آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان و تصوف در دو بعد نظر و عمل، به مثابه بینش و شهود و عهدی با حقیقت است که در ساحت عملِ مبتنی بر آن بینش، سریان می‌یابد و چه بسا که آن عمل، عملی تاریخی اجتماعی باشد و در بنیان و قوام و نشاط و یا پوشیدگی و انحطاط تاریخ و ادوار تاریخی مؤثر افتد. فهم و درک ماهیت، جایگاه، وجوه و مراتب «تاریخ» و «عرفان و تصوف» دو محور اساسی است. به عبارت دیگر در حیات تاریخی- اجتماعی، نقش جریان‌های معرفتی که عرفان و تصوف به مثابه یکی از آن‌هاست، مسئله‌ای محوری است. داوری و نصر هر دو به این مسئله توجه داشته‌اند داوری از تأثیر تفکر و قوت و ضعف آن سخن می‌گوید و عرفان را به مثابه یکی از جریان‌های فکری و یا یکی از انحاء تفکر می‌داند و بر این باور است که تفکر و معرفت روح جامعه است. همچنان که نصر نیز درباره تصوف به همین‌شیوه سخن گفته است و به نقشی که تصوف در جامعه داشته پرداخته و برای نگرش عرفانی اهمیتی ویژه در یافتن راه آینده و نجات انسان معاصر قائل است.

نسبت میان فرونسیس (phronesis) یا حکمت عملی و سوفیا (sophia) یا حکمت نظری، و در سطحی دیگر، نسبت بین فضایل اخلاقی و فضایل عقلی، یکی از موضوعات مهم در فلسفۀ اخلاق ارسطوست. اهمیت موضوع نه تنها به این دلیل است که در صورت تقدم و برتری فرونسیس بر سوفیا، بین آموزه¬های ارسطو در متافیزیک و اخلاق نیکوماخوس تعارض پیدا ميشود، بلکه بنظر میرسد تقدم فرونسیس بر سوفیا درنهایت به نوعی عدول از فلسفة اولی و بتبع آن، آدمی را شریفترین موضوعات پنداشتن، می¬انجامد. البته ارسطو خود با چنین موضعی مخالف است. مسئلۀ اصلی در این مقاله اینست که آيا در فلسفة ارسطو تقدم با سوفیاست یا فرونسیس و اینکه اهمیت تقدم یکی بر دیگری چیست و چه پیامدهایی دارد؟ در این مقاله استدلال ميشود که گرچه نزد ارسطو فرونسیس از جایگاهي ممتاز برخوردار است اما درنهایت سوفیا تقدمی مبنایی دارد. از طرفی، در اندیشة ارسطویی، ائودایمونیا (eudaimonia) یا نیکبختی، جز از طریق بهره¬مندی از فرونسیس توأم با سوفیا ممکن نیست. پس ميتوان گفت برای شناخت غایت فلسفه، باید در مفاهیم سوفیا و فرونسیس و نسبت آنها با یکدیگر و دیگر فضایل تأمل کرد.

به موازات ظهور پست مدرنیسم در غرب و فروپاشی آرمان های مدرنیته و عصر روشنگری، متفکران ایرانی نیز در این خصوص نظریه پردازی کردند. یکی از این متفکران تاثیرگذار رضا داوری اردکانی است که با توشه گیری از آرای هایدگر و منابع اسلامی- شیعی به جنگ مدرنیته و تجدد می رود. او با پیروی از سنت پدیدارشناسی، غرب را به مثابه کل یکپارچه معرفی می کند و در این مسیر نقد خود را متوجه کسانی می بیند که حساب علم و تکنیک و ادب غرب را از قهر و سیاست استکباری جدا می کنند. محور نقد داوری نسبت به مدرنیته، انسان محوری یا اومانیسم است و در ذیل چنین نقدی، شالوده دیگر بنیان های مدرنیته یعنی عقلانیت و علم را درهم می ریزد. داوری بر این نکته تاکید می ورزد که پست مدرنیسم نه دوران پس از مدرنیته بلکه مرحله پایانی و بحران آن است. به همین اعتبار، از نظر او تنها راه خلاصی از تفکر غربی و اومانیستی، تبری جستن از ایدئولوژی های غربی و وانهادن سوبژکتیویسم است. این جستار درپی این است اندیشه های رضا داوری درباره غرب را با نگاهی فلسفی، بازخوانی و واکاوی کند.