مشخصا نتیجه‌گرایی همت گمارده‌اند و هر دو، جهان پیرامون را عاری از ارزش‌های اخلاقی می‌دانند، اما مبدا عزیمت کانت معرفت‌شناسانه است، در حالی که ورود ویتگنشتاین به بحث دلالت‌شناسانه است. نیز اخلاق کانتی اخلاقی شناخت‌گراست، حال آن که اخلاق ویتگنشتاین غیر شناخت‌گراست. عنوان مقالات دیگر عبارت است از: «اتانازی داوطلبانة غیرفعال» از منظر اخلاق راس، مبانی اخلاق دموکراسی، اندر باب اخلاق و سیاست، عرفان و روشنفکری دینی، نومینالیسم وجودشناختی و فلسفة تحلیلی، پوپر و سنت فلسفة تحلیلی و....

بنا بر یک تقسیم‌بندی، فلسفة اخلاق مشتمل بر سه شاخة فرااخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق کاربردی است. فرااخلاق که می‌توان آن را انتزاعی‌ترین شاخة فلسفة اخلاق به حساب آورد، خود شامل سه حوزة دلالت‌شناسی، وجودشناسی و معرفت‌شناسی اخلاقی است. سوالاتی نظیر این که فضای مفاهیم اخلاقی، مانند خوبی، بدی و... چیست، در دلالت‌شناسی اخلاق مورد بحث قرار می‌گیرد و پرسش از این که آیا ما اساسا معرفت اخلاقی داریم یا نصیب ما در این وادی جز شکایت اخلاقی نیست، در حوزة معرفت‌شناسی اخلاقی مطرح می‌شود. یکی از پرسش‌های مهمی که در فرااخلاق به بحث گذاشته می‌شود، عبارت است از این که آیا ما اصول اخلاقی چندی داریم یا خیر؟ در این باره فیلسوفان متعددی در مکاتب مختلف دربارة اخلاق و حوزه‌های مختلف آن نظراتی مطرح کرده‌اند. برای مثال ژان پل‌ سارتر، در سنت فلسفة قاره‌ای با مطرح کردن اخلاق موقعیتی در صدد پاسخگویی به پرسش مزبور برآمد. بنابر رای او آنچه که در وادی اخلاق برای رسیدن به داوری اخلاقی موجه محوریت دارد و نقش مهمی ایفا می‌کند، موقعیت وجودی کنشگر اخلاقی است. از طرف دیگر ایمانوئل لویناس، تصمیم‌پذیری در وادی اخلاق را کم‌اهمیت می‌انگارد و بر یکتایی و منحصر به فرد بودن تصمیمات اخلاقی تاکید می‌کند. نگارنده در کتاب حاضر، پیشینة بحث دربارة خاص‌گرایی و عام‌گرایی را در سنت اخلاقی تحلیلی بررسی کرده است. کتاب از دو فصل با عنوان «الگوپذیری رفتار دلایل اخلاقی» و «اخلاق وظایف در نظر اول: نمونه‌ای از عام‌گرایی اخلاقی معقول» تشکیل می‌شود.

نگارنده در مقدمة کتاب خود نوشته است: «... بسط، نهادینه‌سازی و بومی کردن یک سنت فلسفی در میان ما مستلزم برداشتن گام‌هایی است. گام نخست حسن انتخاب و ترجمة آثار مفید و آموزشی در سنت مورد نظر است. این امر مخاطبان را با مفاهیم و آموزه‌های محوری آن سنت آشنا خواهد کرد. گام بعدی، تالیف مقالات و کتاب‌هایی دربارة مولفه‌ها، مقدمات و مفاهیم سنت مورد نظر به زبان مادری است. این مهم دیگران را مدد می‌رساند تا بتوانند در آن نسبت فلسفی به زبان مادری بیندیشند. هم‌زمان با این امر، تنظیم و تنسیق گفتارهای درسی‌ای که متخصصان دربارة موضوعات متعدد آن سنت فلسفی القاء کرده‌اند، مفید فایده است». «کتاب حاضر، صورت منقح دروس فلسفة اخلاقی است که طی دو ترم در موسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران (مهر 86- تیر 87) القاء شده است. در این برنامة درسی، عموما برخی از مباحث جاری و ساری، در دو شاخة فرا اخلاق و اخلاق هنجاری انتخاب و به شرح و بسط آنها همت گماشته شده است». «از آنجا که کتاب حاضر، شان آموزشی و تعلیمی دارد، آموزه‌های آن بر خلاف شیوة مقالات علمی ـ تخصصی، به دور از ایجاز و با ذکر توضیحات و مثال‌هایی چند بیان شده‌اند... برای تنسیق نهایی این مجموعه به منابع متعددی مراجعه شده است، که برای سهولت کار خوانندگان محترم، در انتهای هر فصل، این منابع فهرست و جهت مطالعة بیش‌تر ارجاع داده شده است».

