آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نظام فلسفي فلوطين جزو تأثيرگذارترين فلسفه‌هاست که نه‌تنها بر فلسفه مسيحي بلکه بر فلسفه اسلامي نيز تأثيرات فراواني دارد. هستي‌شناسي‌ و جهان‌شناسي‌ فلوطين بر پايه‌ سه بنياد استوار است: احد، عقل و نفس. از رهگذر اين جستار مشخص مي‌شود که به باور فلوطين، «احد»، فراهستي، شناخت‌ناپذير و واحد حقيقي است؛ چنان‌که «عقل» به عنوان هستي حقيقي، وحدت در عين کثرت است و از جامعيت وجودي برخوردار است و با معقولاتش اتحاد دارد و ترسيم‌کننده جهاني نوراني است که هيچ حد و مرزي ندارد. سومين بنياد در نظام فلسفي فلوطين، نفس است که سه مصداق دارد: نفس کلي، نفس فردي و نفس عالم. در فلسفه فلوطين، طبيعت با عالم ماده متفاوت است.

ابتدا فیلسوفان یونان باستان بودند که «دیالکتیک» را در فلسفه به کار بردند، البته طی تاریخ فلسفه تغییراتی نیز در کاربرد آن ایجاد شد. «تشابه» نیز در آثار افلاطون به قوت وجود دارد. افلوطین نیز در انئادها دیالکتیک و تشابه را مطرح کرده است. در بررسی زبان دین افلوطین می‌توان دیالکتیک و تشابه و نیز روش‌های سلبی و سکوت را ردیابی کرد. دربارۀ الهیات سلبی افلوطین سخن بسیار گفته شده است، اما بحث از دیالکتیک و تشابه در الهیات افلوطین مغفول مانده است. پرسش این است دیالکتیک و تشابه در مباحث الهیاتی افلوطین چه جایگاهی دارد؟ آیا می‌توان میان دیالکتیک و تشابه با الهیات افلوطین پیوندی یافت؟ افلوطین دیالکتیک را در رسالۀ سوم «انئاد اول» در معانی مختلف بررسی می‌کند، هم به عنوان روش و هم به عنوان یک علم، و البته در هر دو معنای دیالکتیک به «حقیقت» و «واقعیت برین» توجه دارد. دیالکتیک نزد او عالی‌ترین بخش فلسفه است و صرفاً ابزار نیست. علاوه بر دیالکتیک، او در «انئاد پنجم» از تشابهِ (آنالوژیِ) «شاه»، «آتش» و «خورشید» در توصیف احد بهره می‌گیرد. این نوشتار بنا بر متون افلوطین به توصیف و تحلیل مسئلۀ حاضر می‌پردازد و به این نتیجه می‌رسد که در هر دو خوانش دیالکتیکی و تشابهی، توصیف سلبی تفضیلی و ایجابی از احد در تلفیق با هم صورت می‌گیرد.

شناخت هستی همواره مورد توجه‌اندیشمندان اسلامی و غیر اسلامی بوده است. برای رسیدن به چنین شناختی از روشهای متعددی بهره برده‌اند. افلوطین یکی از متفکران مطرح در تاریخ فلسفه، همانند عارفان مسلمان تبیین منسجم و منطقی‌ای از هستی و مراتب آن ارائه می‌دهد. افلوطین بر آن است که عالم معقول از سه اقنوم یا سه اصل تشکیل شده است.اقانیم عبارتند از: احد، عقل و نفس. عارفان مسلمان نیز برای نظام هستی چینش خاصی را یافته‌اند. مقام ذات از نظر ایشان اولین مرتبه و بهتر است بگوییم فوق تمام مراتب هستی است. نویسنده بر آن است که با روش اسنادی و تحلیلی "احد" از منظر افلوطین را با "مقام ذات" عرفانی مقایسه کند. دستاوردهای مهم این تحقیق یافتن وجوه مشترکی بین احد و مقام ذات است؛ همانند: تعالی، اطلاق، بدون اسم و رسم، غیر قابل شناخت و ... .

مكتب نوافلاطونی تأثير بسزايی در توسعه صوفيگری داشت. اين مكتب آن‏گونه كه افلوطين مطرح نمود، خدا را مبدأ و غايت هر چيزی تصور كرد. در حالی كه صوفيگری به رهيافتی آزادتر و انتقادی‏ تر تمايل دارد. احتمالا ترجمه ‏های افلوطينی زمينه قطعی فلسفی را برای صوفيگری آماده كرد. يک بررسی اجمالی از صوفيگری و مكتب نوافلاطونی آشكار می سازد كه اين دو در زمينه ‏هايی همچون نگرش به حقيقت خداوند، روح، بدن و مفاهيمی همچون خير، شر، زيبايی، مرگ و زندگی و خلقت شباهت‏های نزديكی دارند.