در این مقاله می کوشم تا دلیلی له موضع عام گرایانه درباره چگونگی رفتار دلایل اخلاقی در سیاق های مختلف اقامه نمایم. لازمه این استدلال این خواهد بود که موضع خاص گرایانه و کل گرایانه درباره چگونگی ترکیب شدن خصوصیت های اخلاقی مربوط در سیاق های مختلف ناموجه است. مطابق با استدلال مطرح شده در مقاله، یک خاص گرای کل گرا با یک دو راهی رو به رو است. شق نخست دو راهی معطوف به چگونگی مشارکت یک خصوصیت اخلاقی مربوط در ارزیابی اخلاقی سیاق های مختلف است. شق دوم متضمن این مطلب است که تبیین وجود شناختی خاص گرا درباره چگونگی ترکیب شدن خصوصیت های اخلاقی مربوط با یک دیگر در سیاق های مختلف مبهم است. با مدنظر قرار دادن دو راهی مذکور، می توان چنین نتیجه گرفت که استدلال موضع خاص گرایانه (موسوم به کل گرایی) درباره چگونگی ترکیب شدن خصوصیات اخلاقی مربوط با یک دیگر در سیاق های مختلف ناموجه است.

رشد مقوله اخلاق و تاثیر آن بر نظامهای تصمیم گیری در سازمانها از اهمیت فزاینده ای برخوردار است. شناخت الگوها و مکاتب اخلاقی و سپس اجرایی نمودن آن در فضای عملیاتی کمک می کند که جامعه جهانی به سوی تصمیم گیری اخلاقی پیش رود. وارد کردن مولفه اخلاق در مساله تصمیم گیری با کاستیهایی همانند فقدان دستگاه مناسب به منظور قیاس میان تابع مطلوبیت گزاره های اخلاقی با سایر مطلوبیتهای محسوس همانند سود و یا درآمد، فقدان راهکار مناسب در شرایط تعارض بین گزاره های اخلاقی با منافع و اهداف سازمان و همچنین عدم شفافیت جایگاه متغیرهای اخلاقی در نظام تصمیم گیری رو به روست. این کاستیها باعث آن شده است که فضای مباحث اخلاقی بیشتر سمت و سوی نظری و انتزاعی به خود بگیرد و کمتر در فضای عملیاتی سازمان، امکان اجرایی کردن آن به وجود آید.یکی از حوزه های تصمیم گیری در سازمانها، تصمیم گیری در حوزه علوم و فناوری است؛ حوزه ای که در حد خود گسترده است و از تصمیم گیری برای خرید و انتقال فناوری صنعتی و تخصیص بهینه منابع مختلف تحقیق و توسعه در یک سازمان تا به کار بستن شیوه های درمانی برای بیماران یک بیمارستان را در بر می گیرد.این مقاله ضمن معرفی دستگاه اخلاقی راس به عنوان یک مکتب سازوار در حوزه اخلاق تلاش می کند که در ابتدا امکان بهره مندی از گزاره های اخلاقی را در نمونه های رایج تصمیم گیری چند معیاره پدید آورد و در نتیجه فضای بهره گیری از آنها را در تصمیم گیری های سازمانی فراهم سازد. در ادامه تلاش شده تا با ارایه مفهوم ارزش مورد انتظار اخلاقی، مجموعه کنشهای انسانی در حوزه تصمیم گیری در قالب گردآوری  ارزشهای مورد انتظار ناشی از اجرای وظایف هفتگانه راس و مشتقات آن متجلی شود و سایر اهداف همانند افزایش سود، درآمد و یا کاهش ضرر در قالب یک وظیفه اخلاقی بازخوانی شود. در این صورت، علاوه بر پیش بینی و تبیین رفتار تصمیم گیران، امکان ارایه نمونه های اجرایی برای تصمیم گیری بر مبنای ارزش مورد انتظار اخلاقی فراهم می شود.

کتاب حاضر، به‌نقد و تفسیر زندگی، شخصیت و آثار «سهراب سپهری» پرداخته است. جستارهایی از نظراتِ قابل‌تأمل نویسنده، مرتبط با آرا و احوالِ سپهری، در 15 مفهوم و موضوع، طبقه‌بندی، معرفی، مرور و تبیین گردیده: نگریستن به پدیده‌های آفاقی از منظر انفسی، مواجهه با امر متعالی، ایمان ورزی، مواجهه با پدیده مرگ، غم سبز و غم سیاه، فلسفه لاجوردی و نگاهِ پیشامفهومی، رؤیای معنوی، عشق، تطورِ آرا و احوال سپهری، هیچستان، آشنایی‌زدایی و دیریابی، نقد سپهری، مقایسه سپهری با شریعتی، مقایسه با فروغ، تأثیر گرفتن از اندیشمندانِ معاصر. همچنین، آرای معرفت بخش نویسنده؛ در ارتباط با «عرفان مدرن»، در قالب و متناسب با 10 مفهوم و موضوع طبقه‌بندی، معرفی، مرور و تبیین گردیده است.

کتاب حاضر شامل مقالاتی درباره شعر و عرفان سهراب سپهری است که در سالیان اخیر نگاشته شده است. اگر بخواهیم از حدود و ثغور سلوک معنوی در جهان راززدایی شده کنونی ذیل سنت ایرانی- اسلامی سراغ بگیریم و مؤلفه‌های آن را برشمریم، نباید سپهری و میراث معنوی ماندگار او را نادیده انگاریم. سهراب به مثابه سالک مدرنی که دغدغه‌های ژرف معنوی دارد، با بر آفتاب افکندن تأملات خویش درباره مقولاتی نظیر مرگ، عشق، باد، باران، امر متعالی، غم، فلسفه لاجوردی، تنهایی، رویا و ... منظومه‌ای را سامان بخشیده است.